Morgunblaðið - 30.01.2000, Blaðsíða 6

Morgunblaðið - 30.01.2000, Blaðsíða 6
6 SUNNUDAGUR 30. JANÚAR 2000 ERLENT MÖRGUNBÚAÐIÐ Kjarasamningum miðar vel í Danmörku Átökin 1998 enn í fersku minni BAKSVIÐ Fjögurra ára friður á dönskum vinnu- markaði virðist blasa við eftir skjóta samninga. I burðarliðnum eru einnig máttugri launþegasjóðir en áður hafa sést á dönskum fj ármálamarkaði, eins og Sigrún Davíðsdóttir skrifar. AÐILARNIR tveir á vinnu- markaðnum, vinnuveitendur og launþegar og ríkisstjórn- in þar á ofan eiga allir mikið undir að ná farsælum samningum og friði á vinnumarkaðnum. Pað er skýringin á því hve það hefur gengið hratt að semja,“ segir Ove Weiss fréttaskýr- andi hjá danska útvarpinu og fyrrum yfírmaður frétta- og upplýsinga- deildar danska alþýðusambandsins, LO, í samtali við Morgunblaðið. I gi'ófum dráttum hafa samning- amir snúist um að festa sjöttu frívik- una, sem ríkisstjómin lagði drög að með bráðabirgðalögum 1998, er bundu enda á ellefu vikna verkföll. Málamiðlunin era fimm frídagar, sem hægt er að skjóta inn, ekki heií vika. Það stefnir í um eins prósents árlegar launahækkanir, sem í flest- um tilfellum verða um þrjú prósent að afloknum vinnustaðasamningum. En til langframa verður kannski af- drifaríkast að samningarnir renna traustum stoðum undir myndun launþegasjóða, sem verða enn öfl- ugri en þeir stóm sjóðir, upp á um 160 milljarða danskra króna, sem þegar em til. Nýlega fullyrti Mari- anne Jelved efnahagsráðherra að ekkert myndi nokkra sinni hrófla við ellilífeyrinum. En hvemig er hægt að fullyrða um hverjar aðstæður verða um miðja öldina, þegar vel- ferðarkerfið verður kannski að- ki-eppt og gífurlegir launþegasjóðir fyrir hendi? Enn og aftur frídagar Eins og nú er komið hafa náðst samningar fyrir um 600 þúsund launþega á vinnumarkaðnum. Stærstu og veigamestu verkalýðsfé- lögin hafa þegar samið og gerðu það aðeins um tveimur vikum eftir að formlegar samningaviðræður hóf- ust. Stærstu samtökin riðu á vaðið, þegar CO-industri, sem semja fyrir hönd 245 þúsund launþega á sviði iðnaðar, sömdu við Dansk Industri aðfaranótt 22. janúar. Þetta skref var mikilvægt, því þessi stærstu samtök semja fyrst. Það vom þau, sem ekki gátu komið sér saman 1998, þegar lotan dróst fram til 23. mars. Um leið neyddust önnur samtök til að bíða og það olli mikilli úlfuð. En aðal áfallið kom þegar samningunum var hafnað og samningaþóf leiddi til ellefu vikna verkfalla, sem vart áttu sér fordæmi í fieinni tíma danskri verkalýðssögu. „Mér gremst enn hvað ég var viss um að samningarnir yrðu samþykkt- ir 1998, þrátt fyrir ábendingar í gagnstæða átt,“ segir Ove Weiss, þegar hann rifjar upp ferlið 1998. Weiss og fleiri höfðu ekki gert sér grein fyrir áhrifum nýrra reglna um atkvæðagreiðslu verkalýðsfélag- anna. Fyrri reglur gerðu það nánast útilokað að fella samninga við at- kvæðagreiðslur, en með nýjum reglum vom aðrar aðstæður og þær vora nýttar. Á þeim tíma höfðu verið byggðar upp væntingar launþega um sjöttu frívikuna, sem atvinnurekendur höfnuðu. Þegar ríkisstjómin batt að lokum enda á verkföllin með bráða- birgðalögum uppskára verkfalls- menn sitt, því í stað þess að gera samningsdrögin að lögum var verk- fallsfólki hyglað með möguleikum á fimm frídögum. I samningunum nú hafa frídag- arnir ekki verið gerðir að heilli frí- viku, heldm- að fimm dögum, sem bæta má inn, til dæmis þegar fimrntudagur er frídagur og búa þá til langa helgi með því að gefa frí á föstudegi. Samningamir sem nú hafa verið gerðir era hinir miðlægu samningar, sem enn á eftir að sam- þykkja í félögunum. Ekki hafa allir samið „Það reiknar enginn með öðra en að samningarnir verði samþykktir," segir Ove Weiss, þó hann rifji upp at- burðina 1998. Að þeim samþykktum verða svo gerðir vinnustaðasamn- ingar, þar sem launþegar geta í flest- um tilfellum sótt sér frekari launa- hækkanii*. Þó stærstu félögin hafi samið hef- ur slitnað upp úr samningum hjá tveimur áhrifamiklum félögum. Ann- ars vegar era það raívirkjar, hins vegar flutningaverkamenn. Raf- virkjarnir eru um 16 þúsund, flutn- ingaverkamenn um 25 þúsund. Á báðum sviðum era sérstakar að- stæður, sem torvelda samninga. Rafvirkjar vilja meiri launa- og líf- eyrishækkanir en aðrir, þar sem þeir sömdu síðast 1997, ekki 1998 eins og flestir aðrir og álíta sig því þurfa uppbætur fyrir langt samningatíma- bil og það sem aðrir fengu 1998. Flutningaverkamenn eiga ekki möguleika á vinnustaðasamningum og geta því ekki bætt sér upp launa- kjörin þar. Þeir hafa heldur ekki möguleika á endurskoðun samninga eftir þrjú ár, en þó án verkfallsrétt- ar, eins og flestir aðrir. Þeir era því hræddir við að binda sig til fjögurra ára. Það er þó enn rúmur tími til samn- inga, sem ekki þarf að ljúka fyrr en í lok febrúar. Flutningaverkamenn vita að það verður ekki liðið að þeir fari í verkfall og stöðvi til dæmis flutninga á bensíni og olíu. Bráða- birgðalög blöstu því við þeim. Verk- fall af þessum völdum er því ekki sennilegt, þó aldrei sé hægt að úti- loka þann möguleika. Athyglisvert skref hefur verið stigið í samningi verslunar- og skrif- stofufólks. Eins og er hafa aðeins litlar búðir leyfi til að hafa opið á sunnudögum, en með samningum nú i ; ! t f HI : -31! Reuters Verkfallsmenn ganga um götur Álaborgar árið 1998 en þá var mikill ófriður á dönskum vinnumarkaði. Nú virð- ist hins vegar flest benda til að samningagerð muni ganga hratt og snurðulaust fyrir sig. náðust almennir samningar um kaup og kjör varðandi sunnudagsopnun. Það liggur í loftinu að sunnudags- opnun verði lögleidd á næstu fjóram árum. Samningarnir nú munu auð- velda þá meginbreytingu. Hvaðan kemur viljinn til skjótra samninga? „Formlega séð era aðeins tveir að- ilar á vinnumarkaðnum, en ííkis- stjórnin er í raun sá þriðji, þó hún hafi haldið sér til hlés núna,“ segir Ove Weiss um samningaferlið nú. „AlUr þessir aðilar hafa ríka ástæðu til að óska eftir skjótum samningum, sem tryggja ró og frið næstu fjögur árin.“ Það er enginn vafi á að ferlið 1998 og felldir samningar þá vora verka- lýðsleiðtogum áfall, sem lengi verður munað. Og ellefu vikna verkföll komu rækilega við sjóði félaganna. SiD, næst stærsta verkalýðsfélagið danska, hefur neyðst til að breyta út- gáfumálum sínum og selt fasteignir til að koma fjármálunum í lag. Hið gamalgróna gamla félag prentiðnað- arins leystist upp af sömu ástæðum og félagamir gengu í önnur félög. Verkalýðshreyfingunni veitir ekki af fjóram friðsömum árum til að endur- reisa fjárhaginn. Dansk Industri, sem ræður yfír 51 prósent atkvæða í danska vinnuveit- endasambandinu, þandi þolinmæði annarra atvinnurekenda til hins ýtr- asta 1998 með því að hindra aðra í að semja. Nú var DI í mun að ná skjót- um samningum til að komast hjá frekari óvinsældum. Vinnuveitendasambandinu i heild var í mun að viðhalda ró á vinnumar- kaðnum. Eftir fimm góð ár á útflutn- ingsgreinum var til mikils að vinna að skapa grann fyrir önnur fjögur góð ár. Aðilar sambandsins sáu sér því hag í að vera kannski heldur rausnarlegri en til stóð til þess að tryggja stöðugleika. Danska stjórnin er að sjálfsögðu ekki meðleikari við kjarasamninga, en enginn óskaði eftir að aftur þyrfti að koma til hennar kasta eins og 1998. Og varla þarf að efa að leiðandi ráðheraar jafnaðarmanna hafa haft samband við verkalýðsleiðtoga bak við tjöldin í þessari lotu eins og endranær. Hagsmunir stjórnarinnar era klárlega fjögur róleg ár. Séð er fram á atkvæðagreiðslu um aðild Dana að Efnahags- og myntsambandi Evrópu, EMU, hugsanlega fyrir árs- lok, samninga opinberra starfs- manna á næsta ári, bæjar- og sveit- astjórnarkosningar og þingkosningar innan tveggja ára. Það var meiriháttar kraftaverk að stjóm jafnaðarmanna hélt velli við síðustu kosningar. Ef svo fer sem horfir kemst borgaraleg stjórn að næst. Hvað þá fer í hönd, hjá verka- lýðshreyfingu, sem hefur safnað í verkfallssarpinn fjögur ár, mun tím- inn leiða í ljós. Gríðarlegir sjóðir - siðrænar fjárfestingar? „Frídagar hafa verið höfuðmál samninganna nú, en einnig lífeyris- greiðslur," bendir Ove Weiss á „og þeir sjóðir, sem verða myndaðir á næstu 10-15 árum, verða hvorki meira né minna en byltingarkenndir sökum stærðar sinnar. Okkur er tamt að hugsa um Bandaríkin sem leikvöll markaðsaflanna, en stað- reyndin er að þar era stærstu fjár- festingasjóðirnir launþegasjóðir. Nú stefnir í það sama í Danmörku." Upphafið má rekja til áttunda ára- tugarins og hugmynda sem þá vora uppi um efnahagslegt lýðræði og áhrif launþega. Þá var talað um að nota áhrif launþega til að skapa sjóði er síðan gætu haí't áhrif á eignarhald fyrirtækja. Nú er því öfugt farið. Sjóðirnir verða til, en enn er ekki ljóst hvernig þeir muni starfa. I ljósi mikillar umræðu um sið- ferði fjárfestinga, þar sem til dæmis er spurt hvort rétt sé að tannlæknar fjárfesti í sælgætisverksmiðjum og læknar í tóbaks- og vopnaiðnaði, verður áhugavert að sjá hvaða stefnu þessir nýju aðilar á dönskum fjárfestingamarkaði munu fylgja. Tveir öflugir lífeyrissjóðir, sem þegar eru til, Lpnmodtagernes Dyrtidsfond og ATP, sem ráða yfír um 60 milljörðum danskra króna og 150 milljörðum, hafa þegar gert meðlimum kleift að beina fjárfest- ingum í vistvæna átt. Eins og er má segja að varla sé til það danska fyrir- tæki, stórt eða lítið, sem ekki hafi fengið lán úr þessum sjóðum, en þeir hafa einnig heimildir til fjárfestinga erlendis. Þessir sjóðir munu á næstu áratugum leggjast niður, en nýju sjóðirnir verða enn öflugri þeim gömlu. Framlög í nýju sjóðina liggja fyrir í kjai’asamingum. Framlagið er mis- jafnt eftir félögum, en er að meðal- tali 0,9 prósent af heildarlaunum, þar sem atvinnurekendur greiða 2/3 hluta og launþegar þriðjung. Greiðslurnar koma til smátt og smátt, en fullum greiðslum verður náð 2003. Framtíðartónlist samninganna „Rétt eins og enn er of snemmt að segja til um hver áhrif nýju sjóðanna verði á danskan fjármálamarkað þá er frekari framtíðartónlist þeirra óljós. En það er ekki síður áhugavert að hugleiða áhrif svo öflugra laun- þegasjóða á lífeyrismál yfirleitt. Lífeyrir og þá ekki síst ellilífeyrir er stöðugt umræðuefni í dönskum stjórnmálum. Það eru aðeins nokkrir dagar síðan Marianne Jelved efna- hagsráðheixa sagði með sinni sann- færandi röddu að ekkert gæti hrófl- að við ellilífeyrinum. Hann yrði áfram tO, já alveg fram til 2045, en þá verður ráðherrann 102 ára ef henni endist líf og heilsa. Ove Weiss segir að ómögulegt sé að sjá fyrir um áhrif hinna nýju sjóða og allar vangaveltur fram í tímann séu aðeins hugarleikfimi. „En hugs- um okkur aðstæður um miðja öldina, þar sem velferðarkerfið er orðið að- þrengt og þegar era til öflugh- laun- þegasjóðir. Þá er kannski ekki frá- leitt að hugsa sér það sem freistandi möguleika að sú ríkisstjórn sem þá situr spari sér ellilífeyrinn, þar sem þegar séu til aðrir möguleikar tO að fjármagna elliárin.“
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.