Morgunblaðið - 30.01.2000, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 30. JANÚAR 2000
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Svipir fortíðar
LIST OG
HÖNJVUN
Hafnarborg
LJÓSMYNDARI í
REYKJAVÍK SIGRÍÐUR
ZOÉGA
Opið alla daga frá 12-18. Lokað
þriðjudaga. Til 28. febrúar.
Aðgangur 200 krónur, Sýningar-
skrá /bók 3.500 krónur.
Sjálfsmynd 1939-40, olía á striga 65x50 sm.
Listakona
ímótun
MYJVDLIST
Kjnning
L i s t h ii s i ð F o I d
LOUISA MATTHÍAS-
DÓTTIR
Opið laugardag kl. 9.30-18, sunnu-
dag kl. 10-18,
mánudag ogþriðjudag kl. 10-18.
Aðgangur ókeypis.
ÞÓTT Louisa Matthíasdóttir,
sem lengstum hefur búið í New
York, sé nestor íslenzkra mynd-
listarmanna, er það fyrst á síðustu
áratugum að hérlendir hafa áttað
sig á stærð hennar sem málara.
Bókin um líf og list Louisu, sem er
ein veglegasta sinnar tegundar er
gefin hefur verið út um íslenzkan
myndlistarmann, og út kom fyrir
nokkru, kórónaði svo uppgang
hennar á hérlendum listavettvangi.
Listakonan hefur aldrei verið til-
ætlunarsöm um eigin vegsauka
hér á landi, frekar haldið sig til
hlés, og þannig hafa einkasýningar
hennar verið fáar og enginn tiltak-
anlegur hávaði í kringum þær. Að-
allega hafa menn fengið að sjá nýj-
ar myndir á þessum sýningum, en
þó nokkurn veginn getað fylgzt
með þróun hennar síðustu áratugi,
sem var hæg og markviss með ein-
falda hlutvakta flataskipan í fyrir-
rúmi.
Hins vegar hefur fátt sézt af
eldri verkum og minnst þeim sem
hún gerði á árunum 1937-1946,
eftir heimkomu sina frá námi í
Kaupmannahöfn 1937. Skeið um-
brota og þreifinga til ýmissa átta,
þótt hún héldi lengstum tryggð við
upprunalegu pensilskriftina sem
hún tileinkaði sér í Kaupmanna-
höfn, ásamt afar rökréttum og
klárum vinnubrögðum.
í tilefni útkomu bókarinnar hafa
menn safnað saman úrvali mynd-
verka frá þessu tímaskeiði og eru
þau öll í einkaeign, þá er ekki vit-
að til að nema eitt þeirra hafi verið
sýnt opinberlega síðustu áratugi.
Verða myndirnar, sem eru 22, til
sýnis í listhúsinu Fold næstu fjóra
daga, en seinna á árinu eða frá
júníbyrjun til júlíbyrjunar er ráð-
gerð vegleg sýning á verkum Lou-
isu, eiginmanns hennar Leland
Bell og dótturinnar Temmu Bell í
sölum Hafnarborgar, Af listmál-
arafjölskyldu. Má þannig í og með
taka þessari sýningu sem eins kon-
ar inngangi að hinni stærri fram-
kvæmd og er þannig séð snjöll
hugmynd, því hún víkkar sjón-
hringinn á list Louisu, og eykur
skilning á þróun hennar.
Slíkar sýningar, þar sem ýmis-
legt óvænt er tínt til og sumt
kannski án sýnilegs samhengis,
nefna menn fágæti ytra og teljast
afar markverðir listv-
iðburðir og njóta
óskiptrar athygli.
Fólk vill eðlilega
líka fá að sjá
þessa hlið á
nafnkunnum
listamönnum,
ekki einungis
þröngt úrval
hverju sinni.
Það sem þessi
samtíningur segir okk-
ur öðru fremur, er hve drjúgum og
upprunalegum hæfileikum Louisa
var gædd og hve fljót hún var að
átta sig á sértæku og afmörkuðu
umfangi þeirra. Og allar tilraunir
til annarra átta urðu einungis til
að dýpka þessa tilfinningu fyrir
opnu og óheftu vinnulagi, að auk
reyndist það gæfa hennar að halda
sig við hið hlutlæga í stað þess að
snúa baki við því líkt og ýmsir fé-
lagar hennar.
Hún var þar á líku róli og Gunn-
laugur Scheving, og bæði upp-
skáru ríkulega því hvorugt snéri
baki við eðli sínu og upplagi né
fórnuðu jarðbundnum kenndum
fyrir stundlegan frama í þröngum
hópi kenningasmiða.
Fígúran dó með sanni aldrei
nema í þeim fámenna hópi og eru
myndir þeirra Gunnlaugs, Louisu
og fleiri hér til vitnis um, og þó
eru þær í eðli sínu jafn nútímaleg-
ar við hlið óhlutbundinnar listar og
myndir Georgíu O. Keeffe við hlið
amerískra »hard edge« málara á
núlistasöfnum vestra. Hér er það
frumkrafturinn og lífsneistinn sem
ræður för, hvemig sem pentskúf-
urinn nú annars er meðhöndlaður.
Bragi Ásgeirsson
NÚ í upphafi 21. aldar er engum
blöðum um það að fletta, að ljós-
myndin í öllum þáttum sínum sé
einn giidasti hlekkur sjónlista og
myndlistar um leið. Sköpunarmátt-
ur ljósmyndarinnar er löngu viður-
kenndur, einnig og jafnvel ekki síst
hinar svonefndu stofuljósmyndir
fyrri ára sem skjalfestu ásjónur
samtíðarinnar. Fram hefur komið
hve margir þeirra er lögðu fagið fyr-
ir sig beittu persónulegum vinnu-
brögðum, og að hér var á engan hátt
um einslita fjöldaframleiðslu að
ræða, þótt slík væri einnig til líkt og í
öllum öðrum listgreinum. Og það er
löngu Ijóst hve íslenzkir ljósmyndar-
ar eiga veigamikinn hlut í íslenzkri
menningarsögu, ekki einungis þeirri
hlið hennar sem hefur með varð-
veislu heimilda að gera, sjálft heim-
ildagildið, heldur mun frekar er
hann sjónmenntalegs eðlis og skarar
listhugtakið um leið. Ljósmyndarar
voru virðuleg stétt hér á árum áður,
jafnvel í þeim mæli að nálgaðist
helgiathöfn að koma inn í stofur
þeirra, tól og tæki öllu meiri um sig
en nú gerist og tilfæringarnar í
kringum tökurnar ólíkt svipmeiri.
Að vissu marki litu þeir á sig sem
listamenn, en öðru fremur voru þeir
afar stoltir og virðulegir fagmenn
sem tekið var eftir. Skilin á milli fag-
manns og listamanns í ljósmyndun
voru önnur og óljósari en nú gerist,
og margt af því sem á árum áður áð-
ur taldist einungis afar fagmannlega
gert nú orðið að heimslist sem ratað
hefur inn í virðuleg söfn myndlistar
og hangir uppi í nágrenni mikils-
háttar myndverka. Óhætt að slá því
föstu, að uppgangur og upphefð ljós-
myndarinnar var aldrei meiri en síð-
asta áratug hðinnar aldar og tók
raunar gríðarlegan kipp er hún
var í andarslitrum eins og
áður hefur verið hermt
frá. En þrátt fyrir út-
breiðslu og vinsældir
ljósmyndarinnar nú um
stundir, hefur Ijós-
myndavélin smám sam-
an orðið að svo almenn-
um og fullkomnum
brúkshlut í höndum fólks,
að almenningur í það heila á
erfitt með að skilja hvað veldur
að einstakar ljósmyndir eru slegnar
á himinháu verði á uppboðum.
Heimildagildið á auðvitað sinn
hlut að máli um ris ljósmyndarinnar,
sjálf myndatakan og meðhöndlan
ljósopsins þó öllu meiri. Hér er kom-
ið að veigamiklu atriði, sem er að
menn leita stöðugt að eigin sjón-
reynslu í Ijósmyndum, einhverju
sem þeir þekkja og kannast við,
helst þykir vænt um, og til saman-
burðar við stofuljósmyndirnar má
vera portrettmálverkið. Það sem
fólk á í báðum tilvikum erfitt með að
meðtaka, er að veigurinn liggur ekki
einungis i því að fanga sál og útlit
persónunnar, kortleggja þetta
tvennt, heldur líka í gæðum mynda-
tökunnar og meðhöndlun pentskúfs-
ins, vinnu- og listbrögðum gerend-
anna að baki. Fólk hengir myndir af
ættingjum sínum á veggi híbýla
sinna, sem er besta mál, en mun síð-
ur af ókunngugu fólki fyrir það eitt
hve ljósmyndin er frábær í sjálfu sér
eða málverkið einstakt. En það er á
þessu sem er að verða breyting, því
myndefnið er ekki aðalatriðið og eitt
sér megnar það sjaldnast að hefja
ljósmynd eða málverk á æðra veldi,
þótt sérstakar aðstæður hafi hér sitt
að segja.
Þessar staðreyndir þrýstu mjög á
Söguleg mynd á íslenzkum listavettvangi. Sigríður Zoéga & Co:
Fundur Listvinafélagsins á ljésmyndastofu Sigríðar Zoéga & Co árið 1922.
Talið frá vinstri: Þórarinn B. Þorláksson listmálari, Jófríður Zoéga, Sigríð-
ur Zoéga, Jón Stefánsson listmálari og Steinunn Þorsteinsdóttir.
Frumkopía í eigu Bryndísar Jónsdóttur.
August Sander og Sigríður Zoéga í Kiichhausen um 1960.
Eigandi Bryndís Jónsdóttir.
Brómolíumynd August Sanders,
eins nafnkenndasta ljósmyndara
Þýskalands á síðustu öld, af
nemanda sínum Sigríði Zoéga
1911. Frumkopía í eigu Bryndís-
ar Jónsdóttur.
varðandi umfjöllun um stórmerka
sýningu Þjóðminjasafns Islands á
Ijósmyndum Sigríðar Zoéga í Hafn-
arborg, er opnaði í gær. Sigríður er
tvímælalaust einn merkasti stofu-
ljósmyndari sem Island hefur átt, en
það hefur ekki í annan tíma komið
betur fram en á þessari sýningu.
Myndirnar eru afar vel gerðar og
svo hafði Sigríður sitthvað í náms-
malnum sem hún lagði rækt við og
rekja má til kennara hennar í Köln,
hins snjalla ljósmyndara Augusts
Sanders, sem tók margar afar góðar
myndir af nemanda sínum. Mjög er
vandað til sýningarinnar og hafa
verið gerðar nýjar og fullkomnar
eftirmyndir af flestum myndunum á
sýningunni og ekki að efa að margur
mun hafa mikið gagn og ómælda
ánægju af að litast um á henni,
minnast við horfnar kynslóðir og
njóta um leið metnaðarfullra vinnu-
bragða listakonunnar. Óþarfi er að
fara hér út í smáatriði varðandi ævi
og lífsferil Sigríðar, því hvorttveggja
hefur á skilvirkan hátt verið rakið af
Æsu Sigurjónsdóttur listsögufræð-
ingi í Lesbók, og enn frekar afar
vandaðri bók sem gefin hefur verið
út í tilefni sýningarinnar og ritstýrt
hefur Inga Lára Baldvinsdóttir, og
prentuð var í Odda. Öll sýningin og
umbúðir hennar eru sem klár skila-
boð þess efnis, að minnimáttar-
kennd er óþörf. íslendingar þurfi
ekki að leita til útlanda að merkis-
viðburðum sambandi við listvið-
burði, frekar skyggnast um í túninu
heima.
Bragi Ásgeirsson
M-2000
Sunnudagur 30. janúar
Jóhannes Kjarval
Yfirlitssýning á verkum Jó-
hannesar S. Kjarval verður opn-
uð í Listasafni Reykjavíkur kl.
17. Sýningin spannar allan feril
Kjarvals og mun hún eiga sér
fastan sess í safninu til frambúð-
ar. Vefslóð: www.rvk.is/listasafn.
Karlakór Reykjavíkur
Vígslutónleikar
Vígslutónleikar tónlistarhúss-
ins Ymis hefjast kl. 14.
Sofa urtubörn á útskerjum -
frumsýning
Frumsýning á heimildarmynd
um íslenska selinn hefst í Há-
skólabíói kl. 17. Á sömu sýningu
verða einnig sýndar: í gegnum
linsuna - heimildarmynd um Sig-
ríði Zoéga og Órsögur úr
Reykjavík - stuttmynd byggð á
þremur frumsömdum dansverk-
um.
Myndirnar þrjár verða sýndar
saman kl. 17 fram til 4. febrúar.