Morgunblaðið - 20.06.1999, Qupperneq 33

32 SUNNUDAGUR 20. JÚNÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 20. JÚNÍ 1999 33

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
ÓTT dagleg samskipti ís-
lendinga og Japana séu
kannski ekki ýkja mikil vegna
fjarlægðar tengist Japan lífí
flestra Islendinga á einn eða
annan hátt. Á hverju heimili er
til dæmis yfirleitt að fínna
fjölda japanskra raftækja sem
notuð eru daglega, hvort sem
um er að ræða sjónvörp, hljóm-
flutningstæki eða síma.
Japanskar bifreiðar hafa að
auki notið mikilla vinsælda hér
á landi sem víðar og verið með
þeim mest seldu um margra
ára skeið. Má segja að hin jap-
anska framleiðsla hafí á sínum
tíma gert það að verkum að
mörg tæki er áður heyrðu til
munaðar urðu almenningseign.
Japan er að auki einhver
mikilvægasti útflutningsmark-
aður okkar Islendinga fyrir
sjávarafurðir og hefur sóknin á
Japansmarkað opnað leið fyrir
vinnslu á verðmætum afurðum
er áður voru ekki nýttar. Þessi
auknu viðskipti hafa leitt til að
íslenzk fyrirtæki hafa opnað
söluskrifstofur í Japan og
einnig er til umræðu að þar
verði sett á laggirnar íslenzkt
sendiráð. Japanar hafa opnað
augu okkar fyrir duldum verð-
mætum á fleiri sviðum og má
nefna það samstarf er tekið
hefur verið upp við tilrauna-
vinnslu á túnfíski í því sam-
bandi.
Tengsl ríkjanna eru því
meiri og mikilvægari en halda
mætti við fyrstu sýn þótt í hug-
um flestra íslendinga sé Japan
fjarlægt og framandi land.
Það er mikill heiður fólginn í
því fyrir okkur Islendinga, að
Keizo Obuchi, forsætisráð-
herra Japans, heimsækir nú
Island, fyrstur japanskra for-
sætisráðherra. Tilefni komu
hans er að eiga fund með for-
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
sætisráðherrum Norðurlanda,
er haldinn verður á þriðjudag,
en einnig mun hann eiga við-
ræður við Davíð Oddsson for-
sætisráðherra. Á fundinum
með norrænu forsætisráðherr-
unum verður m.a. rætt um
aukið samstarf Japan og Norð-
urlandanna, alþjóðleg efna-
hagsmál auk ýmissa sameigin-
legra hagsmunamála, s.s. um-
bóta á starfsemi Sameinuðu
þjóðanna.
Fyrsti sameiginlegi fundur
forsætisráðherra Japan og
Norðurlanda var haldinn í
Bergen fyrir tveimur árum og
er þetta mikilvægur vettvang-
ur til að efla samstarf við
Japani. Þrátt fyrir efnahags-
legar þrengingar síðustu ára er
Japan efnahagslegt stórveldi
og leiðandi á mörgum sviðum.
Flestir sérfræðingar eru sam-
mála um að Asía muni gegna æ
stærra hlutverki í heimsmálum
á næstu öld, hvort sem er á
sviði stjórnmála eða efnahags-
mála. I því samhengi gegnir
Japan lykilhlutverki.
Japan er eitt af þremur
mestu efnahagsveldum heims
ásamt Bandaríkjunum og
Þýzkalandi. Allt bendir til þess
að Japan og nærliggjandi
markaðir í Asíu verði mikil-
vægir útflutningsmarkaðir fyr-
ir okkur íslendinga um langa
framtíð. Þess vegna er mikil-
vægt að við öðlumst skilning á
Japönum og japönskum hugs-
unarhætti, siðum og háttum,
sem eru að mörgu leyti gjöró-
líkir okkar. Ungir íslendingar,
sem hafa leitað sér menntunar
í Japan og hafa starfað þar,
auðvelda okkur að skilja þessa
mikilvægu viðskiptaþjóð okkar.
Japanar sjálfir hafa lagt tölu-
vert af mörkum til þess að auð-
velda ungu fólki frá íslandi að
læra japönsku, kynnast Japan
og stunda þar nám. Með sama
hætti er mikilvægt að við auð-
veldum ungu fólki nám í
japönsku og japönskum fræð-
um hér heima.
I tilefni af heimsókn jap-
anska forsætisráðherrans
hingað til lands fylgir Morgun-
blaðinu í dag sérútgáfa, sem
fjallar um Japan, ástand og
horfur í landinu ásamt viðtöl-
um við forystumenn í íslenzku
viðskipta- og atvinnulífi, sem
átt hafa viðskipti við Japan svo
og við unga Islendinga, sem
hafa stundað nám og starfað í
Japan. Með þessari útgáfu vill
MorgunblaðM stuðla að aukn-
um skilningi íslendinga á mik-
ilvægi samskipta okkar við
þessu merku menningarþjóð í
Asíu.
ATVINNU-
LEYSIAÐ
HVERFA
NÝJAR tölur sýna, að at-
vinnuleysi er nánast horfíð
á íslandi. í maímánuði er talið
að 1,9% af mannafla á vinnu-
markaði hafí verið atvinnulaus
og er það í fyrsta sinn sem
þessi tala fer niður fyrir tvö
prósentustig frá árinu 1991.
Fátt sýnir betur þann árangur,
sem náðst hefur í efnahags- og
atvinnumálum Islendinga á
þessum áratug. Frá því að fara
ofan í einhverja dýpstu lægð á
þessari öld búum við nú við
eitthvert mesta góðæri á öld-
inni.
Athyglisvert er hvernig þess-
ar tölur skiptast eftir lands-
hlutum en þá kemur m.a. í ljós,
að atvinnuleysi er minnst á
Vestfjörðum í maí eða 0,7%. Á
undanfórnum vikum hafa að
vísu komið upp ný vandamál á
Vestfjörðum, þar sem eru erfíð-
leikar stórs atvinnuveitanda á
svæðinu. Eins og nú háttar í
sjávarútvegi verður hins vegar
að telja líklegt, að þeir sem
hafa misst atvinnu af þeim sök-
um eigi ekki í erfíðleikum með
að fínna aðra vinnu.
Það er hins vegar umhugs-
unarefni fyrir Vestfírðinga,
hvort þeir tala of mikið um
vandamálin í atvinnulífínu þar
en of lítið um það, sem vel hef-
ur verið gert. Þessar tölur
sýna, að þrátt fyrir margvísleg
vandamál eru Vestfírðingar
betur settir í atvinnumálum en
flestir ef ekki allir aðrir lands-
hlutar.
HEIMSOKN
OBUCHIS
Vötn þín og' vængnr
HELGI
spjall
En tíminn sé flöktandi ljósbrot af vængjaðri löngun minni
og leiti þar hvíldar sem vatnið er deyjandi iða á grjóti
en vorið það beri ilminn af jarðarangan sinni
að aftanskini sem leikur við straumþungann uppí móti;
að snerting augans við himin sé jörðin í hvítu ljósi
og hvíslandi morgunn vaxi að endurskinslausu kveldi
en tungl fari mjúkum fingrum þann deyjandi dag að ósi
og dauðinn sé snark í glóðum af lúnum kulnandi eldi;
að þú sért sólgylltur vængur hljóðlátra vatna minna
og vorið sem angaði forðum sé blærinn í hjarta þínu
en fölnað laufíð það vitji svo aftur vængja sinna
og vaxi með ilm af stjörnum til skuggans í brjósti mínu.
M.
Nelson MAND-
ela lét af forsetaemb-
ætti í Suður-Afn'ku
fyrir nokkrum dög-
um. Hann er án alls
efa einn af mestu
stj órnmálaleiðtogum
þessarar aldar. Ekki
vegna þess virðingarmikla embættis, sem
hann hefur gegnt í heimalandi sínu undan-
farin ár. Og heldur ekki vegna þess, að
hann sat í fangelsi í 27 ár. Ástæðan fyrir
því, að hann hlýtur að teljast með mestu
þjóðarleiðtogum þessarar aldar er sú,
hvernig hann kom fram við andstæðinga
sína og ofsækjendur eftir að hann hafði
verið kjörinn forseti Suður-Afríku. Með
framkomu sinni og háttsemi eftir að hann
var leystur úr haldi og alveg sérstaklega
eftir að hann hafði tekið við æðstu völdum
sýndi hann hinum mörgu og sundurleitu
þjóðarbrotum í Suður-Afríku fordæmi um-
burðarlyndis og kærleika, sem gaf tóninn í
samskiptum kynþáttanna.
Mandela var ekki allsráðandi í Afríska
þjóðarráðinu, þegar hann var fangelsaður
á sínum tíma, heldur ekki meðan hann var í
fangelsi, eins og stundum hefur gerzt, og
alls ekki eftir að hann kom úr fangelsi.
Afríska þjóðarráðið hefur verið og er ótrú-
lega lýðræðisleg stjórnmálahreyfíng. Hinir
gömlu forystumenn þess, fámennur hópur
gamalla vina, sem þó deildu hart um hver
stefnan skyldi vera, þurftu oft að hafa mik-
ið fyrir því að hafa sitt fram á vettvangi
hreyfingarinnar. Það þurfti Mandela líka
að gera eftir að hann var leystur úr haldi,
þótt hann væri þá þegar orðinn sameining-
artákn blökkumanna í baráttu þeirra fyrir
jafnrétti á við hvíta menn. Innan Afi-íska
þjóðarráðsins voru þá komnir til sögunnar
ungir menn, sem töldu að tími væri til
kominn að gömlu mennimir drægju sig í
hlé. í fyrstu ræðu sinni skömmu eftir að
hann var leystur úr haldi lagði Mandela
áherzlu á stöðu Afríska þjóðarráðsins með
því að lýsa því yfir, að hann væri löghlýð-
inn meðlimur þess og mundi lúta aga þess.
Mesti vandi Nelson Mandela eftir að
hann tók við virku forystuhlutverki innan
Afríska þjóðarráðsins á nýjan leik var að
sannfæra hvíta menn í Suður-Afríku um að
þeir hefðu ekkert að óttast. Þegar horft er
til þess, sem nú er að gerast í Kosovo, þeg-
ar Serbar, sem þar voru búsettir flýja tug-
þúsundum saman til Serbíu vegna þess, að
þeir óttast hefhdaraðgerðir Albana, þegar
þeir snúa heim, er auðvelt að skilja þá til-
finningu, sem hefur gripið um sig meðal
hvítra manna í Suður-Áfríku, þegar ljóst
var orðið að blökkumenn mundu komast
þar til valda. Hvíti minnihlutinn hafði beitt
blökkumenn svívirðilegu og ógeðslegu of-
beldi. Þeir hafa búizt við því, að nú mundi
hið sama snúa að þeim. Að vísu virðist
dómstólakerfið í iandinu hafa verið furðu
sjálfstætt og ekki látið ráðamenn landsins
segja sér fyrir verkum í einu og öllu. Það
hefur vafalaust orðið til þess að setja vissar
takmarkanir á ofbeldisverk hvíta minni-
hlutans. Þeir gátu sett lög, sem dómstól-
amir urðu að fara eftir en það var dómstól-
anna að túlka lögin. Þegar Mandela var
settur í fangelsi hafði saksóknari krafizt
dauðadóms. Svo virðist sem þetta sjálf-
stæði dómstólanna hafi orðið til þess, að
hann var í þess stað dæmdur til fangelsis-
vistar.
Eftir að Mandela hafði verið kosinn for-
seti Suður-Afríku og var fluttur í bústað
forsetans gerðust þau fádæmi, að hann
bauð þangað til málsverðar saksóknaran-
um, sem hafði krafizt dauðadóms yfir hon-
um. Saksóknaranum Percy Yutar varð að
orði eftir þá heimsókn: „í hvaða öðru landi
í heiminum mundi þjóðhöfðingi bjóða til
hádegisverðar manni, sem sótti hann til
saka fyrir þrjátíu árum? Það sýnir auð-
mýkt þessa heilaga manns.“
Árlega hringdi Mandela í P.W.Botha,
forvera sinn, á afmælisdegi Botha, sem
hafði að vísu hitt hann að máli einu sinni
meðan Mandela var enn í fangelsi en var
að lokum settur af þegar félagar hans sáu,
að hann mundi ekki hafa forystu um sættir
REYKJAVIKURBRÉF
Laugardagur 19. júní
við blökkumenn. Þegar hann var spurður,
hver væri hans eigin hetja sagði hann að
það væri Kobie Coetsee, ráðherra fangels-
ismála í ríkisstjórn hvíta minnihlutans,
sem hefði haft kjark til þess að eiga fund
með sér þegar andstaðan við Afríska þjóð-
arráðið var sem mest á meðal ráðamanna
hvítra. Hann sótti messu í kirkju safnaðar
þeirra Malan, Strijdom, Vorster og
Verwoerd, helztu foringja hvítra manna
síðustu hálfa öld, og undraðist hversu vel
sér hefði verið tekið af hinum hvíta söfnuði.
Hann bauð til sín í forsetahöllina ekkjum
þessara manna og sýndi þeim mikla virð-
ingu. Þegar ein þeirra, sem var orðin 94
ára gömul kvaðst ekki geta lagt í svo langt
ferðalag sökum aldurs, fór hann í heim-
sókn til hennar.
Þetta umburðarlyndi, þessi auðmýkt og
þessi þroskaða afstaða gagnvart pólitísk-
um andstæðingum lagði grundvöllinn að
því, að hvítu mennirnir í Suður-Afríku
töldu sér fært að búa áfram í landinu eftir
valdatöku Nelsons Mandela og félaga
hans. Og þar með sköpuðust forsendur fyr-
ir þvi að hægt væri að byggja upp þjóðfé-
lag, sem byggðist á trausti mOli hinna ólíku
kynþátta en ekki á ótta.
Þessi afstaða Mandela, sem vafalaust
hefur orðið til á þeim 27 árum, sem hann
sat í fangelsi og hafði nógan tíma til að
hugsa eins og hann sjálfur sagði, er megin-
ástæðan fyrir því, að þessi aldurhnigni
blökkumaður nýtur þeirrar virðingar um
allan heim að vera talinn í hópi mestu leið-
toga þessarar aldar.
Það hefði verið auðveldur leikur að koma
úr fangelsi, taka völdin og hefja hefndarað-
gerðir gegn andstæðingum sínum. Mand-
ela hefði haft til þess bæði pólitískt afl og
fylgi meðal blökkumanna í landinu. En
hann kaus að velja þá leið sem var erfiðari
en uppskeran varð líka margfóld.
Ur því að hvítir menn og svartir og fólk
af öðrum kynþáttum geta búið saman í
firiði í Suður-Afríku efth- það sem á undan
er gengið, á fólkið á Balkanskaga og á ír-
landi að geta það líka, að ekki sé talað um
Miðausturlönd. En fólkið á Balkanskaga
ekki sízt skortir leiðtoga af þeirri stærð-
argráðu, sem Nelson Mandela er. Svo lengi
sem hann lifir og langt fram á næstu öld
mun Mandela verða sú fyrirmynd, sem
menn leita til, þegar sætta þarf fólk af ólík-
um kynþáttum.
Voðaverk í
Kosovo
EFTIR HEIMS-
styrjöldina síðari,
þegar sigurvegar-
arnir höfðu upp-
götvað voðaverk nasista gagnvart Gyðing-
um sérstaklega og hvers konar aðferðum
þeir höfðu beitt til þess að vinna mark-
visst að útrýmingu þess kynþáttar, töldu
menn víst, að þetta mundi aldrei gerast
aftur. Forystumenn Gyðinga hafa lagt
ríka áherzlu á, að þessir atburðir gleymd-
ust ekki og lagt mikið af mörkum til þess.
Samt sem áður er staðreyndin sú, að
hálfri öld síðar er verið að endurtaka
þessar glæpsamlegu athafnir í Evrópu
sjálfri.
Eftir að hersveitir Atlantshafsbanda-
lagsins hófu innreið sína í Kosovo hafa þær
fundið fjölmargar vísbendingar um, að
Serbar hafi staðið fyrir svívirðilegu athæfi
gagnvart Albönum í þessum landshluta, at-
hæfi, sem verður ekki líkt við neitt annað
en fi'amferði nasista gagnvart Gyðingum á
sínum tíma eða Stalíns gagnvart andstæð-
ingum sínum. Atburðh’nir í Þýzkalandi og
lénsríkjum Hitlers fyrir i’úmri hálfri öld
hafa þess vegna ekki orðið til þess að halda
aftur af mannskepnunni.
Alþjóðlegi stríðglæpadómstóllinn, sem
settur hefur verið á stofn á áreiðanlega eft-
ir að háfa mikil áhrif og virka sem sterkt
aðhald á ofbeldishneigða öfgamenn, sem
komast til hinna æðstu valda. Raunar er
athyglisvert, að margir þeirra erlendu
sendimanna, sem komið hafa til
Balkanskaga á undanförnum árum segja
sömu söguna, þ.e. að í sumum ríkjanna þar
hafi glæpalýður tekið öll völd. Ákvörðun
stríðsglæpadómstólsins að gefa út ákæru á
hendur Milosevic er viðvörun til þeirra,
sem gegna forystuhlutverki í stjórnmálum,
að þeir sjálfir geti ekki verið óhultir eða
varizt á bak við virðingarheiti eins og for-
setatitill er.
Hins vegar er það umhugsunarefni,
hvort fleira þarf ekki til að koma. Yfirleitt
er fólk þeirrar gerðar, að það vill búa í
friði. Stundum kalla aðstæður fram í fólki
hneigð til ofbeldisverka. Það er auðvelt að
skilja þá, sem hafa horft upp á það að kon-
um væri nauðgað, bömum misþyrmt, karl-
ar pyntaðir og fjöldamorð framin, að þeir
hinir sömu vilji ná fram hefndum, ef þeir
komast í færi til þess. En hefnd kallar á
aðra hefnd og svo koll af kolli, kynslóð eftir
kynslóð.
Því fer fjarri að hinir ólíku kynþættir í
Suður-Afríku hafi leyst öll sín vandamál en
þeir eru komnir vel á veg, stefnan hefur
verið mörkuð, grundvöllurinn lagður.
Þangað er hægt að leita eftir fordæmi, sem
reynslan sýnir að skilar árangri.
Frelsi og
sjálfsagi
TRYGGVI GÍSLA-
son, skólameistari
Menntaskólans á
Akureyri, flutti at-
hyglisverða ræðu við skólaslit, sem sam:
kvæmt gamalli hefð fara fram 17. júní. í
ræðu sinni sagði skólameistarinn m.a.:
„Lengi hefur það verið prédikað að algert
frelsi á öllum sviðum, sem er hluti af lög-
máli hins frjálsa markaðar, leysti flestan
vanda. Algert frelsi er hins vegar fullkomin
ánauð nema sterkur sjálfsagi fylgi. Hið
vestræna markaðsþjóðfélag hefur hins
vegar brugðizt á því sviði að efla sjálfsaga
og mannvirðingu enda eru óheft lögmál
markaðarins og peningahyggju andstæð
mannlegri velsæld. Maðurinn lifir ekki af
brauðinu einu saman, frekar en íyrri dag-
inn, heldur af trú, von og kærleika, mann-
viti, tillitssemi og umburðarlyndi. En með-
an blind lögmál markaðarins og gróða-
hyggja ráða verða skólar að vera undir það
búnfr að hjálpa nemendum í neyð.“
Þetta eru umhugsunarverð orð og end-
urspegla að einhverju leyti þá tilfinningu,
sem finna má að er vaxandi á meðal fólks,
að lögmál viðskiptalífsins móti um of sam-
félag okkar um þessar mundir. Sumh’
segja: þetta þjóðfélag snýst ekki lengur um
neitt nema peninga og viðskipti. Önnur
gildi skipta engu máli.
Það er nokkuð til í þessu. Fyrh’ fjórum
til fimm áratugum var hægt að segja sem
svo að þjóðfélagið snerist ekki um neitt
annað en pólitík og pólitísk átök, sem öllu
réðu. Enginn fengi vinnu nema hann væri
á réttum stað í pólitík þá stundina og
stjórnmálamenn réðu öllu. Þetta hefur
breytzt. Vægi stjórnmálanna hefur minnk-
að að sama skapi og mikilvægi viðskipta-
og atvinnulífs hefur stóraukizt. Það er
komið á meira jafnvægi á milli stjórnmála
og atvinnulífs og það jafnvægi er áreiðan-
lega af hinu góða og stuðlar að heilbrigðara
samfélagi.
Hins vegar má vel vera, að fyrirgangur-
inn í viðskipta- og atvinnulífinu sé að verða
fullmikill og að með sama hætti og áður var
nauðsynlegt að jafna metin á milli stjórn-
málanna og atvinnulífsins sé nú nauðsyn-
legt að skapa meira jafnvægi á milli at-
vinnulífs og menningar.
Það er áreiðanlega rétt hjá skólameist-
aranum á Akureyri að frelsi getur verið
ánauð ef því fylgir ekki sterkur sjálfsagi.
Það er t.d. hægt að velta því fyrir sér,
hvort íslenzka þjóðin hafi haft nægilegan
sjálfsaga á velmegunartíma síðustu ára. Og
margh’ eru þeirrar skoðunar, að munur á
aga í okkar þjóðfélagi og í nágrannalönd-
um sé of mikill - að ekki sé talað um ef við
berum okkur t.d. saman við Þjóðverja.
En því má ekki gleyma, að markaðurinn
sjálfur á mikinn þátt í að skapa aga á
mörgum sviðum, einfaldlega vegna þess, að
þeir, sem ekki tileinka sér þann aga, sem
markaðsþjóðfélagið krefst eiga erfitt með
að nýta sér þau tækifæri, sem það býður
upp á.
Úr því að hvítir menn
og svartir og fólk af
öðrum kynþáttum geta
búið saman í friði í
Suður-Afríku eftir það
sem á undan er geng-
ið, á fólkið á
Balkanskaga og á Ir-
landi að geta það líka,
að ekki sé talað um
Miðausturlönd. En
fólkið á Balkanskaga
ekki sízt skortir leið-
toga af þeirri stærð-
argráðu, sem Nelson
Mandela er. Svo lengi
sem hann lifír og langt
fram á næstu öld mun
Mandela verða sú fyr-
irmynd, sem menn
leita til, þegar sætta
þarf fólk af ólíkum
kynþáttum."