Morgunblaðið - 26.01.2000, Blaðsíða 52

52 MIÐVIKUDAGUR 26. JANÚAR 2000
MORG UNBLAÐIÐ
FÓLK í FRÉTTUM
Forvitnilegar bækur
Reynt
að skilja
óskiljanlega
atburði
The Drowned and the Saved. Ensk
þýðing á Sommersi e i salvati eftir
Primo Levi. Vintage Books gaf út í
aprfl 1989.203 síður með formála
höfundar. Kostaði 90 franka, um
1.000 krónur, í Shakespeare & son-
um í París.
ÍTALSKI efnafræðingurinn
Primo Levi er meðal helstu rithöf-
unda ítala á þessari öld, þó ekki
liggi eftir hann nema átta bækur að
'þessari meðtalinni. Levi var fluttur í
útrýmingarbúðir Þjóðverja í Ausch-
witz og leið þar miklar hörmungar
og niðurlægingu. The Drowned and
the Saved er einmitt sprottin úr
þeirri reynslu Levis og skrifuð að
hans sögn til að reyna að varpa ljósi
á það sem gerðist, eða réttara sagt
leita skýringar á því hvers vegna
það gerðist, hvernig það gat gerst.
Það varð Levi til lífs að hann var
menntaður efnafræðingur og því
fengin störf á vegum IG Farben,
sem hagnaðist vel á helstefnu Þjóð-
verja, ekki síður en önnur þýsk
stórfyrirtæki. Það veitti honum þó
ekki önnur forréttindi en að losna
við gasklefana sem olli honum huga-
Vangri, því sú spurning hlaut að
kvikna hvað hann hefði unnið til
þess að komast lífs af þegar svo
fjölmargir aðrir áttu það frekar
skilið að hans mati.
í inngangi að bókinni vitnar Levi
í frásögn Simons Wiesenthals af því
hvernig SS-menn storkuðu fómar-
lömbum sínum með því að segja að
enginn myndi trúa þeim því ekki
væri bara að sönnunagögnum yrði
eytt heldur myndi heimurinn ekki
. trúa að svo villimannslega hefði ver-
ið að verki staðið. Levi segir að það
megi til sanns vegar færa, því þeir
sem upplifðu mesta hryllinginn hafi
ekki komist lífs af og því engir til
frásagnar um það versta.
The Drowned and the Saved er
síðasta bókin sem Levi lauk við, en
hann lést tveimur árum síðar. Það
má segja að hún sé einskonar upp-
gjör hans við þá voðaatburði sem
mótuðu líf hans, beiskjulaus og
hnitmiðuð samantekt vísindamanns
sem reynir að skilja óskiljanlega at-
burði.
Árni Matthíasson
Þú færð meira fyrir
PENINGANA a
þína ? ? ? flS
Gleraugnaverslunin
SJÓNARHÓLL
HAFNARFIRÐl & GLÆSIBÆ
Frumkvöðull að lækkun glcraugnaverðs á íslandi
MILLJÓN ORÐA NIÐURSKURÐUR EN...
Forvitnilegar bækur
nokkrum árum. Er það byggt á vinsælu leikriti í Lundúnum
sem verður sett upp í Iðnó í febrúar. Pétur Blöndal skoðaði
þessa skemmtilegu bók og varð margs vísari,
„ELSKU Elísabet
drottning. Við erum
þrír Kaliforníubúar
og erum að skrifa
heildarsafn Williams
Shakespeares. Okk-
ur datt í hug að það
væri virkilega svalt
ef þú tækir að þér að
skrifa innganginn.
Viltu vera svo væn
að hafa orðin 500
eða færri. Með ástar-
kveðjum, Adam, Jess
og Daniel.“
Þremenningarnir
sem standa að Hinni
koðnuðu Shakespea-
re smiðju eða „The
Reduced Shake-
speare Co.“ leituðu
þannig fyrir sér þeg-
ar kom að því að
skrifa inngang að
Heildarsafni Willm
Shkpr (stytt útgáfa).
Þeir fengu ekkert
svar frá drottning-
unni og reyndu að
eigin sögn ýmislegt
fleira til að fá meiri
virðuleikablæ yfir
útgáfuna, svo sem
eins og að bjóða
þennan heiður Kenn-
eth Branagh, sem
svaraði ekki frekar
en drottningin, og að
síðustu bandarisku
sápuóperuleikkon-
unni Heather
Locklear, þar sem þau hefðu nú
verið saman í menntaskóla. Allt
kom fyrir ekki. Hún mundi vel eftir
þessum lúðum með húðvandamálið
og gaf þeim langt nef enda upp-
tekin við að leika í Melrose Place.
Þrátt fyrir þessar misheppnuðu
(til)raunir aðstandenda Hinnar
koðnuðu Shakespcare smiðju kom
heildarsafn verka Shakespeares
fyrir sjónir almennings. Það var
samhljóða gamanleikritinu Sjeik-
spír eins og hann leggur sig sem
sýnt hefur verið við miklar vin-
sældir í Lundúnum um árabil og
má gera ráð fyrir að það seljist eins
og heitar lummur ef marka má
áhugann á leikritinu.
Orðum fækkað um milljón
En hver er þessi Shkpr? Gefin
hafa verið út mörg hundruð heild-
arritsöfn Shakespeares síðan hið
fyrsta kom út árið 1623 en þegar
ritstjóri Heildarsafns Willm Shkpr,
J.M. Winfield, prófessor í bók-
menntafræði, réttlætir þessa út-
gáfu gerir hann það með orðunum:
„Hún er miklu, miklu styttri".
Enda viti allir grunnskólanemar að
jafnvel þótt Shakespeare sé óum-
deilanlega mesta leikskáld allra
tíma hafi hann einfaldlega „verið
of langorður".
Og þetta er fyrsta heildarritsafn-
ið þar sem tekið er á þessu vanda-
máli. Á meðan heildarsafn verka
Shakespeares frá Oxford spannar
1.258.762 orð eru aðeins notuð
32.044 í þessari nettu útgáfu og í
ofanálag nokkrar fallegar myndir.
„Við sniðgengum margar af inn-
blásnum persónulýsingum Shak-
espeares, vandlega hugsaðar sögu-
fléttur, hina margræðu
samfélagsádeilu og skelltum okkur
beint í kynlífið og drápin," skrifar
hinn virðulegi prófessor, J.M. Win-
field. Hann spáir því að lokum að ef
Shakespeare sjálfur sæi þessa út-
gáfu kæmist hann þannig að orði:
Daniel Singer, Jess Borgeson og Adam Long vfluðu ekki fyrir
sér að stytta Shakespeare um nokkur milljón orð og skella sér
beint að kjarna málsins, ofbeldi og kynlífi.
„Afbragðs meiriháttar!“
Af sjeikspírskum kyntáknum
Höfundarnir liggja heldur ekki á
meiningu sinni. Jess Borgeson hef-
ur áhyggjur af því að sól sín sem
sjeikspírsks kyntákns fari hnigandi
enda sé hárið á honum farið að
þynnast og á ferilsskránni státi
hann einna helst af því að hafa leik-
ið svalir í Rómeó og Júlíu.
Adam Long vitnar í ljóðið „Ylf-
ur“ eftir Allen Ginsberg, þar sem
línan „Glorhungraður, móðursjúk-
ur, allsnakinn" kemur fyrir, og
segir hana Iýsa best ástandinu á
þeim þremenningum þegar þeir
hafi tætt leikrit Shakespeares í sig
og skrifað hina styttu útgáfu. Hann
klykkir út með orðunum: „Megi
skáldmögurinn fyrirgefa okkur.“
Loks leggur Daniel Singer orð í
belg og segir að hugmyndin hafi
kviknað er hann reif nokkrar vald-
ar síður úr Hamlet, réðist á þær
með hvassan pennann á lofti, réði
til sín þrjá ókunnuga leikara og
setti upp sýningu í anda sautjándu
aldar. Ef hann hefði verið púaður
niður hefði hugmyndin líklega fall-
ið um sjálfa sig, en áhorfendur
tóku uppátækinu vel og þar sem
hann hafi verið ungur og vitlaus
hafi hann haldið áfram á sömu
braut.
Nú er nóg komið!
En hver er þessi Shkpr? Erum
við einhveiju nær? Nei. Enda er
blaðamaður aðeins kominn á síðu
sextán í bókinni. Og hefur flett í
gegnum hvern innganginn af öðr-
um. Á síðu sautján er mynd af reið-
um lesanda sem heldur kúbcini á
lofti og haft er eftir honum: „Ég er
bara venjulegur maður. Ég keypti
þessa bók ásamt tveimur pokum af
flögum og bjórkippu og er að lesa
hana í auglýsingahléum á sjón-
varpsleiknum á mánudagskvöldi.
Fram að þessu hefur þetta verið
tómt þvaður."
Blaðamaður verð-
ur að viðurkenna að
hann er sammála og
vonar bara að þessi
reiði lesandi, sem
virðist kraftalega
vaxinn, sé ekki að
lesa þessa blaða-
grein, því þá væri
voðinn vís. Eins og
Shkpr hefði orðað
það: „Best að halda
áfram með smjörið."
Raunar skrifar
William Shakespeare
sjálfur inngang að
bókinni. Það er það
fyrsta sem heyrist
frá þessu mikla
leikritaskáldi frá því
hann varð allur í
upphafi 17. aldar.
Fyrir utan myndina
Astfanginn Shake-
speare sem allir vita
auðvitað að var bara
skáldskapur.
Shakespeare seg-
ist hafa orðið upp
með sér er strákarn-
ir báðu hann um að
skrifa pistil frá höf-
undi og bætir við:
„Styttingin á þessum
blaðsíðum er barna-
leg, grunnhyggin og
fáránleg. Sú er
ástæðan fyrir því að
útgáfan er svona
mikilvæg og þrungin
merkingu."
Keppir við MTV og Nintendo
Af hverju? Jú, þegar leikskáld
hefur verið undir moldu í nokkur
hundruð ár á það erfitt með að
halda sinum sessi i menningunni á
tímum MTV og Nintendo. Að ekki
sé talað um netsokkabuxur og
hringi í gegnum geirvörtur, sem
Shakespeare nefnir sérstaklega. Ef
til vill stendur hann í
þakkarskuld
við þremenn-
ingana og
Hollywood
fyrir að halda
í sér lífinu?
Blaðamað-
ur er nú orð-
inn heldur
grobbinn af
því að vera
kominn á
blaðsiðu 24
/ Heildar-
safni Willm
Shkprog
búinn með
inngang-
inn frá
þessum
andans
mönnum.
Hann
ætlaði
sér svo sem aldrei að lesa
lengra. Það er mun skemmtilegra
að sjá bara leikritið þegar það
verður sett upp hér á landi síðar í
mánuðinum. Hvort hann er búinn
að svara spurningunni um hver
þessi Shkpr er, skal látið liggja á
milli hluta. í því sambandi dettur
blaðamanni í hug glerhús eftir
Kristján Karlsson:
Var Skarphéðinn Njálsson,
er Einar Pálsson,
eða hvað?
Þeir um það.
Norðmaður
tjáir sig
Naiv.Super.
títg: J.W.Cappelens Forlag AS,
1996.
Höfundur Erlend Loe.
Bókin er 209 blaðsíður.
Napóleoti BonapíKðe Ú l'""
•akaf.now’S*””'-
EF eitthvað einkennir skáldskap
yngri höfunda nú um mundir er það
naumhyggja. Kostulegir karakterar,
mai'gsnúnar fléttur og stórbrotinn
stíll hafa vikið fyi-ir persónulegri
tjáningu. Innblástur er sóttur í and-
leysi og fáum spurningum er svarað
en þeim mun fleiri varpað fram.
Tónninn er oft þunglyndislegur og
frásögnin rétt lullar áfram. Stundum
svo hægt að lesturinn verður eins og
að toga orðin upp úr niðurdregnum
vini. Það sem sker úr um hvort maður
nennir því eða ekki er einlægni.
Skáldsagan Naiv.Super. segir frá
25 ára manni sem veit ekkert í sinn
haus nema akkúrat það. Eina hlut-
verk hans í lífinu er að dvelja í íbúð
bróður síns á meðan sá er í Banda-
ríkjunum. Þar eyðir hann dögunum í
hugleiðingar um hvemig best sé að
eyða dögunum. Annað slagið faxar
hann lista yfir æskuminningar eða
fyiirbæri sem hann saknar úr eigin
lífi til besta vinar síns. En á kvöldin
dundar hann sér við að kasta rauðum
bolta í húsvegg. Eina manneskjan
sem hann umgengst er fimm ára
gamall drengur sem býr í næsta húsi.
Þeir félagar skiptast á að telja upp
dýrategundir sem þeir hafa séð með
eigin augum og fai-a síðan einn dag-
inn að kaupa Volvo handa bróðurnum
í Bandaríkjunum.
Það sem gerir
þessa fábrotnu
sögu að fi'ábærri
sögu er tónninn.
Hann er svo barns-
lega einlægur að
fljótlega er eins og
maður sé að passa
bókina frekar en lesa
hana. Og þessi frá-
bæra saga er eigin-
lega engin saga held-
ur meira bara tærar
hugmyndir sem rétt
hanga hver í annarri.
Reyndar panikerar
höfimdurinn lítillega
undir lokin og lætur
allt í einu eitthvað fara
að gerast. A síðustu
síðunum fer minna íyr-
ir leiknum í skrifunum
og það dregur frásögn-
ina aðeins niður. Engu
að síður er sjaldgæft að
rekast á bækur sem eru skrifaðar af
jafn miklu kæruleysi og sannfærandi
getu í senn og Naiv.Super.
Bókin kom út 1986 en hefur síðan
verið endurprentuð ellefu sinnum og
selst í um 80 þúsund eintökum í Nor-
egi. Erlend Loe er að verða vinsæl-
asti höfundur landsins og átti á tíma-
bili bækur í þremur efstu sætum
norska metsölulistans. Ný skáldsaga
eftir Loe kom út í fyrra og síðar á ár-
inu verður frumsýnd kvikmynd sem
gerð er eftir handriti hans.
Huldar Breiðfjörð
SHAKESPEARE
KEMUR ENN Á ÓVART
Ovenjulegt heildarsafn verka Shakespeares kom út fyrir