Morgunblaðið - 02.02.2000, Blaðsíða 42

42 MIÐVIKUDAGUR 2. FEBRÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
ÞORSTEINN
GUÐJÓNSSON
+ Þorsteinn Guð-
jónsson fæddist I
Reykjavík 4. október
1928. Hann lést á
Vífílsstaðaspítala 21.
janúar síðastliðinn
og fór útför hans
fram frá Langholts-
kirkju 31. janúar.
Vegna mistaka í
vinnslu féll niður
millifyrirsögn á und-
an minningargrein
.« Sigurðar Þórðarson-
ar um Þorstein Guð-
jónsson á blaðsíðu 43
í Morgunblaðinu
sunnudaginn 30. janúar. Þar átti
að standa: Kveðja frá Ásatrúarfé-
iaginu. Hlutaðeigendur eru beðn-
ir að afsaka þessi mistök.
Þorsteinn tengdafaðir minn kvaddi
þennan heim hinn 21. janúar á Víf-
ilsstaðaspítala. Þar dvaldi hann oft
um ævina og átti hann misgóðar
minningar þaðan. í bemsku fékk
hann berkla og bar hann merki eftir
þá allt sitt líf. Eins og venja var fyrir
daga sýklalyfja og skurðaðgerða á
lungum, var hann höggvinn, eins og
^kallað var og annað lunga hans þann-
" ig fellt saman. Líkamleg starfsgeta
hans var alla tíð skert, hann þekkti
ekki annað.
Þrátt fyrir þessi veikindi var ævi
Þorsteins ánægjurík. Hann hafði
nægan tíma til að sinna hugarefnum
sínum. Hann las mikið, skrifaði og
stundaði ýmis fræðistörf. Hann átti
mjög auðvelt með nám og var að
miklu leyti sjálfmenntaður. Hann til-
einkaði sér tölvutækni á síðari árum
lítinn sumarbústað á
jörðinni þegar synir
þeirra voru litlir og var
fjölskyldan þar á sumr-
in fram á unglingsár
þeirra.
Sumarbústaðurinn
litli var lítið notaður eft-
ir það og má nú muna
fffil sinn fegri. Hann
stendur nú við hlið ann-
ars stærri og betri sem
Þorsteinn og Gerða létu
byggja fyrir tíu árum.
Eftir það fjölgaði ferð-
um þeirra í sveitina aft-
ur og hafa þau notið
dvalar sinnar þar jafnmikið og áður.
Oft hafa þau boðið bömum okkar með
sér og gefið þeim þannig tækifæri til
þess að kynnast langömmu sinni,
frændfólki, lffinu í sveitinni og um-
gengni við skepnur. Við Gautur höf-
um einnig haft afnot af bústaðnum
okkur til ómældrar gleði.
Þorsteinn hafði gott skap og auð-
velt var að gera honum til hæfis.
Hann var bamgóður og sást það vel
eftir að hann veiktist af heilablæð-
ingu nú á jóladag. Léttist á honum
brúnin og hýmaði yfir honum þegar
bamabömin heimsóttu hann á spítal-
ann. Hann náði sér ekki eftir heila-
blæðinguna og vógu fylgikvillar
berklanna þar þungt. Síðustu vikur
vora honum erfiðar og hefur hvfldin
eflaust verið honum kærkomin.
Mig langar að lokum að vitna í orð
Gibrans er hann segir: Þegar þú ert
sorgmæddur, skoðaðu þá huga þinn,
og þú munt sjá, að þú grætur vegna
þess, sem var gleði þín.
Marta Þorvaldsdóttir.
og gat nýtt sér ýmsa þá möguleika
sem hún býður upp á. Þorsteinn var
li^mjög minnugur á það sem hann las og
svör hans við ýmsum spumingum
vora nánast eins og flett væri upp í
orðabók. Að þessu leyti var hann lík-
ur móður sinni, skáldkonunni Mál-
fríði Einarsdóttur. Einnig átti hann
sameiginlegt með henni að vera
stundum utan við sig og jafnvel
gleyminn á hina smáu hversdagslegu
hluti.
Oft kom þetta mér dálítið á óvart
að sjá þennan mikla mun á bókaminn-
inu annars vegar og hvunn-
dagsminninu hins vegar. Stundum
kom það fyrir að hann spurði spum-
inga, sem komu nokkuð flatt upp á
mig, því þær sýndu glöggt hve lítinn
gaum hann gaf sínu nánasta um-
-^hverfi.
Þorsteinn kynntist Gerðu konu
sinni í Borgarfirði. Eftirtektarvert
var hve samrýnd þau vora og miklir
félagar. Þau stofnuðu heimili í
Reykjavík en höfðu alla tíð mikil
tengsl við Borgarfjörðinn. Heimili
tengdaforeldra hans, Úlfsstaðir í
Hálsasveit, var eins og þeirra annað
heimili. Fjöldi fólks, bæði ættingjar
og ýmsir aðrir, dvöldust þar hér áður
fyrr. Þorsteinn og Gerða byggðu sér
Þorsteinn frændi minn var hetja
sem alla ævi þurfti að berjast við iíl-
skeyttan sjúkdóm og gegn líkamlegri
hrömun. Hann vann margan sigur,
en síðustu orrastuna vinnur enginn.
Því eru nú þessi kveðjuorð sett á blað
að henni er lokið. Aldrei framar mun
ég sitja yfir kaffibolla með þeim hjón-
um við notalegt rabb um daginn og
veginn, um borgfirska fortíð eða
framtíðarsýnir úti í ómælisgeimnum.
Síðustu samfundimir voru í nóvem-
ber sl. þegar ég fór með þeim upp að
Reykholti þar sem þess var minnst að
eitt hundrað ár vora liðin frá fæðingu
Málfríðar móður hans, sem á efri ár-
um varð þekktur rithöfundur -
ánægjulegt kvöld sem allir nutu og
Þorsteinn gladdist yfir þeirri viður-
kenningu sem móðir hans fékk.
Þorsteinn var gáfaður maður og
vel menntaður. Ekki var námsbraut-
in samt hnökralaus því frá þriggja
ára aldri og fram yfir tvítugt mátti
segja að Vífilsstaðir væra sem hans
annað heimili og fyrir milligöngu
góðra manna og lipurð kennara fékk
hann að ijúka síðustu stúdentspróf-
unum þar. Eftir það var útlitið tvísýnt
en lífi hans bjargað með mikilli
brjóstholsaðgerð í Danmörku. AJdrei
gekk hann samt heill til skógar. Há-
skólanám stundaði hann hér heima
og í Noregi og vora aðalgreinamar
heimspeki, latína og þjóðháttafræði,
en hann hafði mikinn áhuga á þjóð-
háttum, sögu og fomum sið. Alla ævi
var hann að bæta við þekkinguna.
Hann ritaði margt, einkum um heim-
speki og fyrirburðafræði, og hinn
mikli Kosmos - alheimurinn - var sí-
fellt rannsóknar- og umfjöllunarefni.
Ég hygg að hann hefði getað tekið
undir með heimspekingnum Imm-
anuel Kant sem sagði að það sem
vekti sér mesta lotningu væri hinn al-
stimdi himinn yfir sér og siðalögmál-
ið í bijósti sér.
Lengst vann Þorsteinn skrifstofu-
y Minningarkort
IMinningarsjóðs Karlakórsins Stefnis fást i
gegn heimsendingu gíróseðils.
^Símar 587 6768, 898 4721, 566 7216^
1| Geymið auglýsinguna Æ
störf og hann átti að góðu að hverfa
að vinnudegi loknum. Þrátt fyrir erf-
iðleika og áfoll mátti kalla hann gæfu-
mann. Það var mikið gæfuspor þegar
þau Steingerður Þorsteinsdóttir
gengu í hjónaband, betri lífsfórunaut
gat hann naumst fengið og synirnir
þrír vora miklir efnismenn. Steing-
erður er frá Úlfsstöðum í Hálsasveit
og þar átti fjölskyldan sér sumar-
athvarf fjarri ys og þys borgarinnar
en í Reykjavík var heimilið, fallegt og
vel um gengið - griðastaður.
Elskulegur frændi hefur kvatt,
frændi sem eingöngu skildi eftir góð-
ar minningar. Eg sendi Steingerði og
öðram aðstandendum einlægar sam-
úðarkveðjur.
Þuríður J. Kristjánsdóttir.
Við lát Þorsteins Guðjónssonar
koma margar góðar minningar fram í
hugann. Hugurinn leitar til ársins
1969 í Sólheimana þar sem Þorsteinn
og Steingerður bjuggu þá. Viðmót
húsráðenda var sérstaklega hlýtt og
samvera með þeim uppbyggileg og
skemmtileg enda vora gestakomur
tíðar.
A unga aldri veiktist Þorsteinn
mjög illa af berklum og varð að ganga
undir það sem kallað var höggning en
það var fólgið í því að rifbein vora
fjarlægð úr líkama sjúklings, stund-
um mörg, svo að hið sjúka lunga félli
saman. Þetta var örþrifaráð þess
tíma til að bjarga lífi sjúklingsins og
reyna um leið að hefta útbreiðslu
berkla. Aðgerðin var þess eðlis að
sjúklingurinn bar hennar merki ævi-
langt. Brjóstkassinn skekktist og það
segir sig sjálft hvernig fólki hefur lið-
ið eftir þessa meðferð. Aldrei bar
Þorsteinn mál í þetta því að sjálfs-
vorkunn var ekki til hjá honum. Þeg-
ar Þorsteinn veiktist var hann langt
kominn í námi við Menntaskólann í
Reykjavík en það sem á vantaði fékk
hann að taka utanskóla þar sem hann
lá á Vífilsstaðahæli. Þar var hann á
margra manna stofu og sjúklingar
mikið veikir. Hann las á nóttunni
meðan aðrir sváfu því að þá var helst
næði til lestrar. Það má því segja að
hann hafi lokið stúdentsprófi frá Víf-
ilsstaðaspítala! Vegna þessara miklu
veikinda varð nám við Háskóla ís-
lands í norrænum fræðum slitrótt og
miklar frátafir vegna veikinda. Síðar
fór hann til náms við Óslóarháskóla í
þjóðfræði, latínu og sagnfræði.
Þorsteinn var bráðgáfaður og
Qölfróður með ólíkindum. Til hans
var oft leitað með sérfræðiálit til
dæmis á sviði norrænna fræða. Öll
slík erindi leysti hann með stakri ljúf-
mennsku og mikilli þekkingu. Ungur
að áram hreifst hann af kenningum
Dr. Helga Fjeturss, „vísindamanns-
ins sem frægastur hefur orðið með
þessari þjóð af jarðfræðirannsóknum
sínum“. Þorsteinn sagði sjálfur: „En
til era þeir sem fengið hafa þó nokk-
um áhuga á því, sem Helgi Pjeturss
taldi sjálfur mest um vert af því sem
hann hafði unnið, og þykir hann vera
sér hinn mesti velgerðarmaður að
hafa opnað sér þann skilning á tilver-
unni, sem einn virðist eðlilegur þegar
hann er fenginn.“ Hér ræðir að sjálf-
sögðu um Nýal sem gefinn var fyrst
út á árabilinu frá 1919 til 1947.
Þorsteinn var lengi formaður Fé-
lags Nýalssinna og vann þar af eld-
móði. I dagfari sínu var hann jafnan
léttur í lund og hefði hann ekki borið
ummerki höggningar hefði margur í
einfeldni sinni getað haldið að honum
hefði aldrei orðið misdægurt á ævi
sinni og allar sorgir hjá honum
sneytt. Svo var þó ekki. Son sinn, Eir-
ík, en um þann góða dreng á undirrit-
aður dýrmætar minningar, misstu
þau Þorsteinn og Steingerður langt
um aldur fram.
Undirritaður var svo heppinn að fá
að kynnast móður Þorsteins, Málfríði
Einarsdóttur rithöfundi, en hún hlýt-
ur að hafa verið öllum sem hana
þekktu ógleymanleg enda langt á
undan sinni samtíð í frumlegri hugs-
un og lífsviðhorfum. Á áttræðisaldri
vann hún við að þýða úr „La Divina
Commedia" eftir Dante Alighieri úr
frummálinu og lýsir það vel kjarki
hennar sem var með ólíkindum. Til
heiðurs Málfríði var haldin sérstök
dagskrá 17. nóvember síðastliðinn í
safnaðarsal Reykholtskirkju í Borg-
arfirði en um það leyti hefði Málfríður
orðið hundrað ára.
Nú er efst í huga þakklæti fyrir að
hafa kynnst og átt að vini Þorstein
Guðjónsson. Steingerði, hans góðu
konu, sonum og öðrum aðstandend-
um vottum við hjónin samúð okkar.
Gunnar Grettisson.
Við fráfall Þorsteins Guðjónssonar
minnist ég góðra og alúðlegra kynna
við merkan mann um leið og ég votta
fjölskyldu hans samúð í söknuði
hennar.
Fundum okkar Þorsteins bar fyrst
saman í Noregi fyrir fjórum áratug-
um, en frekari kynni hófust nokkru
eftir að mér skolaði á land á ný fyrir
tveimur áratugum eftir langdvalir er-
lendis. Það var alltaf upplífgandi að
ræða við Þorstein, en umræðuefni
hans vora ekki bundin við dægur-
vanda líðandi stundar og áhugamálin
vora mörg og margvísleg. Við létum
nægja að ræða sameiginlegt áhuga-
mál, allvíðfeðmt, sem er líf í alheimi
og rannsóknir á lífsskilyrðum utan
jarðar. í fjölda blaðagreina sást að
Þorsteinn hugsaði margt annað og
skrifaði á góðu máli tæpitungulaust
um hugðarefni sín og hugsjónir,
kenningar Helga Pjeturss, móður-
málið, sögu þjóðarinnar og hinn nor-
ræna arf sem hún hafði í nesti við
landnám.
Það var Þorsteini ánægjuefni að
fregna af þróun og uppgötvunum
allra síðustu ára sem hafa rennt stoð-
um undir líkur á lffi annars staðar í
sólkerfinu, og í alheimi. Þróun þessi
hefur að vonum aukið áhuga vísinda-
manna á slíkri gátu og ný kynslóð
verður móttækilegri fyrir hugmynd-
um um lífsskilyrði og líf annars staðar
en á jörðinni. Þetta gladdi Þorstein
sem áratugum saman hafði talað fyrir
daufum eyram fullviss um einmitt
þetta og mikilvægi þess að mannkyn-
ið hugsaði hærra og lengra - út fyrir
örsmáajörð.
Þorsteinn var allra Islendinga
fróðastur um ítalska heimspekinginn
Giordano Bruno sem uppi var á 16.
öld. Brano kenndi óendanleika
heimsins, gegnsýrðan óendanleika
guðs, nær og fjær. Hann ályktaði út
frá nýlegri sólmiðjukenningu Kóp-
emikusar, þar sem jörð og reiki-
stjömur ganga umhverfis sólu, að
stjörnur himins væra fjarlægar sólir,
en umhverfis sólimar liðu hnettir á
borð við jörðina og á hnöttunum
leyndist líf, gróður og dýr. Árlega í
sjö undanfarin ár höfum við Þor-
steinn hist yfir kaffibolla í Perlunni,
ásamt öðram sem til náðist, á dánar-
degi Branos, 17. febrúar. Með til-
hlökkun lagði hann á ráðin um mál-
þing, hans orð, um Bruno og líf í
alheimi 17. febrúar nk., en þá er 400
ára ártíð Brunos.
En enginn má sköpum renna.
Fræðslustefna fyrir almenning um líf
í alheimi sem haldin verður í Nor-
ræna húsinu 17. febrúar nk. og
Brunohátíð á vegum Stofnunar
Dante Alighieri á íslandi um kvöldið
sama dag verða því miður án sýni-
legrar nærvera hans sem hér er
minnst. Dvelur aðra lengur, sam-
ferðamennina, en með þökk fyrir
samfylgd óska þeir honum á kveðju-
stund velfamaðar út í óendanleikann.
Blessuð sé minning Þorsteins Guð-
jónssonar.
Þúr Jakobsson.
Við Þorsteinn þekktumst í 35 ár.
Hann var maður fálátiu- en einbeitt-
ur. Harðari vilja hef ég sjaldan
kynnst. Að geta öll þessi ár, og enn
lengur, staðið af sér endalaust mót-
læti og tómlæti án þess að láta nokk-
um bilbug á sér finna, án þess nokkra
sinni að láta undan síga, er fágætt
dæmi um mikinn kjark.
Ég man eins og gerst hefði í gær er
við hittumst fyrst og var það til að
ræða sameiginlegt áhugamál okkar -
íslenzka heimspeki - þ.e. kenningar
dr. Helga Fjeturss. Þorsteinn gerði
mér strax grein fyrir því að þar væri
við ramman reip að draga og að þetta
málefni væri lítt til þess fallið að
koma manni til valds og metorða í
þjóðfélaginu, en ef ég hefði áhuga á
sannleikanum, þá skyldi ég fá nokkra
ánægju af ferðalaginu. Það gekk eft-
ir.
Við mannfólkið eram mörg okkar
þannig gerð að við getum orðið gagn-
tekin af einhveiju sem við kynnumst
á lífsleiðinni, nánast eins og heilluð,
jafnvel í þeim mæli að fátt annað
kemst að í huga manns. Dæmin era
ótalmörg. Menn geta orðið alveg
gagnteknir af einhverjum trúar-
brögðum t.d. kristinni trú, múhameð-
strú, ásatrú eða spíritisma eða guð-
speki, eða þá einhverri vísindagrein,
pólitískri stefnu eða jafnvel einni
persónu. Maður sem kemst í þessa
aðstöðu getur verið í miklum vanda
staddur. Hvað á hann að gera? Á
hann að fylgja sannfæringu sinni eftir
og láta skeika að sköpuðu? Hann gæti
til dæmis lent í því að fylgja einhverri
stefnu sem svo síðar kæmi í ljós að
væri kolröng, jafnvel alger helstefna
(kommúnismi, nazismi, trúarof-
stæki), hann gæti lent í því að fylgja
stefnu sem beinlínis hættulegt væri
að gera, ef valdhafar væra á annarri
skoðun, eða þá að sú stefna sem hann
fylgdi fengi litlar eða engar undir-
tektir samferðamanna, sem gæti leitt
til erfiðrar stöðu í þjóðfélaginu, jafn-
vel hugarvíls og vonleysis. Á hinn
bóginn gæti maður orðið svo lánsa-
mur að einmitt með því að fylgja
sannfæringu sinni eftir, halda fram
sinni stefnu, sinni kenningu eina-
rðlega og gefa ekkert eftir, kæmi
hann einhverju því til leiðar sem yrði
þjóð hans og jafnvel mannkyni og
jarðlífi öllu til heilla og framfara. Og
er þá til mikils unnið.
Mín skoðun er sú að ekkert mark-
vert gerist í örlagasögu þessarar
þjóðar, þessa mannkyns, nema fyrir
tÚstilli þeirra, sem verða gagnteknir
og heillaðir af því sem þeir taka sér
fyrir hendur. Ekkert hálfkák hefur
nokkra sinni leitt til neins merkilegs.
Þannig maður var Þorsteinn Guð-
jónsson. Hjá honum var ekkert hálf-
kák. Hreinn og beinn hélt hann því
fram að viðurkenning og sigur hinnar
íslenzku heimspeki myndi verða þjóð
og mannkyni öllu til sívaxandi gæfu.
Að þessu marki stefndi hann látlaust
og óstöðvandi og enn var hann að, nú
alveg undir það síðasta. Fárveikur og
að dauða kominn var hann að vinna að
því að fá hingað til lands pólskan
fræðimann til þess að tala um hinn
merka ítalska heimspeking, Giordano
Brúno, á 400. ártíð hans 17. febrúar
nk. En þýðingu þess skilja þeir sem
nokkuð vita um hina íslenzku heim-
speki.
Jæja, Þorstenn minn, ég ætla nú
ekki að hafa þessi orð fleiri í bili, en
votta þér traust mitt og stuðning, en
nú ert þú þangað kominn, sem við
töldum báðir að við tæki, og nú væri
gaman ef þér tækist að koma áreiðan-
legri vitneskju um einmitt það, hing-
að yfir til okkar.
Astvinum þínum sendi ég samúð-
arkveðjur.
Kjartan Norðdahl.
Fallinn er í valinn einn helsti tals-
maður íslenskrar heimspeki um langt
árabil.
Ég kynntist Þorsteini síðla árs
1970 er við hjónin fengum að sitja
fund hjá nýalssinnum eftir að hafa
uppfyllt þau skilyrði að hafa lesið Ný-
al eftir dr. Helga Pjeturss.
Það vakti athygli mína hve Þor-
steinn og reyndar öll hans fjölskylda
var samhent hvað varðaði nýölsk mál-
efni og eftirtektarvert og jafnframt
aðdáunarvert, hvað Þorsteinn var ið-
inn við að koma málefninu fram, þrátt
fyrir heilsubrest meirihluta sinnar
ævi.
Hann átti í bréfaskiftum út um all-
an heim, auk þess að gefa út rit á
ensku sem víða fór um heiminn og að
auki nokkrar bækur um íslenska
heimspeki eins og hún birtist í Nýöl-
unum.
Þorsteinn var mikill íslandsvinur
og vildi sóma Islands og íslenskrar
tungu sem mest gagn gera og ekki
hvað síst voram við Þorsteinn sam-
mála um það, ásamt hundruðum ann-
arra íslendinga, að heimsfræði dr.
Helga væri besta heimspeki sem
komið hefur fram á þessari jörð hing-
að til.
Þorsteinn var vel heima í fornsög-
um og var hafsjór af fróðleik í þeim
fræðum og var ódeigur við að benda
mönnum á eitt og annað, er betur
mátti fara í umfjöllun um fornsögum-
ar, sem að hans mati era merkustu rit
allrar heimsbyggðarinnar og hefðu
hvergi getað orðið til nema á Islandi.
Nú er Þorsteinn fluttur á aðra jörð,