Morgunblaðið - 11.07.1999, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 11. JÚLÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Umræður magnast
ArfAfikrAiilt n«#ifn *v\Br
um
VIÐA um heim standa yfir tilraunir
með erfðabreytingar á nytjaplöntum
eins og tómötum, jólasalati, melónum,
kartöflum og fleira. Þrátt fyrir að
umsóknir um markaðssetningu slíkra
vara taki langan tíma má búast
við því á næstu árum,
að enn fleiri tegund-
ir erfðabreyttra
matvæla verði á
boðstólum.

sem sýmst
TALIÐ ER að upphaf umræðnanna í
Bretlandi megi rekja til misvísandi
skoðana vísindamanna, sem ýmist töl-
uðu með eða á móti erfðabreyttum
matvælum og þar með var athygli stjórn-
málamannanna vakin. Þegar þeir létu sann-
færast um að slík matvæli hefðu ekki skaða í
för með sér var umræðan aftur á móti komin
út í þjóðfélagið.
Nú er svo komið, að ýmsar stórar verslun-
arkeðjur, bæði í Bretlandi og víðar í Evrópu,
hafa úthýst erfðabreyttum lífverum og mat-
vælum í verslunum sínum og sömu sögu er að
segja um fjölþjóðlega skyndibitastaði. Þá hef-
ur breska ríkisstjórnin sett reglur um sér-
stakar merkingar á matvælum sem innihalda
erfðabreytt soja eða maís og í haust ganga í
Umræðan um erfðabreytt matvæli hefur verið mikil
að undanförnu og einkum hefur hún orðið hávær
í Bretlandi. Almenningur virðist hafa mestar áhyggjur
af áhrífum erfðabreyttra lífvera á hollustu og
heilbrigði, en ráðamenn innan Evrópusambandsins
hafa meiri áhyggjur um þessar mundir af viðskipta-
sambandi við Bandaríkin og áhrifunum á lífríkið.
Hildur Friðriksdóttir kynnti sér einnig hvað er að
— ------------------------7------------------
gerast á þessu sviði á Islandi.
gildi reglur, sem ná til matsölustaða, kaffi-
húsa og slíkra staða, þar sem starfsfólk verð-
ur að geta upplýst viðskiptavini sína um
hvort matvælin innihalda erfðabreyttar líf-
verur.
Innan Evrópusambandsins (ESB) hafa
umræður einnig verið miklai’. Þar flokkast
málefnið undir umhverfismál og hafa menn
meiri áhyggjur af erfðabreyttum lífverum
sem umhverfismálum en erfða-
breyttum matvælum sem
hættulegri fæðu.
Frestun nýrrar
markaðssetningar
Á fundi umhverf-
isráðherra ESB,
sem haldinn var í
Lúxemborg í júní
síðastliðnum lögðu
Frakkar og Grikkir til
tímabundið bann við markaðs-
setningu á erfðabreyttum lífver-
um til ræktunar. Sú tillaga
fékkst ekki samþykkt en
ákveðið var að menn skyldu
fara sér hægt. Að sögn Elín-
ar Guðmundsdóttur, mat-
vælafræðings hjá Hollustu-
vernd, er þetta túlkað þannig,
að ekki verði um nýja mark-
aðssetningu að ræða, a.m.k.
ekki fyn’ en árið 2002.
Það sem virðist þó valda ráða-
mönnum ESB einna mestum áhyggjum um
þessar mundir er mikill þrýstingur frá
Bandaríkjamönnum, sem eru komnir einna
lengst í framleiðslu erfðabreyttra matvæla.
Tala menn jafnvel um, að stefnt geti í við-
skiptastríð milli þeirra og ESB og þá einkum
vegna umbúðamerkinga. Bandaríkjamenn
hafa ekki gert kröfur um sérmerkingar á
erfðabreyttum matvælum og kvarta yfir því
að útflutningur til Evrópu sé erfiður, ýmist
vegna alls kyns misvísandi reglugerða eða
skorts á reglugerðum.
Til að bregðast að einhverju leyti við þess-
um vanda ákváðu leiðtogar iðnríkjanna sjö og
Rússlands á fundi í Þýskalandi í síðasta mán-
uði að setja á laggirnar alþjóðlega nefnd á
vegum OECD til að skoða málaflokkinn í
heild.
Norðmenn setja
strangar reglur
Á Norðurlöndum hefur málið einnig verið
til umfjöllunar. Meðal annars átti sér stað
mikil umræða í norska stórþinginu, sem end-
aði á því að settar voru strangar reglur um
merkingar á erfðabreyttum matvælum og nú
eru til umsagnar reglugerðardrög, þar sem
lagt er til að tilteknar afurðir verði bannaðar.
Að sögn Jóns Gíslasonar, forstöðumanns
matvæla- og heilbrigðissviðs Hollustuvernd-
ar, vilja Norðmenn banna matvæli, sem eru
með svokölluð merkigen, sem stýra ónæmi
gegn sýklalyfjum. „Þegar verið er að erfða-
breyta lífvei-um er notað svokallað merkigen,
sem auðveldar vísindamönnum að finna hvort
lífverurnar hafi tekið upp nýtt erfðaefni. I
rauninni eru það afurðir, sem innihalda

Meiri áhyggjur af
vaxtarhormónum en
erfðabreytingum
DR. BJÖRN Sigurbjörnsson
erfðafræðingur og ráðuneytis-
stjóri í landbúnaðarráðuneytinu
er einn fremsti sérfræðingur hér
á landi á sviði erfðabreyttra líf-
vera.
Hann var formaður í líftækni-
nefnd matvæla- og landbúnaðar-
stofnunar Sameinuðu þjóðanna
frá 1983-1995. Upp úr 1985 var
hann í forsvari fyrir verkefni
innan Matvæla- og landbúnaðar-
stofnunar Sameinuðu þjóðanna
(FAO), en þá voru rannsóknir á
sviði erfðabreyttra matvæla að
hefjast. Hann hefur því fylgst vel
með framþróun þessara mála og
á nú sæti í alþjóðanefndum um
erfðaefni.
Engar sannanir
um skaðsemi
Ýmsir visindamenn hafa haldið
því fram, að erfðabreyttar lífver-
ur séu mönnum skaðlegar. Björn
segir að engar sannanir þar að
lútandi hafi komið fram, þrátt
fyrir víðtækar rannsóknir bæði í
Bandaríkjunum og Evrópu. Hann
tekur undir að ekki sé undarlegt
þótt menn vilji fara varlega, því
þegar búið sé að sleppa lífverun-
um út í náttúruna verði aldrei
aftur snúið. „Það sem menn hafa
helst áhyggjur af er hvort gen,
sem kemur úr dýraríkinu yfir í
plönturíkið eða öfugt, gæti farið
að hegða sér öðruvísi en því er
eiginlegt og þannig valdið skaða.
Allt sem við borðum hefúr áhrif
með einum eða öðrum hætti. Því
reyna menn að neyta Ijölbreyt.tr-
ar og hollrar fæðu, eins og til
dæmis minna af fitu og meira af
trefjum," segir hann.
Björn er nýkominn af fundi
Norræna ráðherraráðsins á sviði
landbúnaðarmála, sem haldinn
var á Álandseyjum. Þar var lítil-
lega komið inn á hollustu og heil-
brigði. „Þar var í rauninni ein-
ungis staðfest, að erfitt væri að
veijast erfðabreyttum lífverum.
Til dæmis er hluti dýrafóðurs
sojabaunir eða maís og nánast
útilokað að fylgjast með því,
hvort sá hlutinn er erfðabreyttur
eða ekki. Heita má að allar soja-
baunir sem framleiddar eru í
Bandaríkjunum á þessu ári séu
erfðabreyttar," segir hann.
Framfarir í framleiðslu
Forðabúr matvæla í heiminum
er nægilegt til að fæða alla þá
sem byggja hnöttinn, en gallinn
er sá að sumir búa við ofgnótt
meðan aðrir deyja úr hungri.
Framfarir á sviði ræktunar hafa
hins vegar orðið til þess, að mat-
vælaframleiðslan í heiminum hef-
ur tvöfaldast síðan 1965. Fyrst
var það gert með veiyulegum
jurtakynbótum, síðar með geisl-
um til að framkalla stökkbreyt-
ingar og nú binda menn vonir við
erfðabreytitækni.
Á árunum 1965-1970 voru iðu-
lega hungursneyðir í Kína, Ind-
landi, Pakistan og víðar. Þá kom
fram hin svokallaða græna bylt-
ing, en með henni tókst sums
staðar að tífalda uppskeru á ýms-
um nytjaplöntum með kynbótum.
Björn var einn af frumkvöðlum
þessarar byltingar. „Þetta varð
til þess að 1970 lýsti Indland yfir,
að það gæti sjálft fullnægt eigin
þörfum í matvælum, sérstaklega
korni. Síðan hefur Indland að öllu
jöfnu flutt út korn. Sama gerðist í
Pakistan. Menn segja, að ef
græna byltingin hefði ekki orðið
hefði hungursneyðin aukist.“
Á toppfundinum um fæðuör-
yggi 1996, World Food Summit,
var því spáð, að á þeim tíma þeg-
ar fólksfjöldinn kæmist í 10 milij-
arða - einhvern tímann á bilinu
2030 til 2050 - þyrfti aftur að
tvöfalda matvælaframleiðsluna.
„Þá skiptir ekki máli þótt mikið
sé af mat á einum stað, til dæmis
í Bandaríkjunum, því kostnaður-
inn við að koma fæðunni á réttu
staðina er svo óhemju mikill,
ekki síst í olíu og mengun. Stefn-
an er því að sem flestar þjóðir
framleiði sem mest af þörfum
sínum heimafyrir.
í Afríku gengur illa að ná upp
matvælaframleiðslunni og þar
vilja menn sjá græna byltingu.
Þar er ekki hægt að ná fram
meiri framförum nema með þess-
ari nýju tækni,“ segir Björn.
Fyrir utan það að auka fram-
leiðsluna verulega er tilgangur-
inn með því að erfðabreyta líf-
verum að auka styrk gegn sjúk-
dómum, auka frost- eða þurrkþol
plantna, auka geymsluþol, fjar-
lægja ofnæmisvaka til dæmis úr
hveiti og sojabaunum og auka
næringargildi matvæla.
f dýraríkinu er tilgangurinn
keimlíkur eða að auka mótstöðu
gegu smitsjúkdómum, auka þol
gegn þurrki, kulda og hita og
auka vaxtarhraða.
Eðlileg niðurstaða!
Að sögn Björns eru flestar
erfðabreytinganna gerðar af
einkafyrirtækjum til þess að