Morgunblaðið - 30.01.2000, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30. JANÚÁR 2000 43
MINNINGAR
Sturlusonar og frásögnum Egils
sögu af ættföður Borgfirðinga.
Minntist hann Önnu í Þingnesi jafn-
an síðan með þökk í huga. Löngu síð-
ar fór hann margar ferðir að bænum
í fylgd fjölskyldu sinnar og sagði þá
frá ýmsum atburðum úr bernsku, er
honum voru minnisstæðir.
Námsferill föður míns varð stopull
og í raun lét honum sjálfsnám betur
en hefðbundið skólanám. Hann lagði
stund á norræn fræði, tungumál og
sögu, fyrst við Háskóla íslands og
síðar í Osló, en lauk ekki lokaprófum.
Fór því svo, að hann vann alla ævi að
rannsóknum sínum og ritstörfum
sem sjálfstæður og óháður fræði-
maður, óbundinn af ríkjandi kenn-
ingum háskólafræðanna og hygg ég
að þetta hafi orðið honum að miklu
leyti til góðs. En jafnan virti hann
vísindin mest allrar mannlegrar við-
leitni og var fróður um sögu þeirra
að fornu og nýju.
Um tvítugt kynntist Þorsteinn
kenningum þeim, sem jarðfræðing-
urinn og heimspekingurinn dr. Helgi
Pjeturss hafði borið fram í Nýalsrit-
um sínum íyrr á öldinni. Honum varð
fljótt ljóst, að þar var um að ræða
heilsteypta og vel rökum studda
heimsfræðikenningu og kom sér
fljótt í kynni við aðra áhugamenn um
þetta málefni. Hann var meðal stofn-
enda Félags Nýalssinna árið 1950 og
tók virkan þátt í starfi þess frá upp-
hafi, ritstýrði m.a. fyrstu tímaritum
félagsins og komst við það í tengsl
við margt ritfært gáfufólk til sjávar
og sveita. Frá öllum landshornum
komu bréfin, þar sem lýst var áhuga
á málefninu og margvíslegum stuðn-
ingi heitið. Og af dugnaði var safnað
frásögnum af draumum og merkileg-
um fyrirbærum, sem Islendingar
hafa löngum viljað kalla dulræn og
síðan látið þar við sitja. En það
nægði ekki Nýalssinnum, sem leituð-
ust jafnan við að skilja fyrirbærin og
skýra þau til fulls með vísindin að
vopni. Á fundum þeirra var fjallað
Þá gafst henni í tækifæri til að hitta
allan hópinn sinn og spjalla og fræð-
ast ögn um hagi hvers og eins. Bömin
hópuðust í kringum hana og nutu
þess að segja henni frá og fá um leið
að hlúa ögn að ömmu sinni.
Þegar ég horfi til baka og lít yfir
samskipti okkar síðustu þrjá áratug-
ina er mér efst í huga þakklæti og
hlýja. Að fá að ganga með slíkri konu
og læra af henni réttsýni, ráðvendni
og skynsemi er ómetanlegt. Okkur
sem eftir lifum, ber skylda til að
heiðra minningu Herdísai’ með því að
gera lífsspeki hennar að okkar:
Vertu sannui' og trúr því sem þér
er falið.
Hvíl í friði.
Ingibjörg.
Elsku amma á Sogó. Nú þegar þú
ert farin vitum við að þú ert komin á
betri stað. Þrátt fyrir það munum við
alltaf saknað þín. Við vitum að þú
verðui- hjá okkur hvert sem við förum
og í gegnum allt sem framtíðin á eftir
að bera í skauti sér það sem við eigum
eftir ólifað og þar til við hittumst aft-
ur. Elsku amma, við munum aldrei
gleyma þér og öllu því sem þú gerðir
fyrirokkur.
Vertu yfir og allt um kring
með eilífri blessun þinni,
sitji Guðs englar saman í hring
sænginniyfirminni.
(Sig. Jónsson.)
Þegar við komum til þín í Árskóga
varstu ekki lengi að útbúa fyrir okkur
pönnukökur og annað gott. Á meðan
sagðir þú okkur skemmtilegai’ sögur
af honum Jóni langafa. Þú varst alltaf
svo glöð og aldrei leið og vildir gefa
okkur allt og gera allt fyrir okkur,
sama hvað það var. Þú tókst ávallt á
móti öllum með opnum örmum, líka
þegar þú varst orðin veik. Þá skipti
það þig alltaf miklu máli að okkur hði
vel, fyrr varstu ekki ánægð. Þú vildir
hafa nóg konfekt til að gefa okkur. Við
munum alltaf muna þegar við komum
til þin á spítalann á nýái-sdag og þú
baðst okkur um að klára konfektið því
að þú ætlaðir heim þegai' það klárað-
ist og við hámuðum það í okkur.
Guði treysti ég og óttast eigi.
Jón Ómar (Nonni),
Elísabet (Lisa), og Gunnar.
um stjörnufræði, jarðfræði, þróun-
arkenningu og vísindasögu og gefin
út margvísleg rit og er ekki ofsagt að
félagsskapur þessi hafi, þegar best
var stefnt, verið nokkurskonar akad-
emía íslensks alþýðufólks.
Bóndinn og rithöfundurinn Þor-
steinn Jónsson á Úlfsstöðum í Borg-
arfirði var löngum einn af foringjum
Nýalssinna og höguðu örlögin því
svo að hann varð einnig tengdafaðir
Þorsteins. Hann kvæntist Steingerði
konu sinni árið 1959 og var sambúð
þeirra afar farsæl. Móðir mín studdi
starf eiginmanns síns með miklum
drengskap og dugnaði og saman
komu þau á legg sonunum þrem. Og
þótt faðir minn væri jafnan mjög
með hugann við áhugamál sín og
sæti löngum stundum við ritvél og
síðar tölvu, unni hann sonum sínum
mikið og ræktaði vel skyldur sínar
sem fjölskyldufaðir. Um rúmlega 20
ára skeið var hann skrifstofumaður
við heildverzlunina Járn og gler og
kynntist í því starfi daglegum gangi
þjóðfélagsins, sem honum hafði lengi
verið nokkuð fjarlægur vegna hinna
langvinnu veikinda.
Nýalsmál áttu enn sem fyrr hug
hans allan og árið 1975 réðst hann í
ritun bókar á ensku um kenningar
dr. Helga. Þeirri bók gaf hann heitið
Astrobiology (Stjömulíffræði) og
náði hún nókkurri útbreiðslu í
Bandaríkjunum og víðar erlendis.
Þótti sumum bókarheitið djai'flega
valið og víst er, að á þeim tímum
þótti ekki viðeigandi að velja slíkt
nafn vísindum þeim, sem fást við leit
að lífi utan Jarðar. En þegar fréttir
tóku að berast af fundi nýrra sól-
hverfa fyrir fáeinum árum varð hér
snögg breyting á og Astrobiologi var
skyndilega orðin viðurkennd vís-
indagrein á vegum NASA og ann-
arra stofnana. Þá hló föður mínum
hugur í brjósti - jafnvel þótt hann
vissi að enn væri langt bil milli hinn-
ar viðurkenndu stjömulíffræði og
þeirrar, sem hann hafði lengi boðað.
Faðii' minn var fræðimaður um
hinn forna arf íslendinga, þaulkun-
nugur Eddukvæðum, íslendingasög-
um, konungasögum og Sturlungu.
Hvikaði hann aldrei frá þeirri skoð-
un sinni, að hinum best rituðu sögum
væri vel treystandi sem heimildum
um atburði á fyrstu öldum byggðar í
landinu. Þau hjónin fóm víða um
land í sumarleyfum sínum og heim-
sóttu sögustaði og enn minnist ég
þess er hann las fyrir okkur Islend-
ingasögur á heimili okkar við Álf-
hólsveginn fyrr á ámm. Og hin síðari
ár leið varla sá dagur að ekki væri
einhver hinna bestu sagna á vinnu-
borði hans, því aldrei taldi hann sig
fullnuma í þeim ritum. Hann liðsinnti
fornvini sínum, Sveinbirni Beinteins-
syni, við stofnun Ásatrúarfélagsins
árið 1973 og var félagsmönnum jafn-
an ráðhollur síðan, þótt hann tæki
lítinn þátt í hinu daglega starfi.
Tímar liðu og nokkuð dofnaði yfir
starfsemi Nýalssinna og þótti Þor-
steini hægfara brekkusóknin í þágu
þess málefnis hér á landi. Hann
beindi því sjónum sínum meir og
meir til útlanda og tók árið 1986 að
gefa út tímaritið Hugin og Munin,
sem hann sendi vinum og kunningj-
um í ýmsum löndum. Rauði þráður-
inn var sem fyrr kenningar Helga
Pjeturss, en einnig flutti tímaritið
margvíslegan fróðleik um hina fornu
norrænu menningu og annað merki-
legt. Og ekki leið á löngu þar til bréf-
in fóru að berast og að þessu sinni frá
öllum heimshornum og veitti það
honum mikla ánægju að skrifast á
við gáfað og hugsandi fólk austan
hafs og vestan. Líklega skiptir það
fólk hundruðum eigi allfáum erlend-
is, sem af tímariti þessu hefur fræðst
um hinar íslensku heimskenningar
og höfðu margir lesenda á því orð, að
Þorsteinn hefði beint þeim inn á
braut sjálfstæðrar hugsunar með
skrifum sínum.
Nokkrar ferðir voru farnar til út-
landa að hitta góða vini og samherja
og vil ég hér segja sögu af einni
þeirra. Félag ásatrúarmanna í Ber-
lín bauð Þorsteini til sín árið 1992 og
var augljóst fyrirfram að hann
mundi flytja fyrii’lestur um hin fornu
fræði í Schloss Charlottenburg, þar
sem félagsmenn höfðu pantað fund-
arsal. Sama dag birtist svohljóðandi
fyrirsögn þvert yfir baksíðu helsta
dagblaðs borgarinnar: „Eingöngu
heiðingjar? Hverjir standa á bak við
þetta fundarhald?" Það var greini-
legt að fréttamanninn grunaði að fé-
lagsskapur þessi ætti þarna von á
gesti sem flytja mundi mjög vafa-
saman boðskap, enda var fundurinn
um kvöldið vaktaður af útsendurum
yfirvalda auk þess sem blaðafólk í
leit að einhverju mjög bitastæðu var
mætt á staðinn. En þessum óboðnu
gestum varð ekki að ósk sinni, því
gesturinn frá íslandi hafði ekkert
misjafnt fram að færa. Hann flutti
þarna skörulegt erindi um Snorra
Sturluson og goðasögur hans, sem
góður rómur var gerður að og lauk
síðan máli sínu með því að lýsa yfir
því, að síðustú orð Snorra, „Eigi skal
höggva“, ættu að verða einkunnar-
orð hins þriðja árþúsunds, sem senn
færi í hönd.
Þetta hefur orðið mér minnis-
stætt, því það sýnir svo vel, líkt og
fjöldamargt annað sem hann skrifaði
um dagana, að ævistarf hans var í
raun unnið með málstað alls mann-
kyns í huga, þótt hann legði jafnan
mikla áherslu á þjóðerniskennd sína
og færi aldrei með hana í neinar fel-
ur. Hann hafði oft áhyggjur af fram-
tíð þjóðarinnar á tímum örra breyt-
inga, sem enginn virðist vita með
vissu hvert stefna.
Yngsta son sinn, Eirík, misstu for-
eldrar mínir árið 1996 og varð sonar-
missirinn föður mínum erfiður. Tók
heilsu hans þá smám saman að hraka
og var hann síðustu árin undir stöð-
ugu eftirliti lækna og hjúkrunarfólks
á Vífilsstaðaspítala. Móðir mín ann-
aðist hann af einstakri umhyggju
jafnt nótt sem dag en undir lokin var
ljóst að hverju dró. Við leiðarlok er
mér tvennt minnisstæðast um þenn-
an mann; annars vegar hugprýði sú
og einurð, sem hann sýndi með því að
fylgja ekki tíðarandanum heldur
vinna áratugum saman að kynningu
á starfi Helga Pjeturss, jafnvel þótt
engin viðurkenning fengist fyrir af
hendi „þjóðfélagsins“. Hins vegar er
það stórhugur sá og metnaður fyrir
hönd íslenskrar fornmenningar, sem
fram kom í öllu er hann ritaði um þau
mál. Fylgismenn hans, vinir og ætt-
ingjar kveðja hann nú og þakka hon-
um merkilegt ævistarf og nú er eftir
að sjá hvort nokkrir verða til að taka
upp merkið og halda því starfi áfram.
Þorsteinn Þorsteinsson.
Um síðustu helgi barst sú frétt frá
Vífilsstöðum að skarð hefði verið
höggvið í raðir ásatrúarmanna, þar
sem látinn væri Þorsteinn Guðjóns-
son, siðfélagi vor, eftir æðrulausa
baráttu við langvarandi heilsubrest.
Þorsteinn var með afbrigðum þjóð-
rækinn og gagnmenntaður, sér í lagi
í íslenskum fræðum. Það var því
mikill hvalreki fyrir vorn sið að Þor-
steinn gerðist einn af frumkvöðlum
Ásatrúarfélagsins og langar mig að
rekja þá sögu stuttlega. Upp úr 1960
fóru þeir Þorsteinn og Sveinbjöm
Beinteinsson (síðar allsheijargoði),
sem reyndar áttu ættir að rekja til
sömu sveitar, að hittast meðal ann-
ars til að bera saman bækur sínar og
fara með fornan kveðskap. Smám
saman löðuðust fleiri að fundum
þessara fræðaþula, einkum áhuga-
menn um heiðinn menningararf okk-
ar íslendinga. Það var þó ekki fyrr
en árið 1971 að ásatrúarmenn fóru
fram á að félag þeirra yrði viður-
kennt sem löggilt tnifélag. Það
hljómar sjálfsagt undarlega í eyrum
yngi-a fólks að þessi ósk mætti harðri
andstöðu ýmissa þjóðkunnra valds-
manna, bæði veraldlegra en þó eink-
um geistlegra. Af þessu tilefni spratt
ritdeila milli stríðandi fylkinga auk
þess sem fylgja þurfti málinu fast
eftir hjá viðkomandi ráðuneyti. Það
var ekki síst fyrir þrautseigju og
rökfestu Þorsteins sem sigur vannst,
þó Ása-Þór hafi rekið smiðshöggið,
sem eftir var tekið. Lokasennan var
ákaflega mögnuð: Mótbárur ráðun-
eytisins voru m.a. rökstuddar með
því að stjórnarskráin heimilaði
mönnum að trúa á guð með ólíkum
hætti og stofna um það félög en ekki
væri gert ráð fyrir fleiri en einum
guði.
Snemma árs 1973 fóru þeir Svein-
björn og Þorsteinn einu sinni sem
oftar á fund Ólafs Jóhannessonar þá-
verandi dómsmálaráðherra. Á við-
ræðufundi þeirra var loft lævi bland-
ið en þófkennt þar til Ólafi var bent á
að hann hafði í bók um íslenska
stjórnskipan túlkað þetta ákvæði
þannig að ef svo ólíklega vildi til að
einhverjum dytti í hug að stofna hér
ásatrúarfélag yrði að leyfa það. Ráð-
herrann sló hendi í borð og hringur
féll af fingri í þann mund er hann
sleit fundi. Þorsteinn hafði þá á orði:
„Hrynja nú af þér gullhringamir, Ól-
afur.“
Var eftir því tekið að Ólafi var
bmgðið við þessi orð. Lauk þannig
fundi þeirra að mikil þykkja var í
mönnum þegar þeir gengu frá
stjórnarráðinu í björtu og heiðskíru
veðri. En rétt í þvi laust eldingu nið-
ur í spennistöð í miðbænum sem olli
því að mið- og vesturbær, þar með
talið stjórnarráðið, varð rafmagns-
laust. Þá sáu menn að þrumuguðinn
Þór var á ferð og nokkrum dögum
síðar kom samþykki ráðuneytisins.
Síðan hefur eldingu ekki lostið niður
í Reykjavík.
Eftir að leyfi var fengið fyrir fé-
laginu barst hróður þess víða og kom
það í hlut Þorsteins að annast um öll
erlend samskipti Ásatrúarfélagsins.
Sinnti Þorsteinn því starfi svo
lengi sem heilsa hans leyfði. Þor-
. steinn mótaði strax þá stefnu að nota
íslensk orð s.s. ásatrú, Lögrétta, Al-
þingi, goðar o.s.frv. Þetta kom fram í
bréfaskriftum hans, Þingvallabók-
inni og fréttabréfinu Huginn og
Muninn, sem gefið er út á ensku. Um
þessar mundir eru erlendu félögin
orðin hátt á þriðja hundrað að tölu og
líta þau flest að mestu til Islands sem
fyrirmyndar. Þannig hefur Þor-
steinn markað söguleg spor og mun
lifa í verkum sínum um ókomin ár.
Eins og fram hefur komið hafði
Þorsteinn trausta fræðilega þekk-
ingu á vorum sið sem ekki var vef-
engd. Það bar því oft við að Svein-
bjöm og síðan Jörmundur leituðu til
Þorsteins þegar þurfa þótti. Þor-
steinn átti sem goði fast sæti í Lög-
réttu og gegndi undirritaður starfi
staðgengils hans í fjarveni Þor-
steins. Samskipti okkar Þorsteins
urðu því meiri hin síðari ár eftir að
veikindi hans ágerðust. Ég lít á það
sem mikil forréttindi að hafa ekki
einungis notið leiðsagnar Þorsteins
heldur og öðlast vináttu þess góða
drengs. Það var sannarlega mann-
bætandi.
Þorsteinn óttaðist ekki dauðann
enda trúði hann einlæglega á fram-
haldslíf. Valkyijan Sigurdrífa, sem
fylgir mönnum til Valhallar, mælir
fyrir um hvemig búa skuli sómasam-
lega um nái hvort heldui' þeir hafa
farist á hafi, eru vopndauðir eða hafa
dáið á sóttarsæng.
Laugskalgera,
þeimerliðnireru,
þvohenduroghöfuð,
kembaogþerra,
áður í kistu fari,
ogbiðjasælansofa.
(Sigurdrífumál)
Þetta hefur nú verið gert. Ása-
trúarmenn kveðja Þorstein með
virðingu og söknuði, en meiri er
missir fjölskyldu hans eiginkonu,
sona og bamabarna. Goð og góðar
vættir veiti þeim styrk og stoð. ,
Sigurður Þórðarson.
• Fleirí minningargreinar um Þor-
stein Guðjónsson bíða birtingar og
munu birtastí blaðinu næstu daga.
t
Innilegar þakkir til allra þeirra sem sýndu okkur
samúð og hlýhug vegna andláts og útfarar ást-
kærrar móður okkar, tengdamóður, ömmu og
langömmu,
SIGURLÍNAR KRISTMUNDSOÓTTUR
frá Eskífírði.
Sérstakar þakkir til starfsfólks Skjaldarvíkur og
Dalbæjar fyrir kærleiksríka umönnun.
Guð blessi ykkur öll.
Vilborg Friðriksdóttir, Hjálmar Ólafsson
og fjölskyldur.
+
Þökkum af alhug auðsýnda samúð og hlýhug
við andlát ástkærs föður okkar, tengdaföður,
afa og langafa,
RAGNARS ÞORSTEINSSONAR,
Engjaseli 70,
Reykjavík.
Reynir Ragnarsson, Halldóra Gísladóttir,
Anna Nína Ragnarsdóttir, Þorsteinn Hreggviðsson,
Þorsteinn Ragnarsson, Svava Sigurðardóttir,
Guðrún Hildur Ragnarsdóttir, Ingimundur Einarsson,
Snorri Ragnarsson,
Elínborg Ragnarsdóttir, Michael Clausen,
Ingibjörg Ragnarsdóttir, Valdimar Jóhannsson,
barnabörn og barnabarnabörn.
+
Innilegar þakkir fyrir auðsýnda samúð og hlý-
hug við andlát og útför elskulegs eiginmanns
míns, föður okkar, tengdaföður, afa og
langafa,
SIGURÐAR TEITSSONAR
verkstjóra,
Glæsibæ 12,
Reykjavík.
Guðrún Guðmundsdóttir,
Guðmundur Sigurðsson, Helga Herlufsen,
Anna Sigurðardóttir, Árni Guðmundsson,
barnabörn og barnabarnabörn.