Morgunblaðið - 12.08.1999, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 12. ÁGÚST 1999 37
UMRÆÐAN
Mannúðin
hefst heima
ingarnir eigi við eða þau halda því
fram að þau séu ekki að brjóta þá.
Til marks um það er að yfirvöld í
Belgrad héldu því fram í Kosovo
deilunni að þau réðust aldrei gegn
óbreyttum borgurum heldur ein-
göngu skæruliðum. Þetta felur í sér
að þótt um brot sé að ræða í reynd
njóta reglurnar almennrar viður-
kenningar.
Stríðsglæpadómstólar
skipta sköpum
Áhersla hins alþjóðlega samfélags
hlýtm- að beinast að því að auka virð-
ingu fyrir reglunum. Það er ekki
auðvelt verk en í þessu skyni er mik-
ilvægt að mannúðarlög séu kynnt
öllum sem koma að átökum. Ljóst
þarf að vera að ríki og/eða aðrir aðil-
ar sem gera sig seka um brot á
mannúðarlögum séu fordæmd/ir og
jafnframt að alþjóðlega réttarkerfið
sé styrkt til að auka virkni regln-
anna. Stór skref hafa verið stigin í
þessa átt í seinni tíð með stofnun
sérdómstólanna vegna stríðsglæpa í
Rúanda og fyrrum Júgóslavíu.
Alþjóðlegi sakadómstóllinn sem
samþykkt var að setja á laggirnar í
Róm 17. júlí 1998 verður einnig mik-
ilvægt framlag þegar hann tekur til
starfa. Lögsaga þess dómstóls verð-
ur miklu víðtækari en sérdómstól-
anna tveggja og sérstakur saksókn-
ari getur að eigin frumkvæði hafist
handa við að rannsaka og gefa út
ákæru í málum sem heyra undir
dómstólinn. Þessi styrking alþjóð-
lega réttarkerfisins er til þess fallin
að hafa varnaðaráhrif og auka virkni
mannúðarlaga. Þeir sem brotið hafa
reglurnar vita að þeir geta aldrei um
frjálst höfuð strokið. Þeir eru fangar
í eigin landi og mega búast við að
verða handteknir og færðir fyrir rétt
hvenær sem er. Milosevic og hans
líkar geta ekki um frjálst höfuð
strokið um þessar mundir og í ljósi
þeirrar þróunar sem á sér stað í
þessum málaflokki munu þeir sem
bætast við þennan hóp í framtíðinni
eiga enn erfiðara um vik.
Starf Rauða krossins
Islensk stjórnvöld munu halda
áfram að leggja sitt af mörkum til að
efla virðingu fyrir mannúðarlögum á
alþjóðavettvangi. Ætlunin er einnig
að haida áfram að styðja við bakið á
mikilvægu starfi Rauða krossins á
þessu sviði. Nýlega hefur utanríkis-
ráðuneytið samþykkt að veita styrk
til Rauða kross Islands vegna kynn-
ingar á Genfarsamningunum. Mark-
miðið er meðal annars að stuðla að
auknu öryggi þeirra sem starfa á veg-
um Rauða krossins á átakasvæðum.
Höfundur er utanríkisráðherra
íslands.
SÍÐAN síðari heims-
styrjöld lauk hafa um
25 milljónir manna lát-
ið lífið í stríðsátökum
og 15 milljónir til við-
bótar farist vegna af-
leiðinga stríða, svo sem
hungursneyða og far-
sótta. Þetta þýðir að á
hverri klukkustund
sem líður falla 84 menn
í valinn, að jafnaði. Níu
af hverjum tíu fómar-
lamba stríðs nú á dög-
um eru óbreyttir borg-
arar - karlar, konur og
böm sem enga sök eiga
á ofbeldinu aðra en að
vera í vegi vígamanna.
Á nokkrum undan-
fömum ánim höfum við orðið vitni
að ófriði sem hefur beinlínis beinst
gegn óbreyttum borgumm, svo sem
í fyrrverandi Júgóslavíu og í Rú-
anda. Olýsanlegum hrottaskap hef-
ur verið beitt gegn saklausu fólki til
þess að ná fram pólitískum mark-
miðum.
Því má spyrja: hverju hafa Gen-
farsamningarnir, sem í dag em 50
ára, áorkað og hvaða erindi eiga
þeir við okkur Islendinga?
Að milda
miskunnarleysið
Til að leita svara við spuming-
unni getum við farið 140 ár aftur í
tímann. Undir júnflok árið 1859
gekk svissneskur kaupsýslumaður
að nafni Henri Dunant fram á víg-
völl við ítalska þorpið Solferino suð-
ur af Gardavatninu á Ítalíu. Þar
laust saman herjum Frakka, Aust-
urríkismanna og Itala með afleið-
ingum sem Dunant lýsti á ógleym-
anlegan hátt í bók sinni „Minningar
frá Solferino".
„Þetta var hreint blóðbað í orðs-
ins fyllstu merkingu, bardagi villtra
óargadýra, trylltra af blóði og
bræði,“ segir Dunant. Eftir að byss-
urnar þögnuðu lágu þúsundir
manna í valnum. „I næturkyrrðinni
kváðu við átakanlegar stunur, ang-
istaróp og kvalavein. Nístandi áköll
um hjálp heyrðust stöðugt. Það er
engum gerlegt að ætla að reyna að
lýsa þjáningum þessarar skelfilegu
nætur.“
Viðbrögð Dunants vora þau að
safna liði í nálægum þorpum til að
aðstoða hina særðu. Dunant krafð-
ist þess að særðum hermönnum
yrði hjúkrað án tillits til þjóðernis,
og í dag er þetta meginregla í al-
þjóðlegu hjálparstarfi.
Samviska heims
Á þeim 50 áram sem era síðan
Genfarsamningarnir
vora undirritaðir hafa
stórbrotnar framfarir
orðið í samgöngum og
hvers konar samskipt-
um heimshoma á milli.
Fjölmiðlun er svo skil-
virk að við sem hér bú-
um norður undir heim-
skautsbaug getum
fylgst náið með
hreppapólitfldnni í
Malasíu, Malawi eða
Maldíveyjum. Eitthvað
sem kalla mætti alþjóð-
lega samvisku er að
verða til. Harðstjóri
sem áður gat gert það
sem honum sýndist
heima fyrir er nú for-
dæmdur tafarlaust af ríkisstjóm-
um, almenningi og félagasamtökum
bæði í næsta nágrenni og hinum
megin á hnettinum.
Árangurinn hefur verið að koma í
ljós upp á síðkastið. Fyrir tveimur
Genfarsamningarnir
Munum það næst þeg-
ar við lesum frétt um
nauðgun eða barsmíð
hér heima, segir Anna
Þrúður Þorkelsdóttir,
að við hvert og eitt
berum persónulega
ábyrgð, því mannúðin
hefst heima.
áram var undirritaður samningur
um að uppræta jarðsprengjur, sem
hafa valdið limlestingum og dauða
jafnvel áratugum eftir að stríði lýk-
ur. Um þessar mundir er verið að
stofna alþjóðlegan stríðsglæpadóm-
stól til að hægt sé að refsa þeim
sem fremja stríðsglæpi. Gildi Gen-
farsamninganna í innanlandsófriði
fær stöðugt aukið vægi. Þó að
mannúðarlög séu vissulega þver-
brotin, eins og dæmin sanna, þá
komast menn ekki lengur upp með
slíkt án þess að uppskera almenna
andúð allrar heimsbyggðar, og jafn-
vel fangaklefa í Haag. Þessu ber að
fagna.
Hlutverk Rauða krossins
Saga Rauða kross hreyfingarinn-
ar er samtvinnuð sögu mannúðar-
laga. Samkvæmt Genfarsamningun-
um fjórum frá árinu 1949 er Al-
Anna Þrúður
Þorkelsdóttir
ast annaðhvort flóttamenn eða
stríðsmenn, langt undir lögaldri. Og
jafnvel á svæðum þar sem friður
sannarlega ríkir, leynast í jörðinni
virkar jarðsprengjur sem geymst
geta í tugi ára þar til einhver kemur
of nálægt. Sáttmálar sem gerðir hafa
verið gegn notkun jarðsprengna, er
beinast sérstaklega gegn fólki, notk-
un barna í hernaði og til mannúð-
legri meðhöndlunar stríðsfanga á
stríðstímum, eru því miður oft óvirt-
ir og hunsaðir. Áðildarríki alþjóða
Rauða krossins og Rauða hálfmán-
ans era ábyrg fyrir því að upplýsa
íbúa síns lands og þó sérstaklega
heraflann um alþjóðlegu mannúðar-
lögin með stuðningi Rauða kross
hreyfingarinnar í sínu landi.
Ofangreind málefni vora meðal
þess sem unnið var með á alþjóðlegri
ráðstefnu ungmennahreyfinga
Rauða krossins og Rauða hálfmán-
ans í Svíþjóð í lok júlí. Ráðstefnan
gekk undir nafninu „Youth Power“
en þar vora komin saman 500 manns
frá 120 ríkjum hvaðanæva úr heim-
inum. Tilgangurinn var að ræða um
hlutverk ungs fólks í hreyfingunni og
hvað við hugsanlega gætum lagt til
málanna. Ungu meðlimir hreyfingar-
Genfarsamningarnir
Látum mannúð og
virðingu fyrir náung-
anum, segir Inga
Þórðardóttir, vera
okkar vopn á næsta
árþúsundi.
innar era nefnilega framtíð hennar.
Markmið ráðstefnunnar var að sýna
fram á getu, þekkingu, reynslu og
skuldbindingu ungs fólks í mannúð-
arstarfi og hvetja ungt fólk til að láta
rödd sína heyrast.
Hreyfingin í heild sinni er að
kljást við vandamál nútímans með
bætta framtíð að leiðarljósi. Starf
RK er heldur ekki, og á ekki að
vera, að finna sökudólga. Starfíð er
fyrst og fremst fólgið í því að veita
fórnarlömbum vopnaðra átaka al-
hliða aðstoð og fyrirbyggja frekari
þjáningar. Ungmennahreyfing RK,
og hin næsta ráðandi kynslóð, vill
horfa fram á veginn. Því er nauðsyn-
legt fyrir ungt fólk að taka afstöðu
strax og ákveða hvernig best er að
vinna að varanlegum friði. Varanleg-
ur friður skapast ekki með einni
kynslóð. Því verðum við, unga fólkið,
að halda áfram því friðarstarfi sem
kynslóðin á undan okkur lagði
grunninn að, ekki síst með Genfar-
sáttmálanum. Það gerum við best
með því að upplýsa okkur sjálf og
komandi kynslóðir um tilgang sátt-
málans og ekki síður þær þjáningar
sem á undan fylgdu. Þeir sem ekki
kunna söguna era dæmdir til að
endurtaka mistökin. Það vill enginn
stríð en ef við höldum ekki á lofti, og
minnum á, þeim stórkostlega og
mikilvæga árangri sem náðist með
Genfarsáttmálanum þá eru komandi
kynslóðir dæmdar til að falla í sömu
gryfjuna; líklega með mun grimmari
útkomu en áður hefur þekkst. Lát-
um mannúð og virðingu fyrir náung-
anum vera okkar vopn á næsta ár-
þúsundi.
Mannúð er málið.
Höfundur er fyrrverandi verkefna■
sljóri og sjálfboðaliði Ungmenna-
hreyfingar Rauða kross Islands.
þjóðaráði Rauða krossins falið að
fylgjast með að samningarnir séu
virtir af þeim ríkisstjómum sem
hafa undirritað þá og eiga þátt í
átökum.
Starfsmenn Alþjóðaráðs Rauða
krossins heimsækja stríðsfanga og
fangelsi þar sem granur leikur á að
mannréttindabrot séu framin. AI-
þjóðaráðið starfrækir einnig leitar-
þjónustu sem hefur það að mark-
miði að sameina aftur fjölskyldur og
ættingja sem hafa orðið viðskila
vegna átaka. Merki Rauða krossins
er alþjóðlega vemdað tákn sem hef-
ur lagalega sérstöðu í hverju því
ríki sem hefur skrifað undir Genfar-
samningana.
Landsfélög Rauða krossins í 175
löndum taka þátt í þessu starfí.
Sendifulltrúar Rauða kross íslands
hafa á undanfömum árum heimsótt
fanga, hjúkrað særðum og dreift
mat til óbreyttra fómarlamba stríðs
í löndum eins og Sierra Leone, Súd-
an, Afganistan, Georgíu og Rúanda.
Með aðstoð stjómvalda og velvilj-
aðs fólks víða um land hefur Rauði
kross Islands aðstoðað við móttöku
flóttamanna, nú síðast frá Kosovo.
Á þennan og margvíslegan annan
hátt hafa íslendingar lagt sitt af
mörkum til að draga úr hryllingi
stríðsátaka.
Ófriður á heimaslóðum
Þó að félagar og stuðningsmenn
Rauða kross Islands megi réttilega
vera stoltir af framlagi sínu til að
lina þjáningar á erlendri grand er
engin ástæða til að láta þar staðar
numið. Stríð er versta mynd ofbeld-
is en ekki sú eina.
Hrottaskapur á götum Reykja-
víkur er engu betri en sams konar
glæpur sem er framinn í stríði í Af-
ríku. Árlejga verða milli þrjú og níu
prósent Islendinga fyrir einhvers
konar ofbeldi, bæði á heimilum sín-
um og annars staðar. Samkvæmt
gögnum lögreglu og sjúkrahúsa era
líkamsmeiðingar, einkum í grennd
við skemmtistaði, daglegur viðburð-
ur í orðsins fyllstu merkingu.
Það hlutverk sem Rauði krossinn
hefur haft við eftirlit með því að
mannúðarlögum sé fylgt á stríðs-
tímum gerir okkur betur meðvit-
andi um ofbeldisverk heima fyrir. Á
þessu ári stendur Rauði kross Is-
lands fyrir átaki „Gegn ofbeldi". Á
næstunni munum við nota hvert
tækifæri til að vekja fólk til um-
hugsunar um ofbeldisvandann,
meðal annars með því að bjóða
mönnum að þrykkja handarfar sitt
á stóra léreftsdúka.
Á þessum tímamotum er þrátt
fyrir allt ástæða til að óska heims-
byggð allri til hamingju með hálfr-
ar aldar afmæli Genfarsamning-
anna. Við Islendingar þurfum
áfram að axla þá ábyrgð að vinna
að framþróun mannúðarlaga í al-
þjóðlegu samhengi. En kveikjan að
því alþjóðlega regluverki sem nú er
til um hegðan á vígvelli varð til af
því að einum manni ofbauð ofbeldi
sem hann varð vitni að á Ítalíu.
Hann fann til ábyrgðar og fram-
kvæði hans leiddi til stofnunar
mestu mannúðarsamtaka í heimi.
Munum það næst þegar við lesum
frétt um nauðgun eða barsmíð hér
heima að við hvert og eitt beram
persónulega ábyrgð, því mannúðin
hefst heima.
Höfundur er formaður Rauða kross
Islands.
Súrefaisvörur
Karin Herzog
Vita-A-Kombi olía
EINFALT ■ AUÐVELT ■ HANDHÆGT
0DEXION
APT0N SMÍÐAKERFI
-Sniðið fyrir hvern og einn
SINDRI
-Þegar byggja skal meö málmum
Faxið til okkar
hugmyndir og
við sendum ykkur
verðtilboð.
Borgartúni 31 • 105 Rvík • sími 575 OOOO • fax 575 0010 • www.sindri.is