Morgunblaðið - 11.07.1999, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 11. JÚLÍ 1999 21
nýjar greinar í rekstri margra
bænda. Hvað viltu segja um fram-
tíðarhlutverk þessara starfa meðal
bænda?
„Skógrækt ríkisins og áhuga-
mannasamtök hafa gert kraftaverk
í þessum efnum síðustu áratugina.
Skógræktin er hið stóra tækifæri
bænda og hún mun breyta landinu
og gera það byggilegra. Að auki vit-
um við að með landgræðslu og
skógrækt bætum við hag þjóðar-
búsins um leið og við leggjum lið
baráttunni gegn koltvísýringslosun
í heiminum.
Ferðaþjónustan gefur gríðarleg
tækifæri og þar veltur allt á að
hvert byggðarlag og jafnvel hvert
býli markaðssetji sig sérstaklega og
landið allt undir þeim formerkjum
og séreinkennum sem það býður
upp á og ekki er hægt að kynnast
annars staðar í veröldinni. Hingað
vill fólk koma í ævintýraferðir sem
hægt er að efna til í ferðaþjónust-
unni. Ferðaþjónusta bænda hefur
sem betur fer þróast og er nú óum-
deildur kostur, bændur hafa staðið
sig vel í gestgjafahlutverkinu."
Afréttir og ofnýting
Deilur hafa verið vegna nýtingar
á afréttum sauðfjárbænda í Mý-
vatnssveit þar sem mörgum þykir
þeir ofnýta landið. Væri rétt að
færa skógrækt og landgræðslu und-
ir annað ráðuneyti, til dæmis um-
hverfisráðuneytið?
„Pað væri fráleitt að mínu viti.
Þessi verkefni eiga að heyra undir
landbúnaðarráðuneytið af því að um
svið landbúnaðarins er að ræða. Það
sem mikilvægast er í þeim efnum er
að þeir sem sitja jarðirnar eru mik-
ilvægustu aðilarnir sem þarf að fá
til samstarfs um framkvæmdina.
Sem betur fer sitja báðar þessar
stofnanir á friðarstóli meðal bænda
sem virða þær enda eru þær að
skila bændum störfum og nýrri
þekkingu.
Nú er orðin mikil hugarfars-
breyting í þessum efnum en það
mun alltaf gerast að upp komi deil-
ur um einhver atriði og þær voru
töluverðar um afréttina. En ég held
að þetta sé allt á réttri leið. Við
þurfum hins vegar að endurskoða
landgræðslulögin og það starf er í
gangi, þau þurfa að vera alveg skýr.
Mikilvægt er fyrir bændur sem
standa sig vel og vUja lifa í sátt við
landið að tekið sé á málum hinna
sem gera hluti sem öllum er ljóst að
eru óviðunandi, ofnota land eða fara
Ula með búfénað. Það er ekki hægt
að sætta sig við að fáeinir bændur
valdi þannig allri stéttinni tjóni af
því að þeir vilja ekki fara að lands-
lögum og vilja ekki haga sér í sam-
ræmi við þá þekkingu sem við búum
yfir núna. Þama er ég ekki að áfell-
ast Mývetninga heldur örfáa menn
sem misnota iand og fara Ula með
skepnur, því miður eru slíkir menn
tu.
Vottunin sem við töluðum um
getur skipt máli í þessu sambandi,
neytendur geta þá fylgst með því af
hverjum þeir kaupa. Það eru for-
réttindi að fá að reka fyrirtæki sem
nýtir náttúruna og leikreglurnar
verða að vera skýrar.“
Oft er sagt að miðstýring hafi
verið og sé enn of mikU í landbúnaði
og atvinnugreinin hafi verið háð rík-
isforsjá. Einnig að vinnslustöðvar
séu of margai-, hagkvæmni stærðar-
innar sé ekki nýtt. Hvað vUtu segja
um þessi mál?
„Þróunin er á einn veg; kjördæm-
in eru að stækka, fyrirtækin eru að
stækka og hagræða og þau búa sig
undir breyttar aðstæður.
Afurðastöðvarnar verða að skUa
arði og þurfa aðhald og kröfugerð af
hálfu bænda um góðan rekstur.
Þarna er á margan hátt verk að
vinna. Við sáum nýlega hvað gerðist
fyrir norðan, þann sorgaratburð
þegar kaupfélag féli vegna atvinnu-
rekstrar sem kom bændunum ekk-
ert við. Nú verða menn að gera upp
við sig hvemig á að tryggja öryggi
bænda í þessu tUliti. Eg tel að regl-
urnar um eignai’hald á vinnslu-
stöðvunum séu skýrar en það má
vera að þær þurfi að vera enn skýr-
ari.
Stöðvamar þurfa að stunda rann-
sóknir og þróun á nýjum vömm en
fyrst og fremst skila bóndanum
hagstæðu verði og neytandanum
góðri vöm með sem minnstum
kostnaði. Þetta tvennt veldur því að
fyrirtækin verða að fara mjög vel
með allt og ég er sannfærður um að
þau verða að vinna miklu meira
saman eða sameinast á næstu ámm
ef þau ætla að standast samkeppni
við innflutning. Þetta er því óhjá-
kvæmUeg þróun enda hefur slátur-
húsum fækkað á örfáum áram úr 50
niður í 30.
Sérfræðingar okkar sem sótt
hafa þekkingu sína tU útlanda hafa
gert mjög góða hluti í mjólkuriðnað-
inum. Við eigum stórkostlegt
kokkalandslið sem hefur sýnt
hvernig á að matreiða afurðimar.
Iðngrein slátrara er sem betur fer
að þróast hér.
Það er rétt að hlutastörfum á
landsbyggðinni við slátmn mun
fækka en yfirleitt er heimilisfólk nú
orðið fátt í sveitunum og fólk á því
vart heimangengt. Vinnan varir í
þrjár eða fjórar vikur í hverju slát-
urhúsi og því orðið erfitt að koma
þessu heim og saman. En ég er ekki
að segja að öll sláturhús landsins
þurfi að vera mjög stór, smærri hús
í afskekktum byggðarlögum geta
líka gengið þannig að menn þurfi
ekki að fara mörg hundmð kíló-
metra tU að koma fénu í slátrun. I
Bretlandi og víðar eru sláturhús á
hjólum, þá er farið heim tU bóndans
og menn velta fyrir sér slíkum
lausnum hér.
Mjólkurbúin era einnig mörg,
mun fieiri em fyrir norðan en sunn-
an en þar með er ekki sagt að leggja
þurfi flest búin niður. Menn geta átt
samvinnu og samið um verkaskipt-
ingu. En samgöngurnar hafa breyst
svo mikið og kalla á breytingu í
skipulagi vinnslunnar."
Miðstýring að hverfa
Víkjum að kerfinu. Þrátt fyrir
ráðstafanir eins og beingreiðslur og
innflutningshömlur er stór hluti
bændastéttarinnar með tekjur und-
ir fátæktarmörkum. Rætt hefur
verið um að framleiðslutengja bein-
greiðslur meira en nú er gert. Verð-
ur þá, eins og sumir segja, farið að
verðlauna þá sem stunda offram-
leiðslu á dilkakjöti?
„Það er rétt að margir bændur
em undir fátæktarmörkum og hafa
fómað miklu á síðustu áram. í
stjómarsamningnum er sagt skýrt
að kanna verði hvernig hægt sé að
bæta aðstæður bænda og tryggja að
þeir búi við svipuð kjör og aðrir
landsmenn. Vissulega hef ég miklar
áhyggjur af því hvað margir bænd-
ur em tekjulitlir og hve fátækt hef-
ur vaxið í sveitum. Það er mjög al-
varlegt mál sem stjórnmálamenn og
aðrir verða að huga að því að við
megum ekki líða fátækt eða misrétti
minnihlutahópa í þjóðfélaginu.
I öllu þessu kerfi hefur orðið bylt-
ing á síðustu ámm eins og mörgu
öðru í þjóðfélaginu, þetta er í meg-
inatriðum orðið frjálst og breyting-
unum er ekki lokið. Miðstýringin er
að hverfa, verðlagning orðin frjáls
þótt ákveðnar reglur gildi um inn-
flutning. Reglumar em bæði vegna
gæða og þess að við viljum að ís-
lenskir bændur sitji við sama borð í
samkeppninni og bændur í Noregi
og Danmörku, svo að dæmi séu
nefnd. Það tel ég sjálfsagðan hlut.
Eg studdi og styð enn að leyfð
væru viðskipti með framleiðslurétt í
mjólkinni en geri mér grein fyrir að
þessi tilhögun er ekki fullkomin
fremur en önnur mannanna verk og
hún veldur að sumu leyti áhyggjum.
Það er slæmt þegar menn gata góð-
ar bújarðir með því að selja réttinn,
þá tekur oft eyðingin við. En við
höfum ekki fundið betri aðferðir.
Stundum halda menn auk þess
áfram og hefja nýjan rekstur af
öðm tagi á bújörðinni, nota til þess
peninginn sem fæst fyrir fram-
leiðsluréttinn. Eg þekki mörg dæmi
þess sem er gott mál.
Hver framtíð beingreiðslnanna
verður er mér ekki Ijóst en land-
búnaðurinn gerði langtímasamn-
inga við ríkisvaldið um þetta fyrir-
komulag. Nú em að fara af stað ný-
h- búvömsamningar í sauðfjárrækt-
inni. Ég vona að þeir takist næsta
vetur og verði til langs tíma.
Það er best að ég tjái mig sem
minnst um framleiðslutenginguna
núna. Ég verð að fjalla um það í rík-
isstjóm og með samtökum bænda
hvaða leiðir menn vilja fara í þess-
um efnum og hvernig menn vilja
halda við þeim stuðningi sem ríkis-
valdið veitir greininni. Sú stefnu-
mörkun er að hefjast og þetta er
ekki einfalt mál. En ég er sannfærð-
ur um að búvörasamningurinn sem
var gerður í sauðfjárræktinni fyrir
fjómm áram hefur gagnast henni
vel. Hún er betur stödd núna.
Varðandi viðskipti með fram-
leiðslurétt í kjötframleiðslu minni
ég á að beingreiðslur em um helm-
ingur þess sem fæst fyrh- kjötið í
sauðfjárræktinni. Ég er sannfærður
um að það háir mörgum sauðfjár-
bændum að geta ekki bætt við sig
rétti og einhverjir vilja kannski fara
út úr greininni og selja réttinn til að
fara út í annan rekstur. Þetta verða
menn að íhuga vel.“
Hefur kerfið ýtt meira undir tóm-
stundagaman með kindur en raun-
verulegan atvinnurekstur?
„Sauðfjárrækt er mjög merkileg
grein en verður í fáum tilfellum að-
alatvinnugrein bænda á Islandi; er
hins vegar góð aukabúgrein. Ég
held að ekki sé hægt að fara fram á
að greinin verði eingöngu í höndum
þeirra sem stunda aðeins sauðfjár-
„Hér þarf að koma á skil-
merkilegri vottun og ég
er viss um að það myndi
efla landbúnaðinn ef við
yrðum fyrst þjóða til að
koma málum atvinnu-
greinarinnar í þennan
farveg.“
„Það er ekki hægt að
sætta sig við að fáeinir
bændur valdi þannig allri
stéttinni Ijóni af því að
þeir vilja ekki fara að
landslögum og vilja ekki
haga sér í samræmi við
þá þekkingu sem við
búum yfir núna.“
rækt. Hún verður að fá að búa við
það frelsi sem hún hefur og þróast
áfram.“
Hefur svína- og alifuglabændum
verið mismunað, hafa þeir greitt í
sameiginlega sjóði samtaka bænda
án þess að fá mikið í staðinn? Bent
hefur verið á að þeir fái oft meiri
ráðgjöf frá útlöndum en hjá sam-
tökunum.
„Það er auðvitað mjög gagnlegt
að svínabændur fylgist grannt með
því sem er að gerast erlendis hjá
þeim sem við munum keppa við í
framtíðinni. Bestu bændur í veröld-
inni eru í löndum nágranna okkar.
Landbúnaðurinn allur sækir auðvit-
að ráðgjöf þangað og landbúnaðar-
háskólinn á Hvanneyri er í sam-
bandi við skóla víða um heim. En
menn verða að hugsa sig vel um ef
þeir ætla að segja sig úr lögum við
heildarsamtökin og hafa þá enga til
að sjá um sín mál. Það er auðvitað
mál búgreinarinnar sjálfrar. Ég trúi
því ekki að við verðum svo fátækir
af fólki að ekki þyki lengur hægt að
hafa ráðgjöf í landinu sjálfu.
Helst vil ég að landbúnaðurinn sé
ein heild og finnst slæmt að hann
'skuli hafa skipst niður í fylkingar.
Nú er unnið mikilvægt starf hjá
Bændasamtökunum við að hagræða
og þar með lækka sjóðagjöld og
annan kostnað til að þess að bónd-
inn fái meira í sinn hlut.
Ég held að svína- og alifugla-
bændum sé ekki mismunað, fóður-
gjöld hafa til dæmis lækkað mikið
og em orðin lítil. Því má heldur ekki
gleyma að verið er að flytja inn fóð-
urbæti sem er niðurgreiddur af
Evrópusambandinu. Fóðurgjöld
hafa lækkað svo mikið að íslensk
fóðurframleiðsla eins og grasköggl-
ar stenst varla lengur erlenda sam-
keppni. Hér era hundmð bænda að
fást við komrækt og þeir era að
keppa við niðurgreiðslur í Evrópu.
Sumir telja að við eigum mikla
möguleika í hör- og línrækt og
kominu, að hér gætu verið mörg
hundruð kombændur."
En er það ekki okkar hagur að
kaupa ódýra, niðurgreidda vöra frá
útlöndum?
„Þá er það spurningin hvort það
eigi að gilda á öllum sviðum. Við
getum mannað fiskiskipaflotann
með fólki sem lætur sér nægja 30
þúsund á mánuði, ættum við að gera
það? Við getum flutt inn rakara sem
taka sáralítið fyrir að klippa. Þetta
getum við sagt um hvað sem er en
slíkar skyndilausnir mundu gera
þjóðina fátæka þegar til lengri tíma
er horft. Við erum þjóð og verðum
að hugsa sem þjóð.“
Sumarbústaðir og sveitarfélög
Sveitarfélög hafa sum reynt að
stugga við þeim sem vilja breyta
jörðum sínum í sumarbústaðaland,
sums staðar er þannig reynt halda
við hefðbundnum búskap. Er þetta
rétt stefna?
„Jarðalögin era orðin 25 ára göm-
ul og hugsunin að baki þeim var
auðvitað sú að landið skyldi sem
mest vera nýtt fýrir hefðbundnar
búgreinar. Lögin valda auðvitað
deilum og ég tel að endurskoða
þurfi þau. Margar sveitarstjómir
álíta að þær hafi rétt til þess að
ganga inn í kaupsamninga og síðan
kemur í Ijós að það er gert á rangan
hátt.
Mannréttindi og stjómarskráin
era æðri þessum lögum og á síðustu
áram hafa orðið mörg dómsmál
vegna þessara aðgerða. Spurningin
er hvemig skipa á þessum málum,
hvort sveitarstjómir eiga að hafa
einhvern rétt, við sérstakar aðstæð-
ur, vegna náttúravemdar eða ann-
ars. En miðað við reynsluna, breytt
þjóðfélag og landbúnað, era réttindi
manna til að ráðstafa eigum sínum
að mínu mati skert um of í þessum
málum.“
Ef bændur vilja skipta um kúa-
stofn, til dæmis flytja inn norskan
stofn sem mjólkar meira, er þá ekki
eðlilegt að þeir ráði því sjálfir?
„Þetta er mjög umdeilt mál og
nánast orðið að þjóðernisdeilu. Gerð
var samanburðartilraun í Færeyj-
um á íslenska og norska stofninum,
tilraun sem menn telja að þurfi að
endurtaka. En ég er sammála Davíð
Oddssyni forsætisráðherra um að
menn þurfa að gá vel að sér, athuga
hvort íslenska kýrin búi yfir verð-
mætum séreinkennum eins og bent
hefur verið á, mjólkin dragi úr lík-
um á sykursýki. Og bændur verða
að gera sér grein fyrir því að þeir
þurfa að hafa þjóðina með sér.
En við stöndum frammi fyrir því
að við höfum skrifað undir alþjóða-
samninga sem merkja að bændur
verða að geta aukið framleiðsluna,
lækkað verð og svo framvegis.
Svínabændur bregðast við með því
að flytja inn gen til að bæta stofn-
ana, nautabændur einnig. Þetta
verður allt að meta með bláköld rök
í huga. En jafnframt verður að
kanna vel hvaða þýðingu það hefur
að taka upp nýtt kúakyn, athuga
áhrifin á afkomuna, hvað breytingar
á fjósum kosta. Varla fækkar búun-
um hægar ef kýmar verða afkasta-
meiri.
Við verðum líka að athuga hvort
eitthvað hafi misfarist í ræktun á ís-
lenska stofninum við val á kynbóta-
gripum. Islenska kýrin mjólkar nú
meira en áður og ég tel að ráðu-
nautar hafi ekki hugað nógu vel að
atriðum eins og júgurgerð og skap-
lyndi. Umræðurnar sem nú hafa
orðið hafa valdið því að nú er verið
að vinna stórvirki á báðum þessum
sviðum."
Mælt hefur verið með því á al-
þjóðafundum að ríki séu sjálfum sér
næg á sviði landbúnaðarframleiðslu.
Ef þetta á við um þessa grein, af
hveiju þá ekki um aðra framleiðslu,
t.d. ýmis tæki og vélar?
„Við verðum auðvitað alltaf að
velta því fyrir okkur hvað verður um
þetta land ef atvinna tapast, ef við
hverfum frá landbúnaðinum. Mikið
af atvinnunni í Reykjavík er þjón-
usta við landsbyggðina og landbún-
aðinn. Þetta er eitt sjónarmiðið,
annað er að flutningar á vöram milli
landa era dýrir og mengandi, í þeim
efnum era komin upp ný viðhorf.
Þess vegna era menn famir að segja
að þjóðir eigi að framleiða það inn-
anlands sem þær geta til að spara
flutninga og draga úr mengun.
Ný byggðastefna
Það er spuming um hagsmuni
allrar þjóðarinnar til lengri tíma lit-
ið að snúa taflinu við þótt ég geri
mér grein fyrir því að ekki sé hægt
að tryggja að allar bújarðir á Is-
landi verði nýttar til frambúðar.
Sum býli og þorp era þannig að þau
eiga mjög undir högg að sækja. En
sveitarfélög, í Flóanum, Borgarfirð-
inum og víðar, geta dregið að sér
með nýju skipulagi á byggðinni fólk
sem þráir að vera úti í náttúrunni.
Þegar ég var nýtekinn við emb-
ætti sagði kona hér í borginni við
mig að nú yrðu íslenskir stjórn-
málamenn að svara því hvað þeir
ætluðu að gera við landbúnaðinn og
landsbyggðina. Þetta finn ég að
margir eru famir að sjá betur eftir
að almenningur fór að ferðast meira
um landið, fólk skilur að byggðin
verður óskemmtileg ef þar verða
aðeins eftir örfáir, fátækir sérvitr-
ingar. Þetta land verður lítils virði
ef hér býr ekki fólk.“
suretnisvorur \
mm .._.♦.- ■■ -..._ — \
'v,M: in _ le z ii
uviM urobuO'1'
20/",
a
Er húð þín slöpp
eða ertu með
appelsínuhúð?
Grenningarkremið
SILHOUETTE
verkar djúpt og
kröftuglega hvort
sem þú ert vakandi
eða sofandi.
ÞAÐ EINA...
sem þú þarft að gera er að bera það á þig.
...ferskir vindar f umhirðu húðar
Kynningar i vikunni:
Fimmtudaginn 15. júlí kl. 14-18
Lyfja - Grindavík
Fjarðarkaups Apótek - Hafnarfirði
Föstudaginn 16. júlí kl. 14-18
Borgarness Apótek - Borgarnesi
Egilsstaða Apótek - Egilsstöðum
Apótekið Smáratorgi - Kópavogi
Laugardaginn 17. júlí kl. 13-17
Apótekið Smáratorgi - Kópavogi
Kynningaralsláthir
Á Karin Herzog snyrtistofu á Garðatorgi nærðu
jafnvel enn skjótari árangri fyrir sumaríð.
Hringdu í Önnu Maríu í s. 698 0799/565 6520.