Morgunblaðið - 02.02.2000, Blaðsíða 14

14 MIÐVIKUDAGUR 2. FEBRÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Hrafn Bragason hæstaréttardómari fjallar um samskipti fjölmiðla og dómstóla í Timariti lögfræðinga
Oftast leitað
til sama lög-
mannsins
„Dómurum og líklega mörgum öðrum
lögfræðingum þykir allt of oft farast
fyrir að blaðamenn tryggi að réttar og
sannar heimildir séu að baki fréttum
af dómsmálum,“ segir Hrafn Bragason
í grein sinni í Tímariti lögfræðinga.
Hann veltir fyrir sér hvað dómstólar geti
gert til að viðhalda og bæta ímynd sína.
HRAFN Bragason hæstaréttar-
dómari ritar grein í nýtt hefti Tíma-
rits lögfræðinga, um samskipti
dómstóla og fjölmiðla. Tekur hann
m.a. til umfjöllunar endurupptöku-
beiðni sakbomings í Guðmundar-
og Geirfinnsmálinu, og þátt fjöl-
miðla í umræðunni í kjölfarið.
Telur hann heimildarmynd þá,
sem Ríkissjónvarpið sýndi um mál-
ið, hafa verið áróðursmynd, gerða
því til styrktar að málið yrði endur-
upptekið. Sé það gott dæmi um að
fjölmiðill, annaðhvort að eigin
frumkvæði eða málsaðila, taki
skýra afstöðu til máls áður en það
er afgreitt af dómstólum og vinni
þvi stuðning meðal almennings.
Hrafn hefur ýmislegt að athuga
við það við hverja fjölmiðlar ræða
um niðurstöður dóma. Raddir sak-
fræðinga og háskólakennara fái
mun meira að njóta sín, í þessum
tilvikum, annars staðar á Norður-
löndunum.
Hérlendis virðist hins vegar svo
komið að flestir fjölmiðlar leiti til
sama hæstaréttarlögmannsins um
álit á lögfræðilegum málefnum. Það
álit sé oftast neikvætt í garð dóm-
stóla og almenningur geti því feng-
ið það á tilfinninguna að þar sé eitt-
hvað mikið að, þegar svo sé ekki.
Að mati Hrafns verða dómarar
að venjast aukinni umfjöllun fjöl-
miðla um dómsmál. Þjálfa verður
þá og aðra starfsmenn dómstólana
til að vinna í því umhverfi. Hugsan-
lega þurfi að setja ákveðnar starfs-
reglur um samskipti dómstóla við
fjölmiðla.
HÁLFDÁN Kristjánsson, bæjar-
stjóri Hveragerðisbæjar, telur um-
sögn Árna Gunnarssonar, fram-
kvæmdastjóra Heilsustofnunar, á
margan hátt ómaklega, eftir því
sem fram kemur í bréfi hans til
landbúnaðarráðherra. í bréfinu
kemur fram að Hveragerðisbær
uppfylli hvergi nærri þær kröfur
sem staðlar Evrópusambandsins
gera til umhverfis heilsustofnana
almennt og meginástæðan fyrir því
sé lélegt ástand á frárennsliskerfi,
skortur á þjónustustofnunum og
slæmt ástand í gatnagerð.
Að sögn Hálfdáns er í gangi
markviss áætlun sem miðar að því
að leysa fráveitumál á næstu árum
og að gott ástand muni ríkja í
gatnagerð eftir 2-3 ár. Hveragerð-
isbær eigi því ekki að teljast neinn
þröskuldur fyrir hugmyndum um
stórfellda uppbyggingu í heilsu-
tengdri ferðaþjónustu á svæðinu.
Hveragerðisbær vinnur nú eftir
áætlun um endurbætur á fráveit-
umálum sveitarfélagsins, líkt og
önnur sveitarfélög. Hálfdán telur
í greininni, ber heitið „dómstólar
og fjölmiðlar", vitnar Hrafn í skoð-
anakönnun, sem fram fór að til-
stuðlan tímaritsins Mannlífs, í maí
1997. Þar var meðal annars spurt
um traust almennings á dómskerf-
inu.
Hrafn telur að framkvæmd könn-
unarinnar hafi verið nokkuð ábóta-
vant. „Mestu skiptir þó að hún var
gerð í beinum tengslum við kröfu
eins sakborninga í umdeildu máli
um endurupptöku þess,“ segir
hann.
Telur Hrafn að þeir 28% svar-
enda, sem ekki sögðust vita hvort
íslenskir dómstólar hefðu komist að
réttri niðurstöðu um endurupp-
tökubeiðnina, hafi líklega svarað
skynsamlegast. Málið hafi verið yf-
irgripsmikið, sönnunarfærslan
verulega erfið og hæpið að ein-
hverjir svarenda hefðu lesið dóm-
inn.
Sakborningurinn og
lögmaður hans helstu
heimildarmennirnir
Um áðurnefnda umfjöllun Ríkis-
sjónvarpsins um endurupptökumál-
ið segir Hrafn ennfremur: „Ósagt
skal látið hvort þetta hafi í þessu
tilfelli verið gert til að hafa bein
áhrif á úrlausn málsins fyrir dóm-
stólunum, en tæpast verður slík
hegðun þoluð í venjulegu lýðræðis-
þjóðfélagi."
Eins og kunnugt er var niður-
staða Hæstaréttar sú, að ekki hefðu
komið fram ný gögn í málinu sem
leitt gætu til endurupptöku þess.
að Hveragerði sé tiltölulega fram-
arlega í þeirri röð og eigi sam-
kvæmt áætlun að hafa lokið við að
koma fráveitumálum í gott horf ár-
ið 2005.
„Ef menn eru að tala um að fara
í milljarðauppbyggingu í ferða-
þjónustu, þá verður auðvitað lítið
mál að hraða þeim framkvæmdum
sem þá verða eftir, kannski eftir
tvö ár. Þá verða hugsanlega eftir
framkvæmdir upp á 100 milljónir
og lítið mál að klára það til þess að
uppfylla þessa staðla,“ segir Hálf-
dán.
Varðandi gatnakerfið í sveitarfé-
laginu segir Hálfdán að þar sé búið
að gera mikið átak sem haldið
verði áfram í sumar. Hann telur að
ástand í gatnagerð verði komið í
„Niðurstöðunni var að vonum illa
tekið eftir þessa forsögu og upp
hófst margra vikna umfjöllun ríkis-
fjölmiðlanna um hana þar sem sak-
borningurinn og lögmaður hans
virtust vera helstu heimildarmenn-
irnir. Raka Hæstaréttar var hins
vegar að litlu getið,“ segir Hrafn.
Hann bendir á, að skilyrði til
endurupptöku mála séu lík á Norð-
urlöndunum, þótt meðferð málanna
sé nokkuð mismunandi. „Auðvitað
finnst öllum hrapallegt séu ein-
hverjar líkur á því að saklaus mað-
ur hafi verið dæmdur sekur og vilja
komast að því hvort sú hafi verið
raunin. Hér leikast hins vegar á
þessi ósk um að fá fulla vissu um
rétta niðurstöðu og sú staðreynd að
dómskerfið byggist á því að lyktir
verða að vera á allri þrætu.“
í greininni setur Hrafn fram þá
skoðun, að ný meðferð málsins
hefði tæpast getað orðið vandaðri
við nýja meðferð, úr því sem komið
var, nema fram hefðu komið ný
sýnileg sönnunargögn. „Líklega eru
þau sjónarmið, sem uppi hljóta að
vera við endurupptöku mála, hvorki
skýr fyrir almenningi né starfsfólki
fjölmiðla. Meira að segja virðist vel
menntaða lögfræðinga stundum
skorta skilning á þeim sjónarmiðum
sem að baki búa og á því að dóm-
stólar verði að sýna varfærni við
endurupptöku máls.“
Lítill greinarmunur á dóms-
valdi og framkvæmdavaldi
Hrafni verður tíðrætt um skoð-
anakannanir sem gerðar hafa verið
mjög gott ástand eftir 2-3 ár.
„Þannig að þessi ummæli, þó að
þau eigi vissan rétt á sér í dag, eru
á margan hátt ómakleg, vegna þess
að þau eru sett fram eins og það sé
ekkert í farveginum sem hafi í för
með sér breytingar. Eins og menn
fljóti sofandi að feigðarósi. En það
er nú aldeilis ekki.“
Uppfyllum staðla áður
en byggingar verða
teknar í gagnið
Bæjarráð Hveragerðisbæjar hef-
ur tekið til umfjöllunar erindi land-
búnaðarráðherra, þar sem hann fer
fram á umsögn varðandi fyrirhug-
aðar framkvæmdir við byggingu
heilsuþorps á Reykjum í Ölfusi. Að
sögn Hálfdáns hefur bæjarráð eng-
hér á landi og sýna að almenningur
ber lítið traust til dómskerfisins.
„Þótt ef til vill megi hafa eitthvert
gagn af almennum viðhorfskönnun-
um, ..., sýnist auðvelt að hafa áhrif
á niðurstöður skoðanakannana um
einstök mál og málaflokka sé nægi-
lega sterkur einhliða áróður hafður
uppi skömmu áður en þær fara
fram. Á þann hátt mæla þær helst
hversu vel áróðurinn hefur skilað
sér,“ segir Hrafn og spyr hvort
dómstólar eigi endilega að sækjast
eftir vinsældum enda þótt augljóst
sé að þeir verði að afla sér trausts
svo þeir fái náð markmiðum sínum.
Hrafn tekur fyrir könnun um álit
almennings á áreiðanleika fjölmiðla
og álítur að lögfræðingar myndu
líkast til ekki vera á sama máli og
almenningur hvað þetta varðar. „...
þeir myndu margir kvarta undan
því að frásagnir af niðurstöðum
dómsmála væru oft ónákvæmar,
fréttamatið brenglað og fréttir af
málefnum dómstólanna misvísandi
og í litlu jafnvægi."
Síðar segir hann: „Dómurum og
líklega mörgum öðrum lögfræðing-
um þykir allt of oft farast fjTÍr að
blaðamenn tryggi að réttar og
sannar heimildir séu að baki frétt-
um af dómsmálum, frásagnir verði
oft éinhliða og venjuleg sakamál
kalli á stórar fyrirsagnir, en minna
sé sagt frá dómum sem hafa mikið
fordæmisgildi og geta haft veruleg
áhrif á líf almennings.“
Hrafn segir að fjölmiðlamenn,
sem samskipti hafa við dómstólana,
þekki þá reglu að dómari hafi tjáð
ar athugasemdir fram að færa við
þau áform. Hann bendir jafnframt
á að Reykir séu í sveitarfélaginu
Ölfusi og komi til framkvæmda
þurfi Ölfushreppur að semja við
Hveragerðisbæ um fráveitumál.
Ekki telur Hálfdán að það ætti að
verða flókið mál, enda sveitarfélög-
in í góðu samstarfi á mörgum svið-
um.
Hálfdán segist fagna allri upp-
byggingu í heilsutengdri ferða-
þjónustu sem yrði til að efla
Hveragerði með einum eða öðrum
hætti. „Fyrir áramótin kynntum
við skýrslu sem lýtur að stefnu-
mótun í ferðaþjónustu og framtíð-
arsýn varðandi atvinnulífið og þar
er tekið á mörgum atriðum sem
lúta að því sem sveitarfélagið ætlar
að gera varðandi þennan þátt. Við
verðum búnir að uppfylla þessa
staðla áður en byggingarnar verða
teknar í gagnið, sem myndu fylgja
í kjölfar þessara hugmynda, nái
þær fram að ganga. Við verðum
ekki þröskuldur fyrir því að þær
gangi eftir.“
sig um málefnið með dómi sínum og
eigi ekki að rökstyðja úrlausn sína
frekar. Þeir hafi nokkurn skilning á
þessari reglu. Hinir, sem lítil sam-
skipti hafi við dómstólana þekki
ekki regluna eða hafi engan skiln-
ing á henni. „Þeir kvarta undan því
að erfitt sé að nálgast dómarana og
þeir séu í einhverjum fílabeinsturni.
Þeir virðast gera lítinn greinarmun
á störfum dómsvaldsins og fram-
kvæmdavaldsins,“ bætir Hrafn við.
Löggjafarstarfið þarf að
taka verulegum framförum
ímynd dómstólanna segir Hrafn
ekki eingöngu ráðast af þeirri
mynd sem fjölmiðlar gefi, heldur
einnig af störfum dómara og lög-
manna.
Skoða þurfi hvað dómarar geti
gert, bæði einir sér og í samvinnu
við lögmenn. „Lögmennirnir verða,
svo sem flestir þeirra gera, að skilja
að þeir eru ekki lítill hluti dóm-
skerfisins. Það skiptir því máli
hvernig þeir kynna dómskerfið með
orðum og athöfnum sínum. Þeir
hljóta því að vanda málflutning sinn
og láta dómstólana njóta sannmælis
þegar þeir túlka málsmeðferð
þeirra og niðurstöður fyrir umbjóð-
endum sínum og opinberlega."
I greininni spyr Hrafn hvað megi
gera til að viðhalda og bæta ímynd
dómstóla. Telur hann að hlutlægnin
eigi að vera sýnileg. „Með sýnilegri
hlutlægni á ég við það, að ekki sé
nægilegt að innan dómstóls ríki
vissa um hæfi dómara til meðferðar
máls, heldur einnig að ekki verði
með sanngjörnum hætti bornar á
það brigður af utanaðkomandi aðil-
um.“
Að mati Hrafns eru þó tilraunir
til að styrkja þessa ímynd að litlu
gagni ef starfsfólk dómstólanna
hefur neikvæða afstöðu til fjölmiðla
og ef það er ekki gert að hluta af
starfsumhverfi þess að liðsinna
fjölmiðlafólki við fréttaöflun.
„Sá tími virðist liðinn, að dóm-
stólar geti látið hjá líða að svara
ádeilum í fjölmiðlum. Virðist ekki
hjá því komist að huga betur að
slíkum störfum í framtíðinni innan
dómstólanna. Það hlýtur hins vegar
að vera dómsmálastjómarinnar að
huga að almennri fræðslu og kynn-
ingu á dómskerfinu og hlutverki
þess, meðal almennings og ákveð-
inna hópa sem láta sig starfsemi
þess varða, almennt eða á ákveðn-
um stigum,“ segir Hrafn ennfrem-
ur._
í niðurlagi greinarinnar segir
m.a. að löggjöf sú, sem dómur verði
að byggjast á, geti verið ófullkomin
eða umdeilanleg. „Óánægjan bein-
ist þá í raun eða ætti að beinast að
löggjafai'valdinu enda verður því
tæpast neitað að löggjafarstarf
þyfti að taka verulegum framförum
hér á landi,“ segir Hrafn.
*
Bæjarsljóri Hveragerðisbæjar telur umsögn framkvæmdastjóra HNLFI ómaklega
Unnið markvisst
að úrbótum