Morgunblaðið - 24.10.1999, Síða 34

34 SUNNUDAGUR 24. OKTÓBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
S
Aárunum 1948-1949 var lokið
smíði þriggja skipa fyrir Eim-
skipafélag Islands hf. hjá Bur-
meister & Wain í Kaupmannahöfn.
Pessi skip voru Goðafoss, Dettifoss
og Lagarfoss, almennt nefndir „Þrí-
burarnir". Með tilkomu þeirra hófst
T nýtt tímabil í sögu EÍ, þegar félagið
eignaðist hraðskreið og fullkomin
mótorskip í stað gömlu gufuskip-
anna. Eg átti því láni að fagna að
sigla með öllum þessum skipum. Hér
segir frá lengstu og eftirminnileg-
ustu ferð minni, en það var með Lag-
arfossi sumarið 1962. Áður hafði ég
ritað um heimsókn til Leningrad í
Mbl. 10. ágúst 1962, en nú kemur
ferðasagan í heild.
II.
Föstudaginn 22. júní 1962, kl.
20.00, léttir Lagarfoss akkerum í
- Reykjavík og er ferðinni heitið í
fyrstu til Vestmannaeyja, þar sem
m.a. átti að taka hraðfrystan fisk.
Klefanautur minn var Ársæll
Sveinsson (1893-1969) föðurbróðir
minn og fór hann af skipinu í Vest-
mannaeyjum og þar stimplar Vega-
bréfaskoðunin í Vestmannaeyjum í
vegabréf mitt „Brottför frá Vest-
mannaeyjum“ þann 23. júní kl.
11.30. - Skipstjóri var' Birgir
Thoroddsen (1911-1969), 1. vélstjóri
Ágúst Jónsson (1901-1996) og bryti
Guðmundur Einar Guðmundsson
(1906-1993). Farþegar voru í upp-
hafi ferðar 12, en 4 fóru af í Ham-
borg. Hinir 8 voru þessir: Hrefna
Gísladóttir Thoroddsen, skipstjóra-
frúin (1918), Jón Sigurðsson fyrrum
skipstjóri á Gullfossi (1892-1973) og
kona hans Dýrfinna Tómasdóttir
(1912), Óli Olafsson (1921-1991)
starfsmaður hjá Isaga hf., Leifur
Sveinsson (1927) greinarhöfundur,
Lilja Leifsdóttir (1948) dóttir grein-
arhöfundar, Elín Haraldsdóttir Ell-
ingsen, (1909-1970) móðursystir
greinarhöfundar, Bogi Ágústsson
(1952) síðar fréttastjóri RÚV, á veg-
um foður síns Ágústs Jónssonar
stýrimanns (1926-1996).
Veðurfregnir bentu til illviðris á
leiðinni til Hamborgar, einkum í
Devils Hole, en ekki rættist sú spá
og höfðum við gott leiði allt til mynn-
is Saxelfurs, en þangað var ca 3Vá
sólarhrings sigling frá Vestmanna-
eyjum. Skipað var upp hraðfrystum
fiski í Hamborg og var viðstaða þar
aðeins röskur sólarhringur. Við fór-
um nokkrir farþegar með skipstjóra-
hjónunum á skemmtistaðinn „Plant-
en und Blúmen", þar sem hið fræga
vatnsorgel er. Þar lenti Birgir skip-
stjóri í rimmu við yfírþjóninn, þvi
hann neitaði að afgreiða Lilju dóttur
mína, er þá var 13 ára, með Coca
Cola, nema hún tæki romm með.
Hafði Birgir sigur. Daginn eftir var
stefnan tekin á Teichert, hina frægu
leðurvörubúð. þar keypti ég mér vís-
v- undaskinnsjakka, en dóttir mín fékk
rúskinnsjakka.
Eftir Hamborgardvölina var hald-
ið til Helsingborgar í Svíþjóð um Kíl-
arskurðinn og komið þangað þann
29. júní. I Halsingborg Skibsværft
skyldi fara fram botnhreinsun á
Lagarfossi, sem áætlað var að tæki
um 6 daga. Ekki mátti nota salerni
Lagarfoss á meðan, heldur fara upp
á bryggju og nýta þar salemisað-
stöðu. Tókum við því það ráð að
bregða okkur til Kaupmannahafnar
á meðan og fengum inni á Pension
Askestad, hinu kunna íslendinga-
pensionati við Store Kongensgade
21. Einn Hafnardaganna tók ég
„Víkingabátinn“ til Helsingborgar
og lenti þar í hádegisverði til heiðurs
þeim hjónum Margréti Þórunni Sig-
urðardóttur (1915) hjúkmnarfræð-
ingi og manni hennar Olle Her-
mannsson. Margrét var bæjarfull-
trúi í Helsingborg árin 1959-1962 og
mikils metin þar í borg. Hún er dótt-
ir Sigurðar Sigurðssonar sýslu-
manns á Sauðárkróki (1887-1963)
frá Vigur við ísafjarðardjúp. Maður
hennar var forstjóri Allmánna
advokatbyrán í Helsingborg, lög-
fræðingur að mennt. Þau eru for-
eldrar Nönnu Hermannsson fyrrum
borgarminjavarðar. Veisla þessi var
nokkuð sérstæð, um borð í skipi, sem
var uppi í slipp. Samræður voru hin-
ar fjörugustu, aðallega um „lutfísk",
sem er jólamatur Svía, söltuð langa
eða þorskur, sem er kryddaður og
útvatnaður eftir kúnstarinnar regl-
um. Olle skildi íslensku, en talaði
hana ekki. Þegar hann var að út-
skýra umönnun lútfisksins síðustu
— vikurnar fyrir jólin: „Það þurfti að
Lagarfoss II
eftir Leif Sveinsson
fara margar ferðir niður í kjallara að
vitja um hann,“ þá sagði Jón Sig-
urðsson: „Já, svona tala við hann.“
Þá gall við í Olle: „Just det“
(einmitt). Að loknum þessum frá-
bæra hádegisverði tók ég ferjuna til
Helsingeyrar í Danmörku, en sú ferð
tók aðeins tuttugu mínútur. Siður
var þar um borð að panta „et par öl“,
þ.e. tvær öltegundir frá Faxe-ölgerð-
inni í Helsingör, „Hamlet" og „Op-
helíu“. Þetta reyndist rótsterkur
andskoti og náði ég vart að ljúka
þessum veigum áður en lagt var að
bryggju í Helsingjaeyfi. Ég tók þeg-
ar leigubíl og stefndi á Horneby á
Sjálandi, þar sem föðursystir mín,
Júlíana Sveinsdóttir listmálari
(1889-1966) dvaldi í sumarhúsi sínu.
Drakk ég kaffí hjá henni og leit inn í
vinnustofu hennar, fínkembdi hornin
að vanda og fann þar eina fallegustu
uppstillingu, sem ég hef séð eftir
frænku mína. Falaði ég myndina
þegar af Júllu og tókust samningar
okkar í millum. Að lokum tók Júlla
ffam, að skiptar skoðanir væru um
það af hverju myndin væri, sumir
teldu þetta vera bandhnykil og ost,
en aðrir netkúlu og múrstein. Les-
endur verða að dæma um, hvort sé
réttara, því ljósmynd af verkinu fylg-
ir greininni.
m.
Loks var botnhreinsun lokið og
Lagarfoss hélt frá Helsingborg
áleiðis til Rostock í Austur-Þýska-
landi. Þar var verið að byggja eina
stærstu höfn í Evrópu að sögn
heimamanna og hvarvetna mátti lesa
stór skilti á vinnusvæðinu með
áskorunum til starfsmanna: ,Aukið
afköstin, vinnuflokkurinn á undan
ykkur jók afköstin um 12%, ykkur er
ætlað að auka þau um 17%.“
Við máttum ganga um höfnina og
þaðan var skammt út í skóg. Austur-
Þjóðverjar voru á þessum tíma
hnepptir í fjötra og frelsi þeim fjar-
rænt hugtak. Því var það, er ég sá
íkorna bregða fyrir í skóginum, að
ég sagði við hann í huganum: „Ert
þú eini frjálsi einstakiingurinn hér í
Rostock?" Við Bogi Ágústsson vor-
um að sparka bolta um borð í Lagar-
fossi þegar hann lá við bryggju í
Rostock. Lenti fótboltinn milli skips
og bryggju. Hermaður vopnaður
byssu með áfostum byssusting gekk
þarna vakt. Við Bogi bentum á bolt-
ann og vaktmaðurinn lagði frá sér
vopnið á bryggjuna og teygði sig eft-
ir boltanum. Hátíðlegri var varðstað-
an ekki. Danir héldu lengi vel, að
Þjóðverjar væru gersneyddir öllu
skopskyni. Þeir skiptu um skoðun á
þessum árum, er þeir kynntust hinu
ólöglega skopriti Tarantel. Þar var
miskunnarlaust gert grín að hinum
austur-þýsku valdhöfum, mynd af
Ljósmynd/Björn Árdal
Farþegar og áhöfn Lagarfoss á Blóðtorginu í Leningrad í júlí 1962. Greinarhöfundur fremst fyrir miðju.
Vetrarhöllin í Leningrad.
vígslu brúar, sem hrundi þegar
klippt var á borðann. Borðinn hafði
haldið henni saman. Mynd af konu í
svefnherbergi, liggjandi á bakinu,
tilbúin í slaginn, en á veggnum yfír
rúmi hennar blasti við rekkjunaut
hennar hið fræga skilti: „Aukið af-
köstin". Aldrei mátti gleyma afköst-
unum, þau höfðu alltaf forgang. Nið-
urstöður Dana urðu því þessar: „Svo
hart má þrengja að frelsi einnai-
þjóðar, að skopskyn brjótist fram,
jafnvel hjá Þjóðverjum."
IV.
Frá Rostock var haldið til Kotka í
Finnlandi. Þetta er tæplega tveggja
sólarhringa sigling. Veður var hið
besta, sólskin og blíða, skipið hagg:
aðist ekki, farþegar í sólbaði. í
Helsingborg hafði bæst við önnur
móðursystir mín, Guðrún Haralz
(1910-1983), svo við vorum orðin
fjögur úr fjölskyldunni. I Kotka
beið okkar umboðsmaður Timbur-
verslunarinnar Völundar hf. í Finn-
landi, góðvinur minn Gunnar Lind-
ström. Fór hann þegar með okkur á
fund Aksel Nasman, sem ég hafði
kynnst sumarið 1952, er ég var
áhorfandi á Ólympíuleikunum í
Helsinki. Hann bar titilinn „industr-
irádet“, en mikið er um slíka titla í
Finnlandi, fínast að vera „Bergs-
rád“. Aksel var forstjóri Enso-
Gutzeit O.Y., en við þetta fyrirtæki
hafði fjölskyldufyrirtæki okkar haft
mikil og góð viðskipti. Hann hafði
skipulagt ferð fyrir okkur allt aust-
ur að landamærum Sovétríkjanna.
Var ferðin í boði Enso-Gutzeit O.Y.,
en Gunnar Lindström var leiðsögu-
maður. Fyrsti viðkomustaður var
trjákvoðuverksmiðja ein mikil, sú
næststærsta í heimi. Þannig lýsir
Elín Ellingsen heimsókninni í dag-
bók sinni: „Við sáum viðardrum-
bana koma á færibandi, verða að
flísum og að endingu fannhvítum
plötum." Gist var í Imatra. Þar er
einna merkust bygging hin fræga
kirkja Aivar Aalto (1898-1976)
„Kirkja hinna þriggja krossa“ í Vu-
oksenniska, Imatra. Hún tekur
mest 800 manns í sæti, en er þrí-
skipt, þannig að skilrúm geta skipt
henni í 200, 300 og 800 sæti eftir
vild. Skilrúmin eru algerlega hljóð-
einangruð. Sóknarbörnunum þótti
kirkja þessi heldur framúrstefnuleg
og nefndu hana: „Djávlens bunker“
(loftvarnabyrgi dj....). Byggingu
kirkjunnar lauk 1958.
I byrjun aldarinnar voru Imatra-
fossarnir taldir einhverjir þeir feg-
urstu í Evrópu. Til að ná í 174.000
hestöfl var fossunum fórnað og voru
þeir nú aðeins opnir almenningi til
sýnis á sunnudögum kl. 17-19. Þar
sem við neyttum kveldverðar á hót-
eli einu á sunnudegi, þá var Vuoksi-
ánni hleypt á í þessa tvo tíma. Var
það að vísu tignarleg sjón, en minnti
á fanga, sem hleypt er út í garð um
stund. Landeyðingarmenn á Alþingi
og í Landsvirkjun hefðu gott af því
að skreppa austur að Imatra-fossun-
um áður en þeir fremja fleiri nátt-
úruspjöll á hálendi íslands. Nú var
haldið aftur til Kotka og um borð í
Lagarfossi var stórveisla í undirbún-
ingi hjá Guðmundi Einari bryta. Jón
Sigurðsson fyirum skipstjóri varð
sjötugur þann 8. júlí 1962 og vorum
við allir farþegarnir í fagnaði þessum
ásamt Gunnari Lindström. Ég held
að Gunnar hafi haldið, að veislan
væri sín vegna og var ég ekkert að
leiðrétta það.
V.
Útskipun var nú lokið í Kotka og
stefnan tekin á Leningrad, svo sem
þá var nefnd, en heitir nú sínu gamla
nafni, St. Pétursborg. Þetta reyndist
átta tíma sigling og glampaði mjög á
hinar gulli slegnu kirkjuhvelfingar í
Með Lagarfossi II í
33 daga sumarið 1962