Morgunblaðið - 30.01.2000, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
SUNNUDAGUR 30. JANÚAR 2000 41
+ Freyja Eiríks-
dóttir fæddist á
Dvergsstöðum í
Eyjafirði 27. ágúst
1915. Hún lést á
Fj órðungssjúkra-
húsinu á Akureyri
23. janúar síðastlið-
inn. Foreldrar henn-
ar voru Eiríkur
Helgason bóndi frá
Botni í Eyjafirði, f.
6.3. 1880, d. 15.10.
1930, og Sigríður
Ágústína Árnadóttir
frá Hvammkoti í
Arnarneshreppi, f.
10.8.1883, d. 15.2.1929. Systkini
Freyju eru Baldur, f. 23.12.
1910, d. 16.11. 1994, hann var
skrifstofumaður á Akureyri;
Hreiðar, f. 7.4. 1913, d. 25.11.
1995, hann var garðyrkjubóndi í
Laugarbrekku og síðar Grísará;
Ása, f. 10.1. 1918, hún var hús-
móðir á Akureyri en dvelur nú á
Hjúkrunarheimilinu Seli, og Sig-
ríður Margrét, f. 11.2. 1929, hún
cr húsmóðir á Akureyri. Systk-
inin Helga og Anton Helgi létust
bæði á fyrsta aldursári.
Freyja giftist 27.8. 1941 Garð-
ari Guðjónssyni, leigubflstjóra á
Akureyri, f. 7.4. 1912, d. 15.12.
1995. Foreldrar hans voru Aðal-
heiður Jónsdóttir og Guðjón
Benjamínsson bóndi á Björk í
Eyjafirði. Börn Freyju og Garð-
ars eru: 1) Viðar, f. 24.10. 1939,
Það er dapurlegt til þess að hugsa
að ég muni aldrei aftur sitja í eldhús-
inu hjá Freyju ömmu í Engimýri og
spjalla við hana um heima og geima.
Amma mundi svo sannarlega tímana
tvenna. Hún ólst upp á Dvergsstöð-
um, litlum bæ í Eyjaíirði, og var rétt
komin á unglingsár þegar hún missti
móður sína og föður með stuttu
millibili. Hún átti ekki annarra kosta
völ en að ráða sig í kaupavinnu og
þurfti þá að fara á reiðhjóli langa
leið úr Eyjafirði austur í Reykjadal.
Hún sagðist þá hafa langað mest til
að deyja. En hún átti því láni að
fagna að lenda hjá góðu fólki á Ein-
arsstöðum, sem hún minntist með
hlýhug og þakklæti alla tíð. Systk-
inahópurinn dreifðist viða, en þau
systkinin, Freyja amma, Baldur,
Hreiðar, Ása og Sigríður (Didda)
héldu alltaf góðu sambandi sín á
milli. Amma lauk gagnfræðaprófi,
sem í þá tíð hefur eflaust þótt yfir-
drifin menntun fyrir stúlku, og hefði
getað farið mun lengra eftir mennta-
veginum ef aðstæður hefðu verið
aðrar, hún var hvort tveggja fróð-
leiksfús og hafði góðai- gáfur.
Freyja amma giftist Garðari Guð-
jónssyni bílstjóra og hófu þau bú-
skap á Akureyri með son sinn, Við-
ar. Þau bjuggu í tíu ár í Bjarkarstíg
6, húsi Davíðs Stefánssonar frá
Fagraskógi og þar fæddist þeim
dóttir, Asa Bryndís.
Amma kunni margar skemmtileg-
ar sögur úr Davíðshúsi, skáldið
reyndist ungu hjónunum afskaplega
vel. Hann studdi þau heils hugar
þegar þau réðust í að byggja hús í
Engimýri 2, á ytri brekkunni sem þá
var útjaðar Akureyrar, og þar
bjuggu þau alla tíð síðan.
Þegar ég var að vaxa úr grasi var
ég mikið hjá ömmu og afa í Eng-
imýri og á ég margar góðar minn-
ingar þaðan. Ég veit ekki hvort
amma hefur átt jafngóðar minningar
og ég af þessum atvikum öllum, til
að mynda þegar ég, fimm ára gam-
all, vakti hana klukkan sex að
morgni af því það var kominn dagur.
Hún hafði einhvern tíma sagt mér að
dagurinn hæfist klukkan sex, en ég
hafði vaknað fyrir allar aldir og
hljóp sífellt fram í eldhús til að sjá
hvort eldhúsklukkan væri ekki orðin
sex svo ég gæti byrjað nýjan dag
með ömmu.
Ég var forvitinn krakki og var sí-
fellt að fikta, til dæmis í útvarpinu í
stofunni, eða grúska í bókunum
hennar, en þolinmæði ömmu virtust
engin takmörk sett. Hún leyfði mér
að fletta gömlu biblíunni sinni og ís-
er búsettur á Akur-
eyri. Hann er
kvæntur Sonju
Garðarsson og eiga
þau fimm börn, Jón
Garðar, Viðar Frey,
Signe, Bryndísi og
Margréti Sonju, og
fimm barnabörn. 2)
Ása Bryndís, f. 28.4.
1949, er búsett í
Mosfellsbæ. Hún er
gift Árna Inga
Garðarssyni og eiga
þau tvö böm, Garð-
ar Ágúst og Emmu,
og eitt barnabarn.
Eftir fráfall foreldra sinna fór
Freyja í kaupavinnu. Hún stund-
aði nám við Laugaskóla í tvo
vetur, frá 1932-1934, og lauk
gagnfræðaprófi frá Menntaskól-
anum á Akureyri. Hún vann þá á
Landssímanum á Akureyri um
nokkurra ára skeið og síðar, auk
húsmóðurstarfa, sem gangast-
úlka á Sjúkrahúsinu á Akureyri.
Sfðustu fimmtán ár starfsævinn-
ar vann Freyja við fiskvinnslu
hjá Útgerðarfélagi Akureyr-
inga. Á þeim árum tók hún virk-
an þátt í starfi Verkalýðsfélags-
ins Einingar og sat í samn-
inganefndum. Hún var kjörin
heiðursfélagi árið 1989.
Útför Freyju fer fram frá Ak-
ureyrarkirkju mánudaginn 31.
janúar og hefst athöfnin klukk-
an 13.30.
lendingasögunum og lét sem hún
hefði gaman af þegar ég sagði henni
frá því sem ég hafði verið að lesa.
Hún kenndi mér að setja saman fer-
skeytlur með réttum stuðlum og höf-
uðstöfum og hvatti mig með ráðum
og dáð þegar ég reyndi að klambra
saman eigin ferskeytlum. Oft kom
hún heim úr frystihúsinu með
skrítna hluti sem höfðu komið upp
með fiskinum úr sjónum, skeljar af
ýmsu tagi, pétursskip og einu sinni
heilan háf. Það var skrítinn fiskur.
Dag einn sagði hún mér að hún
ætlaði til Kína, nánar tiltekið til
Hong Kong. Það þótti mér alveg
sjálfsagt. Sumir héldu hana hafa
tapað glórunni, hvaða erindi á frysti-
húskona til Kína? En amma fór til
Hong Kong og hún kom heim úr
þeirri ævintýraferð með marga
framandi hluti og hafði frá mörgu að
segja.
Þegar ég var fimmtán ára vann ég
á frystihúsinu um sumarið. Það var
stuttu áður en amma fór á eftirlaun,
við vorum því starfsfélagar. Þar
kynntist ég af eigin raun því góða
orði sem fór af ömmu á hennar
vinnustað.
Hún var lengi trúnaðarmaður í
frystihúsinu og hafði tekið virkan
þátt í verkalýðsbaráttunni.
Arin liðu og það var alltaf gott að
koma til ömmu og afa. Við amma
sátum oft í eldhúsinu og skröfuðum
saman um allt milli himins og jarðar,
skáldverk, pólitík, hinstu rök al-
heimsins, lífið og dauðann. Hún
hafði litla tiltrú á kenningum kristn-
innar og sagðist stundum trúa bara
á stokka og steina eins og villimenn-
imir. En hún var alltaf fróðleiksfús
og áhugasöm um alla hluti, þessa
heims og handan. Amma bjó ekki
einungis yfir hafsjó fróðleiks heldur
kunni hún fleiri vísur og kvæði en
tölu yrði á komið. Hver vísa átti sér
sögu, undantekningalaust skemmti-
lega, og var mikið hlegið þegar þær
voru rifjaðar upp.
Eftir að ég fór vestur um haf til
náms gáfust alltof sjaldan tækifæri
til að heimsækja ömmu og afa í
Engimýri. Afi dó í lok árs 1995. Ég
held að amma hafi kviðið því mest að
missa heilsuna og þurfa að flytja úr
Engimýrinni. Það var því blessun að
hún hafði heilsu til að búa þar meðan
henni entist aldur.
Ég hef aldrei trúað á himnaríki,
og, að ég held, amma ekki heldur, en
hvað sem því líður, þá eru amma og
afi nú saman aftur á himnum.
Garðar Ágúst.
Heimili Freyju ömmu og Garðars
afa hefur verið fasti punkturinn í til-
verunni. Fyrstu æviár mín bjuggu
foreldrar mínir og við systkinin hjá
þeim í Engimýrinni. Síðar stóð
heimili þeirra okkur ávallt opið. Jól-
in voru ætíð haldin hátíðleg hjá þeim
og best af öllu var að fá að leggja sig
í „litla herberginu“ að kvöldi jóla-
dags. Það var alltaf svo notalegt að
koma til þeirra, andinn í húsinu allt-
af jafn hlýr og notalegur. Yndislegir
sumardagar í Tjarnargerði rísa líka
hátt í minningunni. Tjarnargerði er
sumarbústaður innst í Eyjafirði sem
amma og afi áttu stóran þátt í að
byggja upp, allt frá gróðursetningu
fyrstu trjánna kringum vatnið til
byggingu sumarbústaðarins. Við
barnabörnin fengum að vera hjá
þeim í Tjarnargerði eina viku á
hverju sumri. Tjarnargerði var
sannkölluð ævintýraveröld, ekki síst
með ömmu sér við hlið. Hún fór með
okkur í göngutúra um staðinn og
sagði frá. Þá var gengið að leiði völv-
unnar, rýnt í rúnirnar á legsteinin-
um og amma sagði frá því þegar
steinninn fannst í vatninu við Tjarn-
argerði og var dreginn upp til að
setja hann á ný á leiði völvunnar.
Einnig kenndi amma okkur heiti
náttúrunnar, heiti jurta, fugla og
fjalla. Amma hafði líka gaman af að
segja okkur frá sínu lífi. Sögurnar
hennar höfðu oftar en ekki hollan og
góðan boðskap fyrir okkur krakk-
ana. Við skynjuðum það ekki alltaf
þá en smám saman eftir þvi sem ég
þroskast og eldist rennur hann upp
fyrir mér.
Hún sagði frá æskuárunum að
Dvergsstöðum, fráfalli foreldra
sinna og þegar systkinahópnum var
tvístrað. Frá einmanalegu aðfanga-
dagskvöldi inni á Akureyri eftir að
hún flutti þangað og síðan frá Garð-
ari afa, þegar hún og afi mynduðu
sína fjölskyldu.
Amma var ein af þessum hetjum
sem láta ekki mikið yfir sér en áorka
miklu.
Amma lagði sig alla í verkalýðs-
baráttu um tíma. Hún átti þátt í því
að berjast fyrir hlutum sem ungt
fólk í dag telur sjálfsagða. Amma
sannaði oft og sýndi að hún stóð yfir-
boðurum sínum og viðsemjendum
verkamanna alls ekki að baki í gáf-
um eða útsjónarsemi. Hún sá í gegn-
um skrautbúin, innantóm tilboð sem
verkafólkinu voru boðin og setti orð-
skrúð þessara manna í eðlilegt og
skiljanlegt samhengi. Hún hafði
ákveðnar skoðanir á hlutunum.
Mér er það minnisstætt að eitt
sinn þegar ég var við nám í við-
skiptafræði hringdi ég í ömmu og fór
að segja henni frá því sem ég hafði
verið að læra um stjórnun. Ég byrj-
aði á að lýsa því þegar gengið er út
frá að starfsfólk sé aðeins vinnuafl
en ekki einstaklingar. Hún sagðist
kannast vel við þannig stjómendur
en hún teldi að mikilvægara væri að
líta á starfsfólk sem einstaklinga og
lýsti síðan fyrir mér hvernig hún
teldi að skynsamlegast væri að
stjóma fólki. Það var spaugilegt að
hennar lýsingar vora nákvæmlega
eins og nýjustu stjórnunarkenning-
arnar. Kenningar sem settar vora
fram eftir viðamiklar rannsóknir og
tilraunir. Amma hafði þetta allt á
hreinu. Það má því segja að ekkert
sé nýtt undir sólinni, það er bara
spurning um að koma auga á það.
Kynslóð ömmu getur kennt okkur
sem yngri erum svo margt. Amma
hafði lag á því að fá mig til að sjá
hlutina frá nýju sjónarhomi. Það var
alltaf hægt að setjast niður með
ömmu og ræða um menn og málefni,
það sem hæst bar í fréttum hverju
sinni og jafnframt um það sem var
að gerast í mínu lífi. A erfiðum ungl-
ingsárunum var Ijúft að flýja höfuð-
borgina og fá að gista í Engimýrinni.
Þá var sest niður við eldhúsborðið
og málin rædd. Amma átti alltaf til
hlýju og góð ráð. Þegar ég eignaðist
sjálf mína fjölskyldu tók amma okk-
ur öllum opnum örmum þegar við
brugðum okkur norður. Það var allt-
af sjálfsagt að fá að gista og hún
gætti þess vel að okkur vanhagaði
ekki um neitt.
Nú þegar ég kveð Freyju ömmu
er mér efst í huga þakklæti fyrir að
hafa fengið að kynnast henni. Hún
var sterk kona sem hafði mikið að
gefa.
Söknuðurinn er mikill og minn-
ingarnar dýrmætar.
Far þú í friði,
friður guðs þig blessi,
hafðu þökk fyrir allt og allt.
(V. Briem)
Emma.
Það var um ágústnætur 1915 að
stúlka fæddist hjónunum á Dvergs-
stöðum í Hrafnagilshreppi, Eiríki
Helgasyni bónda og Sigríði Ágúst-
ínu Árnadóttur húsfreyju. Stelpan
var fjórða barn þeirra af sjö, þar af
dóu tvö í bernsku, þau Helga og An-
ton Helgi.
Dvergsstaðir var þríbursta torf-
bær og bústofninn 4-5 kýr; sauðfé
og tvö hross til brúkunar. Húsa;
kynni vora kynt með taði og sverði. I
bænum voru tvö eldhús; hlóðaeldhús
til reykinga og baksturs og eldunar-
kompa til almennrar matseldar. Líf
hjónanna var mikið strit en með
dugnaði og útsjónarsemi tókst þeim
að hafa ætíð í sig og á og ekki liðu
börnin þeirra skort, hvorki varðandi
fæði, klæði né andlega næringu.
Reyndar var stundum naumt um
smjör vegna þess að þau hjón vora
leiguliðar og guldu eiganda jarðar-
innar landskuld í formi heimagerðs
smjörs og nokkurra dilka er landeig-
andi fékk á haustnóttum. Þegar
Mjólkursamlag KEA var stofnað af
bændum í Eyjafirði bað Eiríkur
landeigandann um að fá að greiða
landskuldina í peningum, því hann
vildi leggja alla sína mjólk inn.
Bóninni var hafnað. Eiríkur fór þá
í samlagið, keypti þar smjör og
greiddi skuldina. Daginn eftir fór
landeigandinn í bæinn með smjörið
og lagði það inn í samlagið.
Á Dvergsstöðum dvelur Freyja í
faðmi foreldra og systkina til 15 ára
aldurs.
Líf systkinanna á Dvergsstöðum
var blanda af vinnu og leik. Bræð-
umir Baldur og Hreiðar sem og
fóstbróðir þeirra og frændi Helgi
Jakobsson unnu að búverkum um
leið og þeir höfðu verksvit, og syst-
urnar Freyja og Ása unnu heimilis-
störfin með móður sinni. Freyju var
snemma treyst til að ráða við erfiða
hesta; enda hafði hún til að bera
næga þrjósku ef svo bar undir.
Baldur varð síðar skrifstofumaður
hjá KEA og Hreiðar varð garð-
yrkjubóndi í Laugarbrekku. Ása
varð iðnverkakona á Akureyri.
Yngsta barnið 1 þessum hópi var
dóttirin Sigríður, iðnverkakona á
Akureyri. Helgi var systursonur
Eiríks og kom hann 6 ára til vistar
og dvaldi þar til 19 ára aldurs. Hann
varð síðar bóndi að Ytra-Gili.
Systkinin erfðu glaðlyndi og hlý-
leika móður sinnar. Til leikja tálg-
uðu bræðumir spýtukalla sem
ásamt tveimur plastdúkkum var
fleytt niður bæjarlækinn og bræð-
urnir bundu fyrir augu systra sinna
og leiddu um jörðina og létu þær
klofa og stökkva yfir ímyndaðar
hindranir. Til boltaleikja var notað
ullarhnoð sem strigi var saumaður
utan um. Freyja var ekki gefin fyrir
dúkkuleik, en þótti skemmtilegra að
gera drallukökur og þegar hún varð
eldri notaði hún hvert tækifæri til að
fá næði til að lesa bækur.
Þetta gekk svo langt að hún stalst
stundum afsíðis til að fá næði til
lestrar.
Um jólin brá Eiríkur sér í kaup-
stað og kom til baka með epli, kerti
og saft í flösku. Saftið var út á flau-
elsgrautinn sem fjölskyldan neytti
til hátíðabrigða. Langferðalög fá-
tækrar fjölskyldu á þessum tíma
vora tvær ferðir út á Hjalteyri í Arn-
arneshreppi hvaðan móðurættin vai-.
I fyrra skiptið var farið með hest-
vagni sem dreginn var af Skjónu
gömlu en seinni ferðin var farin uppi
á palli boddíbíls.
Húsmóðirin á Dvergsstöðum lést
1929 og ári seinna kvaddi Eiríkur
þennan heim. Við fráfall þeirra
leystist þetta ástríka heimili upp og
börnunum, sem voru á aldrinum frá
fæðingu til tvítugs, var komið fyrir
hjá vandamönnum.
Það var nöturlegur dagur þegar
boðað var til uppboðs á eigum
Dvergsstaðahjónanna. Systkinin
vora áhorfendur að uppboðinu og
sáu þegar heimilismunir þeim kærir
hurfu í hendur ókunnugra. Þeim var
sérstaklega minnisstætt þegar
frammámaður í sveitinni settist á
nýmálaðan kistil sem móðir þeirra
átti. Þegar hann stóð svo upp, mátti
glöggt greina farið eftir botninn á
honum á kistillokinu.
Þegar bernska Freyju Eiríksdótt-
ur er rifjuð upp skal engan undra að
úr þessu umhverfi óx stúlka sem ■
hafði til að bera ríka réttlætiskennd
og baráttuvilja fyrir þá sem minna
máttu sín ásamt andstöðu og
þijósku gagnvart hroka, yfirlæti og
tillitsleysi. Með þessa skapgerð í far-
teskinu hleypti Freyja heimdragan-
um 15 ára. Hún fór fyrst í vist í
sveitinni og þegar tímar liðu réði
hún sig sem kaupakonu víða, meðal
annars að Einarsstöðum í Þingeyj-
arsýslu. Einnig starfaði hún á sím-
stöðinni á Akureyri en lengstan
starfsaldur var hún við fiskverkun
hjá Útgerðarfélagi Akureyringa,
þar sem hún gegndi trúnaðarmanns-
störfum fyrir samstarfsfólk sitt. Um
tíma starfaði hún sem fiskverkakona
í Noregi. Skólaganga Freyju þætti
ekki löng á mælikvarða nútímafólks.
Systkinin á Dvergsstöðum fengu
kennslu farandkennara en síðar fór
Freyja í Alþýðuskólann að Laugum í
Þingeyjarsýslu og dvaldi þar tvo
vetur, þar af annan með Ásu systur
sinni.
Eitt er þó víst, að Freyja nýtti
námstíma sinn vel. Af áhugamálum
bar mikið á skógrækt og ferðalög-
um. Best þótti henni að fara um
landið sitt og læra um það sögur frá
liðinni tíð, en hún vflaði þó ekkert
fyrir sér að heimsækja Ijarlægar
heimsálfur gæfist tækifæri til slíks.
Árið 1980 fór hún mikla ævintýra-
ferð til Hong Kong með Sigríði syst-
ur sinni á vegum Vilhjálms bróður-
sonar þeirra, sem starfaði þá hjá
Cargolux. Þar var Freyja óþreyt-
andi að rýna í framandi menningu;
og fartin á henni gat verið það mikil
að systir hennar var stundum smeyk
um að týna henni í mannhafinu.
Við heimkomuna vora ferðakof-
fort þeirra þung enda dreifðu þær
gjöfum á báða bóga til meðlima stór-
fjölskyldunnar.
Eiginmaður Freyju var Garðar
Guðjónsson bifreiðastjóri. Garðar
var farsæll, iðinn, hæglátur og hlýr
maður sem virtist una sér vel í '
amstri hversdagsins. Freyja var dá-
lítill bóhem í sér sem hafði gaman af
að krydda tilvera sína með gríni og
góðlátlegri stríðni, og vildi marg-
breytileika í tilverana.
Bömin þeirra, Viðar og Ása Bryn-
dís, eru farsælar manneskjur, og
Freyja getur verið stolt af börnum
sínum og barnabörnum. Ég er ekki
viss um að margar fjölskyldur státi
af jafnfjölbreyttu mannvali og niðjar
Freyju.
Þarna era meðal annars á ferðinni
margfaldir skíðameistarar, skák-
snillingur, fegurðardrottning, heim-
spekingur og ballskákmeistari.
Að leiðarlokum þökkum við
Freyju allar skemmtilegu samver-
ustundirnar. Við sjáum þig fyrir
okkur standandi broshýra yfir mat-
seldinni, í miðri frásögu úr íslensku
ævintýri. Kringum þig sitjum við
sem krakkar; fyrst fáum við andlegu
næringuna, síðan gott í munn og
maga.
Foreldrar okkar og fjölskyldur
votta fjölskyldu Freyju Eiríksdóttur
dýpstu samúð.
Kristín S. Ragnarsdóttir,
Ragnar S. Ragnarsson.
© ÚTFARARÞJÓNUSTAN m
10 ára
1990 - 2000
Persónuleg þjónusta
Aðstoðum við skrif minningarrgrema
Sími; 567 9110 & 893 8638
www.utfarir.is

Rúnar Geirraundsson Sigurður Rúnarsson
útfararstjóri útfararstjóri
FREYJA
EIRÍKSDÓTTIR