Morgunblaðið - 12.08.1999, Blaðsíða 42

42 FIMMTUDAGUR 12. ÁGÚST 1999
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ

Margar
milli ónir
mjög, mjög margar milljónir. “
Gunnar Birgisson, stjórnarformaður L(N.
Fróðlegt væri að vita
hvað nákvæmlega
stjórnarformaður
Lánasjóðs íslenskra
námsmanna, Gunn-
ar Birgisson, telur felast í starfi
sínu. Hvert telur hann hlutverk
sitt vera gagnvart íslenskum
námsmönnum?
Það ég best veit var það hug-
myndin með stofnun LIN að
gera Islendingum, sem ekki
hafa fullar hendur fjár, mögu-
legt að stunda nám - jafnvel í
útlöndum, svo furðulegt sem
það nú er sem fólki dettur í hug.
Einhversstaðar hafði tekist
að lauma inn í lög og reglugerð-
ir þeirri hugmynd að ríkja ætti
jafnræði meðal landsmanna um
möguleika á námi. Gott ef er
ekki eitthvað um það í rití sem
mig minnir að sé kallað Islenska
stjórnarskrá-
VIÐHORF in. (Þar er
Eftir Kristján G. ^ns vegar
Arngrímsson ekkert um að
allir eigi að
njóta jafnréttis til náms þá og
því aðeins að svo vel vilji til að
efni séu á því - jafnréttiskrafan
er skilyrðislaus.)
Af þessu sýnist manni eðlilegt
að draga þá ályktun að íslenskir
námsmenn séu skjólstæðingar
LIN, og að stjórn sjóðsins hafi
það hlutverk að sjá til þess að
sjóðurinn geti gegnt hlutverki
sínu - að gæta hagsmuna skjól-
stæðinga sinna.
Samkvæmt frétt í Morgun-
blaðinu á þriðjudaginn hefur
málskotsnefnd LIN komist að
þeirri niðurstöðu að íslenskur
námsmaður í Bandaríkjunum,
Daði Einarsson, hafi verið 1
fullu námi en ekki 80% námi
eins og stjórn LIN - með fyrr-
nefndan Gunnar í forsæti -
hafði komist að niðurstöðu um.
Þess vegna beri LIN að lána
Daða meira en gert hefur verið.
Það er þetta sem fyrrnefndur
Gunnar segir að muni kosta
LÍN „mjög, mjög margar millj-
ónir“. Hef ég skilið Gunnar
rétt? Telur hann það slæmt að
LÍN þurfi að veita námsmanni
fullt lán? Hvaða máli skiptir það
að þetta muni kosta LÍN svo og
svo mikið af peningum? LÍN er
til í þeim tilgangi að lána pen-
inga. LÍN er ekki rekinn í
hagnaðarskyni. Það á að vera
tap á rekstri LÍN. Sjóðurinn er
ekki banki.
Samkvæmt frétt Morgun-
blaðsins hefur málskotsnefndin
ákveðið að taka mark á þeirri
niðurstöðu skólans, sem Daði
nemur við, American Uni-
versity, að hann sé í fullu námi.
Virðist sem nefndinni hafi sýnst
að stjómendur og starfsmenn
American University væru bet-
ur í stakk búnir en stjóm Lána-
sjóðs íslenskra námsmanna til
að ákveða hvað teljist fullt nám
við American University.
Furðulegt af nefndinni - og
jafnvel af hálfu stjórnenda skól-
ans - að telja skólann betur vita
en stjórn LÍN hvað sé fullt nám
við umræddan skóla. En
kannski er þetta bara enn eitt
dæmið um þá ósvífni erlendra
skólamanna að setja sér og sín-
um erlendu skólum reglur alveg
án tillits til reglna og venja
Lánasjóðs íslenskra náms-
manna. Óskammfeilnir útlend-
ingar, rétt eina ferðina!
Af þeim orðum, sem höfð eru
eftir Gunnari í frétt Morgun-
blaðsins, má ráða, að honum sé
einkum tvennt efst í huga. Ann-
ars vegar að hann skilji ekki
röksemdir málskotsnefndarinn-
ar fyrir niðurstöðunni, og hins
vegar að þetta muni hafa for-
dæmisgildi og verða til þess að
útgjöld sjóðsins aukist.
Ekkert um að honum þyki
leitt að sjóðurinn hafi kannski
ekki staðið sig sem skyldi í
þjónustu við þá sem honum er
ætlað að aðstoða, það er að
segja námsmenn.
Ekkert um að hann hafi
áhyggjur af því að misskilning-
ur stjórnarinnar hafi kannski
komið illa við skjólstæðing
sjóðsins - eða viðskiptavin, ef
maður vill tala nútímaíslensku.
Ekkert um að kannski þurfi að
endurskoða reglur sjóðsins.
Það er út af þessu sem maður
fer að velta því fyrir sér hvert
Gunnar telji hlutverk sitt vera.
Getur verið að hann liti á sig
sem gæslumann sjóðsins gagn-
vart námsmönnum? Það er að
segja, telur hann það vera hlut-
verk sitt að passa sjóðinn fyrir
peningakröfum námsmanna?
Satt best að segja ættu þó
viðbrögð Gunnars ekki að koma
á óvart. Þau eru í samræmi við
það viðhorf sem manni sýnist
ríkja hjá íslenskum ráðamönn-
um í garð námsfólks. Þeir virð-
ast álíta það vera bara enn einn
sérhagsmunahópurinn sem er
uppi með kröfur um peninga.
Og ekki nóg með það; þetta
fólk virðist ekki skilja að nám er
lúxus, og alveg út í hött að setja
í þetta mikið af peningum. Auð-
vitað er sosum fínt að menn
læri, en þeir ættu að gera það á
eigin kostnað, en ekki gera
kröfu til ríkisins um að það
borgi brúsann. Ekki hagnast
ríkið á því að einhver Jón úti í
bæ fái einhverja gráðu.
En kannski var þetta bara
óheppilegt orðalag hjá Gunnari.
Kannski er honum íyrst og
fremst umhugað um að ekki sé
farið óvarlega með fé sjóðsins og
að reglurnar séu til þess gerðar
að koma í veg fyrir bruðl - þess
vegna beri að fara eftir þeim.
Kannski það. En reglumar
eru ekki bara gerðar til þess að
vemda sjóðinn fyrir bmðli og
ósanngjömum kröfum náms-
manna. Reglumar eru gerðar til
þess að sjóðurinn geti virkað á
þann hátt sem honum er ætlað,
og þó fyrst og fremst til þess að
hann geti gegnt sínu tilætlaða
hlutverki sem er að styðja fólk
til náms.
Námsmenn em skjólstæðing-
ar sjóðsins. Hlutverk stjómar-
innar hlýtur því að vera það, að
gæta hagsmuna námsmanna.
Eða hef ég misskilið eitthvað?
Kannski getur Gunnar útskýi-t.
Hann segir málið í höndum
menntamálaráðherra, Björns
Bjarnasonar. Svo enn er von.
Vísast hljómar það undarlega
nú á tímum, þegar „fjárhagslegt
aðhald“ er boðorð númer eitt til
tíu, að tala um að kannski sé
eitthvað til sem skipti meira
máli en varðveisla fjármuna. En
orð Gunnars vekja samt vanga-
veltur um viðhorf hans til skjól-
stæðinga sinna.
N ashyrningoirinn
dansandi
Um letrið á
símaskránni
FÁEINIR mánuðir em nú liðnir
síðan vinsælasta bók hvers heimilis
og fyrirtækis - símaskráin - kom í
hendur notenda. Útkoma hennar
sætir nokkrum tíðindum. Tekið hef-
ur verið upp nýtt letur, sérsmíðað
fyrir símaskrár, að líkindum það
besta sem hannað hefur verið í því
skyni. Þar með eru væntanlega um
garð gengnar í bili þær tilraunir sem
staðið hafa yfir mörg undanfarin ár
til að finna betra og læsilegra letur
en Helvetica-letrið sem prýddi síma-
skrána lengi vel, einsog reyndar
margan prentgrip annan víða um
lönd, allt frá nafnspjöldum og smá-
auglýsingasíðum dagblaða til
stærstu auglýsingaskilta.
Nýja letrið heitir Bell Centennial
og var hannað fyrir símafyrirtækin í
Bandaríkjunum í tilefni af hundrað
ára afmæli talsímans 1978. Það þótti
þegar mikil framför frá eldra síma-
skrárletri, Bell Gothic, sem þá hafði
verið notað þar í landi í fjóra áratugi,
og það var meðal annars sett á síma-
skrár í London í lítið breyttri mynd.
Landssíminn tók eldra letrið upp
1995 en hefur nú semsagt stigið
skrefíð að fullu til nútímans, og er
það vel.
Það er ætlan mín að flestir lesend-
ur símaskrárinnar hafí komist að
raun um að þeir þurfí minna að rýna
í letrið en löngum áður. Til þess
liggja ýmsar ástæður. Einstakar
stafmyndir nýja letursins eru fjarska
skýrar, og er þetta einkum áberandi
í tölustöfunum sem eru opnir og
greina sig vel hver frá öðrum. Þá er
letrið sérstaklega til þess hannað að
þola ójafna blekgjöf og annað hnjask
í prentun. Yfírleitt sýnist mér letrið
efna þessi fyrirheit, en þó hef ég séð
síður sem eru óþarflega daufar;
hæpið er samt að letrinu sé þar um
að kenna því það prentletur er víst
ósmíðað enn sem kemst af án bleks.
Reyndar sýnast mér þeir símamenn
tefla á tæpasta vað að því er pappírs-
gæði varðar. Ögn betri pappír mundi
skila miklum framförum í læsileika,
einsog best má sjá ef litið er á gulu
síðurnar aftast í skránni.
Bell Centennial er þeim kosti búið
að það er sparneytnara á pláss en
gamla letrið. í því var bara um
tvennt að velja: grannt letur eða
feitt. Bell Centennial er fjölhæfara.
Gengið er út frá því að nafn og síma-
númer séu aðalatriði en starf og
heimilisfang skipti minna máli. Sam-
kvæmt því er þrengri og grennri
fontur á heimilisföngunum. Það
verður til þess að færri línur brotna.
Feitur hástafafontur er svo ætlaður
þeim sem vilja láta mikið á sér bera.
Ekki er úr vegi að kynna notend-
um símaskrárinnar höfund hins nýja
leturs nokkrum orðum. Hann heitir
Matthew Carter og er með afbrigð-
um fjölhæfur og snjall leturhönnuð-
ur, sennilega virtasti letursmiður
heims nú um stundir - að þeim Her-
manni Zapf og Adrian Frutiger ein-
um undanskildum, en þeir eru farnir
að reskjast og að mestu hættir störf-
um.
Matthew Carter er Breti, fæddur
1937, sonur fræðimanns um letur-
sögu og leturvarðar hjá háskóla-
prentsmiðjunni í Oxford, þannig að
segja má að honum sé listin í blóð
borin. Hann var komungur sendur
til að læra letursmíði hjá frægum
hollenskum leturgrafara og hefur
síðan komið við sögu allra þeirra
megingerða leturs sem tíðkast hafa
frá upphafi prentlistar: blýleturs,
ljósleturs og stafræns leturs. Það
minnir okkur enn á hvað tækniþróun
hefur verið ör á þessari öld, í letur-
gerð sem öðru. Carter starfaði lengi
hjá Linotype í Bandaríkjunum en
stofnaði ásamt öðrum letursmiðjuna
Bitstream árið 1981 þar sem unnið
var frumkvöðulsstarf í gerð stafræns
leturs. Carter vann þar að letursmíði
MATTHEW Carter við
vinnu sína.
Letur
Þessi pistill er skrifað-
ur til að fagna því segir
Þorsteinn Þorsteins-
son, að Bell Centenni-
al-letrið skuli vera
komið á íslenskar
símaskrár.
í áratug en kom þá á fót eigin fyrir-
tæki, Carter & Cone Type í
Cambridge Massachusetts, og býr
þar nú til fallegt letur sér til
skemmtunar en sérsmíðar auk þess
letur fyrir ýmsa aðila, t.a.m. hefur
hann unnið fyrir jafn ólík tímarit og
Wired, Time Magazine og U.S.
News & Worid Report.
Hér er þess enginn kostur að gera
letursmíði Carters nein þau skil að
mynd sé á, og verður aðeins fátt eitt
nefnt. Carter hefur smíðað blaðalet-
ur (Olympian) og skrifletur
(Cascade, Shelley-skriftirnar og
Snell Roundhand, sem allar sjást í
auglýsingum hér á landi). Hann hef-
ur smíðað grískt, kýrillískt, hebreskt
og devanagarí-letur. Hann hefur ný-
lega smíðað tvær leturgerðir fyrir
Microsoft, sérhannaðar til að vera
læsilegar á skjá, sem allir geta sótt
sér að kostnaðarlausu á Netinu ef
þær eru þá ekki þegar fyrir í tölv-
unni þeirra. Því miður fyrir okkur
Macintosh-menn eru þær TrueType-
gerðar og við náum því ekki íslensku
stöfunum beint. Önnur þessara let-
urgerða, steinskriftin Verdana, er
eitthvert læsilegasta letur sem und-
irritaður hefur séð.
Að lokum vil ég nefna tvö bókalet-
ur Carters sem bæði taka mið af
sögulegum fyrirmyndum en eru lög-
uð að nútímaþörfum. Ég á þar við
ITC Galliard og ITC Charter. Það
fyrra styðst að nokkru leyti við letur
eftir Frakkann Robert Granjon,
sem uppi var á 16. öld og talinn hef-
ur verið einn mestur snillingur allra
tíma í smíði skáleturs. Galliard-
skáletrið er meistaranum samboðið
og er þá mikið sagt; það er þokka-
fullt og ekki að ófyrirsynju heitið
eftir gömlum frönskum dansi (gaill-
arde). Letrið er í Adobe-safninu en
Carter hefur síðan gert af því end-
urbætta Carter & Cone-gerð. ITC
Charter er upphaflega Bitstream-
letur og fylgir til að mynda með
Corel-forritunum. Það er í
flestu andstæða Galliard-
letursins: óbrotið, yfirlæt-
islaust, sannur brúkunar-
klár einsog Bandaríkja-
menn kalla það letur sem
allir vegir virðast færir.
Það er mjög dæmigert fyr-
ir höfund sinn sem jafnan
leggur mikið uppúr nota-
gildi ietra sinna.
Þessi pistill er skrifaður
til að fagna því að Bell Cen-
tennial-letrið skuli vera
komið á íslenskar síma-
skrár. Ekki má ijúka hon-
um án þess að getið sé þess
manns sem hvað dyggileg-
ast hefur ýtt undir að þetta
letur yrði tekið upp hér-
lendis, en það er Gunnlaugur SE
Briem leturfræðingur og leturhönn-
uður. Frá Gunnlaugi er einnig komin
hugmyndin að yfirskrift greinarinn-
ar, en hann hefur líkt Bell Centenni-
al-letrinu við „nashyrning sem engin
járn bíta og getur dansað Svana-
vatnið“. Orð að sönnu.
Höfundur vinnur við að biía bækur
til prentunar.
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
Saga úr breskum
stjórnmálum
MAÐUR er nefndur Múhameð
Al-Fayed, egypskur fjárplógsmað-
ur, sem auðgaðist á vopnasölu, en
settist að í Bretlandi. Þar keppti
hann við annan fjárplógsmann,
Tiny Rowland, um yfirráð yfir fyr-
irtækjum. Þegar Ál-Fayed hafði
tekist að eignast Harrods-kjör-
búðina frægu ásamt litlum banka,
sem rekinn var í tengslum við búð-
ina, gerði hann sér lítið fyrir og lét
brjótast inn í bankahólf Rowlands
þar til þess að komast að við-
skiptaleyndarmálum þessa keppi-
nautar síns. Al-Fayed var þess
vegna neitað um ríkisborgararétt í
Bretlandi. Til þess að öðlast slíkan
ríkisborgararétt mútaði hann
breskum stjórnmálamönnum beint
og óbeint. Þegar þeim tókst ekki
að útvega honum ríkisborgararétt-
inn, kom hann hiklaust upp um þá,
og hafa sumir lent í fangelsi fyrir
mútuþægni og meinsæri. Er ein-
hver hliðstæða við þessa sögu að
verða til í íslenskum stjórnmálum?
Reyna menn, sem auðguðust á
vafasömum viðskiptum, að eignast
banka til þess að geta komist að
viðskiptaleyndarmálum keppi-
nauta sinna? Reyna þeir að bera fé
á stjórnmálamenn? Og ætla ein-
hverjir íslenskir stjórnmálamenn
að fara sömu leið í lífinu og Jon-
athan Aitken í Bretlandi?
Höfundur er prófessor
i stjórnmálafræði.
CALLIGRAPHY -
the dance, on a tiny stage,
of the living, speaking hand
CALLIGRAPHT -
the demce, on ct tiny stqge,
ofthe living, spenking hcmd
BÓKALETRIÐ Galliard kom á markað
sama ár og Bell Centennial. Dansandi
skáletrið myndar skemmtilegt mótvægi
við símaskrárletrið og saman sýna þau
vel fjölhæfni Carters.