Morgunblaðið - 19.12.1999, Side 12

12 SUNNUDAGUR 19. DESEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Kínverjar taka við
völdum í síðustu
evrópsku nýlendunni
Reuters.
Kínverski fáninn blaktir fyrir framan Hótel Lissabon,
sem er eitt frægasta spilavítið í Macao.
KINVERJAR TAKA VIÐ MACAO
Macao, síðasta evrópska nýlendan við Kínastrendur,
sameinast Kína 20. desember og verður þar með
bundinn endi á fjögurra alda stjórn Portúgala þar.
pr
Stærð: 16 ferkilómetrar
Ibúafjöldi:
550.000
Þjóðarbrot:
Kínverjar 95%, Portúgalir 3%, aðrir 2%
Efnahagsmál
VLFámann: 16.000 dollarar (áætl. 1998)
Atvinnugreinar: Ferðaþjónusta (25% VLF) J .. „y1
Spiiavíti (40% VLF) ' Macao /
Vefnaðarvörur, , rv.* , v
flugeldaframleiðsla, :
leikföng, raftæki
Brýr
SAGA
1557 Portúgalir setja upp fasta
verslunarmiðstöð í Macao
1841 Bretar stofna nýlenduna Hong Kong.
Dregur úr mikilvægi Macao.
1887/88 Kína og Portúgal undirrita
Lissabonyfiriýsinguna þar sem fullveldi
Portúgals í Macao er staðfest.
1974 Stjórnarbylting í Portúgal.
Lissabon afsalar sér fullveldi Macao.
1987 Undirritun sameiginlegrar
yfiriýsingar Kína og Portúgals um að
Macao verði afhent Kínverjum 1999.
1999 19. des. ámiðnætti. Macaoþásvæði
með sérstakri stjóm innan kínverska ríkisins
2 km
Zhujiang
Kou
Taipa
Causeway
KINA
Flugvöllur \
\
Coloane
Suður-Kínahaf
Portúgölsk landsvæði og fyrrum nýlendur
m
' y
■Vs-

Portúgal - ^
y' Azoreyjar o
y MadeiraO
/ -
„Grænhöfðaeyjar
Gínea-Bissá
Sao Tome ,
Bracilb , °9 Principe
Bsa/ mgi a
— HO Núverandiyfirráðasvæði
Fyrrum nýlendur Portúgala
______| Ár sem svæði hlaut sjálf-
stæði eða annað ríki tók við stjóm
Goa, Daman "V J
$g Diu (Indl.)
|r9S>l Ma
V .'V %
• Macao

Angóla
>975l
/ /
Mósambik
Austur-Tímor \
(Indónesia)
J
hí
Heimild: CIA World Factbook, 1999
Kínverjar taka nú við
völdum í Macao, síð-
ustu evrópsku nýlend-
unni á þessum slóðum.
Hafliði Sævarsson hef-
ur kynnt sér stöðu mála
í Macao og veltir fyrir
sér hvaða áhrif þetta
getur haft.
PORTÚGALAR afhenda
í nótt Kínverjum ný-
lendu sína Macao eftir
meira en 400 ára dvöl
þar. Þessir landvinn-
ingar Kínverja eru litlir samanbor-
ið við þá í Tíbet fyrr á þessari öld og
Hong Kong nýverið. Í augum Kín-
veija er þessi breyting einungis
formsatriði og lítið skref i uppbygg-
ingu heimsveldis þeirra. Portúgalar
verða líklega þakklátir þegar þeir
loksins losna við þessa byrði. Af-
hendingin mun varla vekja mikla
athygli þrátt fyrir að með henni
verði bundinn endi á nýlendutíð
Evrópubúa í Asíu.
Forsaga afhendingarinnar
Miklar deilur hafa staðið um ör-
Iög þessa litla landsvæðis. I menn-
ingarbyltingunni í Kínverska al-
þýðulýðveldinu 1966 sóttu herskáir
Kínverjar þar inn og börðust við
portúgalskar hersveitir. Þegar
Portúgalar gerðu tilraun til að
binda enda á nýlenduveldi sitt 1974
reyndu þeir að losa sig við Macao. í
bæði skiptin buðu Portúgalar
stjóminni í Peking að taka yfir
stjómina í Macao. Af ótta við að
tapa mikilvægum verslunartengsl-
um og af áhugaleysi höfnuðu Kín-
verjar hins vegar þessu.
Eftir að Bretar yfirgáfu Hong
Kong 1997 varð ljóst að miðstjómin
í Peking myndi sækjast eftir svip-
aðri yfirtöku í Macao.
Utþensla
alþýðulýðveldisins
Þegar ákveðið var að Hong Kong
og Macao skyldu sameinast móður-
landinu og Deng Xiao Ping, þáver-
andi leiðtogi Kína, kynnti hug-
myndina um eitt ríki, tvö kerfi, lét
hann þau orð falla að þetta væri
einungis undibúningurinn að sam-
einingu Taívan við Kína.
Nokkrar ástæður eru fyrir löng-
un Portúgala til að yfirgefa Macao.
Nýlendur era orðnar mjög óhag-
kvæmar og þjóna ekki lengur til-
gangi sínum sem verslunarhlekkir.
Gífurleg glæpastarfsemi og óöld
hefur geisað í nýlendunni undan-
farin ár sem Portúgalar hafa lítt
ráðið við. Vonir standa til að Kín-
verjar séu betur í stakk búnir til að
binda enda á það ástand.
Spilavíti og
glæpastarfsemi
Nokkrar illa skipulagðar glæpa-
klíkur berjast um völdin í hinum
ólöglega banka-, spilavítis- og
vændismarkaði í Macao. Odýrir
leigumorðingjar era fengnir frá
landamæraborgum á meginlandi
Kína og fjölmargir saklausir borg-
arar hafa látið lífið af völdum glæpa
og í átökum glæpaflokka. Seinustu
mánuði hefur stjómin í Macao unn-
ið með kínversku lögreglunni við að
ráða bug á þessum vanda og upp-
rætt hvem glæpaflokkinn á fætur
öðram, sem á einn eða annan hátt
tengjast glæpum sem framdir hafa
verið í Macao jafnt sem á megin-
landinu. Hafa mál jafnvel verið
rannsökuð langt aftur í tímann.
Þetta þykir vera skýr vísbending
um hvað koma skal eftir að Kínverj-
ar taka völdin. Fastlega er búist við
að lögreglan og herinn muni bæla
klíkurnar niður áður enn langt um
líður.
Fyrirtækið Sociedade de Turis-
mo e Diversoes de Macao er með
einkaleyfi á rekstri spilavíta í
Macao en þau eru fjölmörg. A veg-
um þess fer spilavítum fjölgandi og
talið er líklegt að einkaleyfi fyrir-
tækisins verði framlengt þar eð
samkeppni í þessum geira er ekki
talin munu skila miklu fyrir opin-
bera aðila.
Framtíðarhorfur í
efnahagsmálum
Efnahagur nýlendunnar er mjög
háður spilavítunum og rúmlega
fjórðung hinnar opinbera land-
framleiðslu má rekja til reksturs
þeirra. Mikill hagvöxtur sem bygg-
ir á ódýra vinnuafli frá meginland-
inu hefur styrkt þetta tilkomandi
sjálfstjórnarsvæði. Á hverjum
morgni flykkjast mörg þúsund
verkamenn yfir landamærin til
vinnu í tæknivæddum verksmiðjum
í Macao. Á kvöldin verða þeir að
snúa aftur til síns heima. Svipuð
umræða hefur átt sér stað um af-
drif efnahags Macao eftir afhend-
inguna og í Hong Kong. Sérfræð-
ingar velta fyrir sér hvort afskipti
Kína muni kollvarpa þeim árangri
sem náðst hefur. Skoðun margra í
Hong Kong er sú að Kínverjar hafi
haldið aftur af sér og látið vera að
hafa afskipti af viðskiptum og efna-
hagsmálum í borginni. Alþjóðasam-
félagið hefur líka verið á varðbergi
og fylgst grannt með öllum ákvörð-
unum miðstjórnarinnar í Peking
sem túlka má sem afskipti af mál-
um Hong Kong. Búist er við að hið
sama verði uppi á teningnum varð-
andi Macao. Vegna smæðar sinnar
mun Macao þó ekki njóta sömu at-
hygli fréttastofa og Hong Kong og
óvíst hvort umheimurinn muni geta
fylgst jafn grannt með þróun mála
þar.
London, Lissabon
og Peking
Ibúar Hong Kong era margir
hverjir sáttir við þær stjórnarfars-
legu breytingar sem orðið hafa eftir
að nýlendan breska varð að kín-
versku sjálfstjórnarsvæði. Nýtt
fyrirkomulag á sjálfstjórnarþing-
inu þar sem almenningur fær að
kjósa hluta þingmanna er skref í átt
að meira lýðræði en þekktist áður
þegar skipað var í flestar æðri stöð-
ur í London.
Portúgalar hafa þegar stuðlað að
því að sama þróun muni eiga sér
stað í Macao. I nýlegum kosningum
í Macao voru allir kjörnir fulltrúar
almennings Kínverjar. Þingmenn
valdir af stjóminni vora allir Port-
úgalar og eru enn í meirihluta. Það
þing mun sitja til ársins 2001 svo
hagsmunir hins fámenna portúg-
alska minnihluta ættu að vera
tryggðir að minnsta kosti fyrst um
sinn.
Réttur íbúa Macao eftir yfirtöku
Kínverja hefur verið mótaður með
sameiginlegri lagasetningu og
ákvörðunum stjórnvalda í Peking
og Lissabon. Hornsteinn þeirra er
bann við dauðarefsingu líkt og segir
til um í portúgölskum lögum. Þetta
var mikið deilumál þar sem kín-
versk lög leyfa dauðarefsingu. Pek-
ing gaf eftir í þessu máli.
Þéttbýlasta svæði veraldar
Helsta vandamál stjórnvalda
undanfarin ár hefur verið það
hvernig nýlendan eigi með góðu
móti að rúma alla íbúa, þar sem
Macao er einungis 22 ferkílómetrar
að stærð. íbúar era nú um 600 þús-
und og Macao því þéttbýlasta svæði
veraldar. Nýlendan samanstendur
af Macao-tanganum og eyjunum
Taipa og Colonae.
Reynt hefur verið að stækka
landsvæðið með góðum árangri.
Hins vegar er líklegt að fjölskyldur
Macaobúa sem búa á meginlandinu
vilji flytja þangað eftir sameining-
una.
Svipað vandamál kom upp í Hong
Kong nýlega og kom þá til kasta
miðstjórnarinnar í Peking. Hún
ákvað að takmarka alla slíka fólks-
flutninga. Líklegt þykir að svipað
verði uppi á teningnum í Macao.
Ólíkt þvi sem var í Hong Kong
hafa margir íbúar portúgölsk vega-
bréf. Þegar Bretar yfirgáfu Hong
Kong gáfu þeir íbúum af kínversk-
um upprana ekki þann kost að flytj-
ast á brott. Eftir afhendinguna í
Macao hins vegar, munu allir íbúar
þar sem eiga portúgölsk vegabréf
geta flutt til Portúgal, kjósi þeir
það.
Fjöldi Portúgala í nýlendunni
hefur farið vaxandi seinustu ár. Að-
eins er búist við að lítill hluti þeirra
sem era af portúgölskum upprana,
um 3 prósent þjóðarinnar, muni
ákveða að flytja heim. Macao hefur
verið griðastaður innflytjenda frá
Asíu, Evrópu og Afríku alla tíð.
Nýlega hefur verið mikið um kom-
ur bátafólks frá Víetnam og
Filippseyjum. Nábýli fólks af
mörgum þjóðernum hefur myndað
litskrúðuga menningu.
Menningarauðæfi
skilin eftir
Þegar Portúgalar yfirgefa Macao
skilja þeir eftir mikil menningar-
auðæfi. Allt frá upphafi nýlendu-
tímans hafa portúgalskir smiðir
farið til Macao og byggt þar glæsi-
leg hús í suður-evrópskum stíl. Síð-
ar fór austurlenskra áhrifa að gæta.
Úrkoman varð blanda beggja sem
er í dag frábært dæmi um sérstaka
eiginleika nýlenduarkitektúrs.
Flest þessi hús hafa nýlega verið
endurbyggð í tengslum við afhend-
inguna og munu vera ein helsta gjöf
Portúgala til Kínverja við það tæki-
færi.
Macao þykir ólík Hong Kong og
Kína að því leyti að íbúar þar hafa
minni áhyggjur af peningum. Rík
matar- og vínmenning er þessu til
vitnis. Nýlendan er einn fárra staða
í Asíu þar sem hefð er fyrir vest-
rænni matargerð. Mikið úrval port-
úgalskra vína er til staðar á hverju
horni. Margir litlir almennings-
garðar, einn nefndur eftir þjóð-
skáldi Portúgala, Luis Camoes,
sem á að hafa dvalið þar um hríð,
prýða borgina. Þessi glæsilegu
mannvirki hafa dregið að sér marga
ferðamenn. Talið er að þegar kín-
verski herinn hægir á glæpastarf-
seminni muni fjöldi ferðamanna
aukast verulega.
Trúfrelsi ríkir
Allt frá upphafi nýlendusetunnar
hefur kristin trú átt sér öraggt
skjól í Macao. Trúfrelsi ríkir og
Portúgalar hafa aldrei neytt íbúa til
að taka kristni. Borgin er prýdd
mörgum fallegum kirkjum og
búddaklaustram sem oft era hlið
við hlið. Flestir íbúar era kristnir.
Macao var miðstöð kristniboða í
Asíu þar til Bretar komu til Hong
Kong. Sem trúarinnar sterkasta
virki í álfunni hefur Páfinn í Róm
sagst vonast til að nýlendan verði á
ný miðstöð útbreiðslu kristinnar
trúar. Tiúfrelsi mun vara eftir af-
hendinguna. Kristnar kirkjur eru
bannaðar í Alþýðulýðveldinu en
margar ólöglegar starfa samt sem
áður. Lítil von er til að trúin geti
breiðst út frá Macao einfaldlega
vegna smæðar staðarins og sterkra
ítaka annarra trúfélaga á megin-
landinu.
Frammistaða
Portúgala
Sagnfræðingar á þessum slóðum
deila um hvort að Portúgalar yfir-
gefi svæðin með skömm eða stolti.
Portúgalska nýlendustjórnin hefur
legið undir miklu ámæli fyrir að
vera nokkuð sama um óöldina sem
ríkir. Svo langt hefur það gengið að
glæpaklíkurnar sjálfar hafa dreift
meðal íbúanna prenti þar sem lin-
kind stjórnarinnar gagnvart öðram
klíkum er gagnrýnd. Og vissulega
era Portúgalar að flýja vegna þess-
ara klíka.
En sé litið til þeirrar menningar-
arfleifðar sem nýlenduherrarnir
gefa kínversku þjóðinni er ljóst að
Portúgalar hafa lagt mikla rækt við
þessa fornu verslunarborg.
Afhendingin er einkar athyglis-
verð með tilliti til hvað gerðist síð-
ast þegar Portúgalar yfirgáfu ný-
lendu í Asíu, Austur-Tímor. Fáir
búast þó við að Macao verði jafn-
mikið fréttaefni þar sem reynsla
Hong Kong sýnir að Kínverjar era
fullfærir um að virða sjálfstjórnar-
svæðin. Vissulega er Macao suðu-
pottur nú um stundir vegna átak-
anna þar. Vonir era um að hægist
um og Macao gleymist sem einung-
is eitt af mörgum héraðum Alþýðu-
lýðveldisins Kína.
Höfundur er búsettur í Hong Kong.