Morgunblaðið - 12.08.1999, Blaðsíða 36

36 FIMMTUDAGUR 12. ÁGÚST 1999
MORGUNBLAÐIÐ
______LISTIR___
Framúrstefna
unga fólksins
KÍM.IST
I ðnó
FRAMTÍÐARTÓNLEIKAR
Atli H. Sveinsson: fslenzkt rapp
(rondo fantastico VII); Gunnar A.
Kristinsson: Sextett f. blásara og pí-
anó; Hlynur A. Vilmarsson: Roto con
moto; Preludia & fuga; Áki Ásgeirs-
son: Tíst[?]; Gunnar Benediktsson:
Þönk þrímóðins. 4 pásuskizzur eftir
Á. Á. Tónlistarmannahópurinn
„Atonal Future": Berglind M. Tómas-
dóttir, flautur; Kristín M. Gunnars-
dóttir, klarínett/b.klar.; Ingólfur Vil-
hjálmsson, klarínett/b.klar.; Gunnar
Benediktsson, óbó/{(jembe/geislaspil-
ari; Gunnar A. Kristinsson, hljóð-
gervill; Hlynur A. Vilmarsson, slag-
verk/píanó; Áki Ásgeirsson, þrí-
horn/rafbassi; Silja B. Baldursdóttir,
píanó; Stefán J. Bernharðsson, horn;
Snorri Heimisson, fagott. Þriðjudag-
inn 10. ágúst kl. 20:30.
„TÓNLAUS framtíð“ virðist nú
þegar komin til að vera. Kammer-
hópurinn sem gerði allt vitlaust á
fyrstu tónleikum sínum í Iðnó í júlí í
fyrra, sneri á þriðjudagskvöldið var
grimmilega aftur, með nokkrum
mannaskiptum þó, og það var eins
og fyrri daginn - húsið tróðst út úr
dyrum af áhugasömum áheyrend-
um, svo að maður prísaði sig sælan
fyrir að ekki skyldi hafa kviknað í.
Verkaskráin var, að undanskildu
7. „rappi“ Atla Heimis, í þetta sinn
alfarið eftir tónskáld hópsins. En
hvort tveggja var óbreytt sem fyrr,
vönduð spilamennska og heillandi -
manni liggur við að segja heilbrigð-
ur, ef þá ekld beinlínis lífsnauðsyn-
legur - hæfíleiki til að taka sjálfan
sig ekki allt of hátíðlega. Hið síðara
væri vissulega til bragarbóta ef fyr-
irfyndist í jafnríkum mæli á öðrum
tónlistarhátíðum framsæknum. En
kannski er þetta þrátt fyrir allt það
sem koma skal, ef marka má að-
streymi og eldheitan áhuga tónleika-
gesta. Enda ærið framboð af húmor-
sneyddri nútímatónlist annars stað-
ar, og aðsóknin eftir því dræm.
Tónleikaskráin var í þetta sinn
fáorð í meira lagi og greindi hvorki
frá verkum né höfundum, er titlum
og nöfnum sleppir. Hvort kvittur
um að hópurinn hefði, ólíkt í fyrra,
ekki fengið styrk frá borginni nú,
hafí spilað þar inn í, skal ósagt látið,
en ekki kom það þó niður á flutn-
ingsgæðum, sem voru með bezta
móti. Fyrst var íslenzkt rapp
(rondo fantastico VII) eftir Atla
Heimi Sveinsson, sem mann rámar í
að hafa annaðhvort heyrt áður
ellegar annað rapp hans í svipuðum
stíl, þ.e. í kvæðamannarytmanum
góðkunna og m.a. ísprengt hrópuð-
um lausavísuinnskotum ferskeytt-
um. Þessi nýja fagurtóngrein Átla
ætlar að verða líkleg til víðfeðmra
vinsælda ekki síður en Kvæðið um
fuglana, enda verkið fjörugt og
fyndið. Þar á eftir og milli annarra
verka var skotið inn örverkunum
„Rump“, „Sjúsk“, „Hmmm“ og
„Rím“ eftir Áka Ásgeirsson, er
hljómuðu út úr grænlýstum glugga
undir sviði mönnum tíl óblandinnar
skemmtunar, þrátt fyrir takmark-
aða tímalengd og áhöfn, 2-3 hljóð-
færaleikara, og settu skemmtilegan
rondó-blæ á tónleikana í heild.
Góður svipur var af Sextett
Gunnars Andreasar Kristinssonar
fyrir 5 blásara og píanó, sem byggði
á þrítóna krómatísku frumi en
reyndist samt furðufjölbreytt að
áferð. Fór verkið ýmist í líðandi
hljómfærslur, iðandi mínímölsk
þrástef, höfugan „Kóral“, Weillsku-
legan sorgarvals eða, undir lokin, í
fjörugan „alla Turca“ 9/8 takt (2-2-
2-3).
Enn sterkari mínímalskur svipur
var af tveim verkum Hlyns Aðils
Vilmarssonar, „Roto con moto“ og
„Preludia & fuga“, sem náðu engu
að síður að halda athygli vegna and-
stæðuinnslaga, þótt stundum væru
ekki seinna vænna. Fúgan stóð,
burtséð frá einni gegnfærslu og
stef-ítrekun síðar meir, þó varla
undir því nafni hvað efnisvinnslu
varðar.
Áki Ásgeirsson átti allskemmti-
legt rapsódískt en ónafngreint verk
sem nefna hefði mátt „Tíst“ (nótna-
skriftartáknmynd fyrir lögreglu-
blístru sýndist standa í heitis stað í
tónskrá), þar sem á skiptust líggj-
andi blásarahljómar, „samplaðir"
effektar frá tóngervli á við fuglatíst,
lúðrasveitarlummur og rómantískar
samtalsslitrur úr hollývúddmynd-
um, ásamt bylmandi trommuslátt-
arinnskotum. Verkinu lauk með
kostulegri uppákomu er hófst utan
úr sal í líkamningi aðaltruflunar-
valds vorra tíma, tísti úr farsíma.
Tístið barst síðan í fjölkóraútfærslu
úr hátölurum, blandaðist þar á eftir
fuglakvaki og fjaraði loks út í blá-
enda með orðunum fleygu „Lesið
inn skilaboð eftir að tístið heyrist."
Var þessu öllu afar vel tekið.
Síðast á skrá var „Þönk þrímóð-
ins“ Gunnars Benediktssonar fyrir
allan hljóðfæraleikarahópinn, sem
eftir hægferðugan inngang í anda
innhverfrar íhugunar við suðræna
strönd tók á rás í seiðfónkuðum 7/8
takti á djembe-bumbu í höndum
óbóleikarans við sama liggjandi
grunnhljóm, þar sem hver blásari
fékk smá einleikssprett. Eftir öllu
að dæma tónlistarblanda sem féll
rækilega í kramið, því þó að litlu
hefði mátt muna undir lokin að
nálgaðist langdrægni, voru undir-
tektir áheyrenda stormandi góðar
og í funheitu samræmi við kraum-
andi hitabeltisandrúmsloft verksins.
Ríkarður 0. Pálsson
EFTIR að hafa fætt
af sér tvær heimsstyrj-
aldir, notkun efna- og
geislavopna, gereyð-
ingu mannvirkja, heilla
bæja og borga með
manntjóni í milljóna
tali, einkum óbreyttra
borgara, getum við
réttilega nefnt síðast-
liðna öld sem öld stríða.
En á þessari öld hafa
einnig flestir friðarsátt-
málar og alþjóðasamn-
ingar verið samdir og
undirritaðir. Meðal
þeirra eru Genfar-sátt-
málarnir fjórir sem
fagna 50 ára afmæli
sínu í dag. Þessir sátt-
málar, sem standa sem kjarni alþjóð-
legu mannúðarlaganna,
eru mikilvægustu al-
þjóðlegu gjörningarnir
til að vernda réttindi,
heiður og virðingu
óbreyttra borgara,
stríðsfanga og allra
þeirra sem særst hafa á
tímum vopnaðra átaka.
En þrátt fyrir undir-
skrifaða friðarsáttmála
og falleg fyrirheit lítur
ekki út fyrir að friður
og öryggi séu í sjón-
máli. Atökin halda
áfram. Flóttamenn
verða stöðugt fleiri.
Óbreyttir borgarar
særast og þjást; missa
heimili sín og fjölskyld-
ur. Börn missa foreldra sína og ger-
Upprisa
í Chicago
KviKiviYJvniir
Itróhöllin
UPPRISA - RESURRECTION ★★
Leiksfjóri: Russell Mulcahy. Hand-
ritshöfundur: Brad Mirman. Kvik-
myndatökustjóri: Jonathan Freeman.
Tónskáld: Jim McGrath. Aðalleikend-
ur: Christopher Lambert, Leland Or-
ser, Robert Joy, Rick Fox, James
Kidnie, Barbara Tyson, David
Cronenberg. 110 mín. Kanadísk.
Interlight Pictures, 1999.
í FJÖLSKRÚÐUGRI af-
hrakaflórunni eru raðmorðingjar
skýrt afmörkuð tegund með sín
ákveðnu einkenni. Sjúkastir sjúkra
telja þeir sig gáfaðasta og hafna yfir
aðra, jafnt sem lög þeirra og reglur.
Vissulega eru þeir gjarnan (og und-
antekningarlítið á hvíta tjaldinu)
slyngir menn og því stórhættulegir.
En hrokinn og sjálfsöryggið er
einnig Akkilesarhæll; hluti af sjúku
hegðunarmunstrinu er að leiða rann-
sóknarmenn á sporið með flóknum
tilvísunum sem oftast enda nær því
en ætlunin er.
Nýja myndin þeirra Christophers
Lambert og Russells Mulcahy, sem
gerðu Hálendinginn fyrir margt
löngu (og hafa gert að ævistarfi að
því er virðist, sú fjórða á leiðinni),
fjallar um viðskipti lögreglumanns-
ins Prudhomme (Lambert) og félaga
hans, Hollingworths (Leland Orser),
í Chicago, við einkar hugmyndaríkan
og fársjúkan fjöldamorðingja (Ro-
bert Joy). Hann myrðir fólk og
aflimar. Lögreglumennirnir komast
smám saman að því að tilgangurinn
er trúarlegs eðlis, kauði er að
möndla saman nýjan Frelsara úr lík-
amshlutunum og páskahátíðin og
uppstigningardagur í nánd.
Einkenni raðmorðingjamynda
upp á síðkastið er slagviðri og
sorti; Upprisa er engin undantekn-
ing og fer reyndar í smiðju Seven
meira en góðu hófí gegnir. Hvað
með það, lengi vel halda þeir félag-
ar dampi. Atburðarásin sem snýr
að morðunum er síst verri en hver
önnur, táknin sem dráparinn notar
til að leiða yfírvöld á sporið eru
lunkin og gott innlegg í annars
vanabundna framvindu. Handrits-
höfundurinn, framleiðandinn og að-
alleikarinn Lambert hefur einnig
viljað nota margfalda aðstöðu sína
til að sanna fjölhæfni sína sem leik-
ari. Fléttar í þráðinn allsendis
óþarfri hliðarsögu af ástvinamissi.
Þessi tilraun til að dýpka persón-
una gefur okkur aðeins tækifæri til
að bera fyrir okkur þá staðreynd
sem við vissum reyndar fyrir, að
maðurinn er lítill leikari. Innleggið
til þess eins að varpa spennunni á
dreif og skaða heildarmyndina. Þá
mála höfundarnir sig smám saman
út í horn því endirinn er litlaus eft-
ir ágæt tilþrif, svona annað slagið.
Aukaleikararnir eru margir hverjir
býsna góðir, einkum Orser og Joy,
reyndar stendur Barbara Tyson
sig líka þokkalega í álappalegu
hlutverki eiginkonu Prudhomme.
Upprisa er gott myndbandaefni en
tæpast nógu rismikil til að standa
sig á stóra tjaldinu.
Sæbjörn Valdimarsson
UMRÆÐAN
Með mannúð
að leiðarljósi
liðin
I DAG eru
fimmtíu ár frá sam-
þykkt Genfarsamning-
anna fjögurra frá árinu
1949. Með samningun-
um urðu þáttaskil í
framþróun mannúðar-
laga og verður að telja
þá, þrátt fyrir allt, með
mikilvægustu lagabálk-
um á alþjóðavettvangi.
Með samningunum er
leitast við að draga úr
ómanneskjulegum af-
leiðingum styrjalda.
Þar sem ekkert bendir
því miður til annars en
að stríð verði áfram við-
varandi þáttur í mann-
kynssögunni, verður að
Mikilvægi
mannúðarlaga
Halldór
Ásgrímsson
halda áfram að gera ráð fyrir þeim
og reyna að draga úr hörmulegum
afleiðingum þeirra fyrir almenning. I
átökunum í Kosovo hefur heims-
byggðin enn á ný verið minnt á
hvernig óbreyttir borgarar verða
fyrir barðinu á stefnu óbilgjarnra
valdhafa á borð við Milosevic, forseta
Júgóslavíu, sem einskis svífast.
Óbreyttir borgarar fórnarlömb
Genfarsamningarnir kveða á um
vernd fyrir þá sem ekki taka þátt í
vopnuðum átökum, þ.á m. stríðs-
fanga. Með samningunum er jafn-
framt reynt að takmarka með hvaða
hætti heyja má stríð. Tillit var tekið
til hernaðarsjónarmiða þegar samn-
ingarnir voru skrifaðir, þótt mann-
úðin væri ávallt höfð að leiðarljósi.
Akvæði Genfarsamninganna eiga
ekki síður við í dag en fyrir 50 árum.
Þeir eru hins vegar barn síns tíma
og ganga út frá því að meginhluti
vopnaðra átaka sé á milli fullvalda
ríkja en ekki ólíkra hópa innan ríkja
eins og færst hefur í vöxt á seinni
hluta þessarar aldar. Áður fyrr áttu
stríð sér stað milli skipulagðra herja
fullvalda ríkja með miklu mannfalli
hermanna. Nú á tímum eru vopnuð
átök í auknum mæli innan ríkja og
erfíðara að greina á milli óbreyttra
borgara og stríðsaðila. Þessi þróun
hefur leitt til þess að níutíu af
hundraði þeirra sem deyja af völdum
styrjalda í dag eru óbreyttir borgar-
ar. Einnig hefur færst í vöxt að börn
taki beinan þátt í hernaði með alvar-
legum afleiðingum. Reynt var að
bregðast við þessari þróun og gera
mannúðarlög víðtækari og virkari
með því að gera viðbótarbókanir við
Genfarsamningana árið 1977. I þeim
fólst stórt skref fram á við en huga
þarf ennfrekar að þessum málum,
sérstaklega að efla gildi mannúðar-
laga í innanlandsátökum og að
vernda réttindi barna. Mikilvægast
er þó ávallt að eftir ákvæðum samn-
inganna sé farið.
Grundvallaratriði er
að reyna að koma í veg
fyrir styrjaldir svo ekki
þurfi að koma til beit-
ingar mannúðarlaga á
stríðstímum. Stærsti
hluti alþjóðasamvinnu
snýst um þetta atriði. í
því sambandi má nefna
mikilvægt starf Sam-
einuðu þjóðanna á sviði
stjórnmála-, efnahags-
og félagsmála ásamt öt-
ullegri baráttu þeirra
fyrir virðingu fyrir
mannréttindum. Einnig
má nefna mikilvægt
þeirra alþjóðastofnana sem
starf
mynda hið nýja öryggisfyrirkomulag
Evrópu, eins og Oryggis- og sam-
vinnustofnunar Evrópu (ÖSE) og
Genfarsamningarnir
*
Islensk stjórnvöld
munu halda áfram að
leggja sitt af mörkum,
segir Halldór Ásgríms-
son, til að efla virðingu
fyrir mannúðarlögum
á alþjóðavettvangi.
Evrópuráðsins. Skemmst er að minn-
ast hins nýja stöðugleikasáttmála fyr-
ir Suðaustur-Evrópu sem ætlað er að
stuðla að uppbyggingu og auknu sam-
starfí milli ríkjanna á Balkanskaga og
fjTÚ'byggja þannig frekari átök á
svæðinu.
I þeim tilvikum þar sem ekki tekst
að koma í veg fyrir styrjaldir ber al-
þjóðlega samfélaginu að standa vörð
um virðingu fyrir mannúðarlögum.
Fólkið sem njóta á vemdar laganna,
eins og konur sem geta orðið fyrir
nauðgunum, böm sem eiga á hættu
að vera þvinguð til að taka þátt í átök-
um og stríðsfangar sem geta verið
teknir af lífi eða pyntaðir, væntir þess
að við stöndum vörð um reglurnar
sem settar eru þeim til vemdar.
Virðingu vantar
Mikið vantar á að virðingin fyrir
Genfarsamningunum sé nægjanleg.
Hins vegar verður ekki litið framhjá
því að með tilvist þeirra er búið að
setja ákveðna mælikvarða. Viðmið-
unarreglurnar eru fyrir hendi og það
er mikilvægt. Þetta endurspeglast
best í því að ekkert ríki í heiminum
viðurkennir að það brjóti samning-
ana. Annaðhvort neita ríki að samn-
Afl mann-
úðarinnar
Inga
Þórðardóttir
1
............-