Morgunblaðið - 02.02.2000, Qupperneq 30

30 MIÐVIKUDAGUR 2. FEBRÚAR 2000
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
„Ekki er rótt
að eiga nótt
KVIKMYIVDIR
Regnboginn,
Bfðhöllin
HÚSIÐ A DRAUGAHÆÐ
- THE HOUSE ON
HAUNTED HILL
★ 1/2
Leikstjóri William Malone. Hand-
ritshöfundur Dick Beebe. Tónskáld
Don Davis. Kvikmyndatökustjóri
Rick Bota. Aðalleikendur Geoffrey
Rusj, Famke Janssen, Peter Gall-
agher, Taye Diggs, Ali Larter,
Chris Kattan, Bridgette Wilson,
Max Perlich. Lengd 92 mín. Banda-
rísk. JM/Warner Bros. 1999.
ÞAÐ var sama hvað ég reyndi,
fársjúkur maðurinn af myrkfælni,
mér brá aldrei hætishót. Imyndaði
mér að þessar fáu hræður sem ég
sá óljóst í rökkrinu væru framliðn-
ar. Þegar ljósin yrðu kveikt kæmist
ég að þeirri hroðalegu niðurstöðu
að ég væri einn gesta í salnum.
Þrátt fyrir þessar óguðlegu hug-
renningar gekk hvorki né rak; mér
einfaldlega leiddist. Húsið á
Draugahæð er byggð á samnefndri
mynd eftir B-myndakónginn Willi-
am Castle frá ’58. Sú mynd virkaði
þokkalega. Ódýr flétta groddahúm-
ors og hrollvekju með Vincent
Price í rífandi formi sem endranær.
Enginn annar en ástralski stór-
leikarinn Geoffrey Rush er dubbað-
ur upp í hlutverk hrollvekjuleikar-
ans snjalla, jafnvel farðaður
samviskusamlega í því skyni. Það
dugar ekki til. Ekki við Rush að
sakast, né leikarana yfir höfuð,
heldur leikstjórann Malone og
framleiðendurna (m.a. Robert
Zemeckis og Joe Silver), sem
standa að baki þessari dýru B-
mynd, sem skilaði góðum hagnaði,
þrátt fyrir allt.
Þessir karlar virðast einungis
hugsa um brellur og aftur brellur,
hirða ekkert um að þétta hriplekan
söguþráð, gera framvinduna for-
vitnilega, gefa persónunum svip.
Rush leikur vellauðugan skemmti-
garðseiganda sem fínnst gamanið
aldrei nógu æsilegt. Er kemur að
afmælisteiti ótrúrrar eiginkonunn-
ar (Famke Janssen), býður hann til
næturlangrar veislu í húsinu á
Draugahæð, fyrrum sjúkrahúsi fyr-
ir geðsjúka glæpamenn. Lands-
frægt draugabæli. Ætlar hann sér
að nota tækifærið og koma léttlæt-
isdrósinni fyrir kattarnef ásamt
friðli hennar (Peter Gallagher).
Gestalistinn fer allur úr skorðum,
það kemur í ljós er gestirnir fara að
tínast að; hann var saminn af hvor-
ugu þeirra merkishjóna. Frúin hef-
ur einnig hugsað sér að nota tæki-
færið til að kála karli sínum og sitja
ein að kjötkötlunum. Þau halda því
sínu striki - að bjóða gestum mil-
ljón dalaverðlaun - lifi þeir af næt-
urdvöl í þessu ógnarhúsi.
Engin kvikmyndagrein býður
uppá jafn ófullnægjandi afrakstur
og hrollvekjan. The Blair Witch
Project var besta skemmtun uns
hún sálaðist úr peninga- og hug-
myndaleysi á heiðum uppi um
miðja mynd. Þær mest áberandi,
unglingahrollvekjurnar, eru vita-
skuld helst fyrir þá sem eru að
byrja að fara í bíó, þótt Wes Crav-
en sé jafnan til alls líklegur. Al-
mennt er þetta moð þó furðu vin-
sælt. A meðan verða þeir, sem þrá
ærlegan hrylling, að bíða.
Sæbjörn Valdimarsson
Mælt á
BÆKUR
F r æ ð i r i l
TUNGUMÁL VERALDAR
eftir Baldur Ragnarsson, Háskóla-
útgáfan, Reykjavík, 1999, 399 bls.
TUNGUMÁL er pólitískt hugtak.
Ekki alls fyrir löngu var leiksýning
sem setja átti upp í Galisíu á Norð-
vestur-Spáni þögguð niður trekk í
trekk af hópi mótmælenda með
skruðningum og látum. Astæða mót-
mælanna var líklega pólitískari og í
minni tengslum við verkið en höfund
þess, Ramón María del Valle-Inclán,
hefði getað órað fyrir: sýningin var á
kastilíönsku (spænsku) en ekki á
héraðsmálinu, galisísku.
Því tungumál og mállýska hafa
aldrei verið vísindaleg hugtök og
þegai' skera þarf úr um hvort tunga
sé mállýska eða sjálfstætt tungumál
ráða pólitísk og menningarleg sjón-
annið fremur en málvísindaleg, eða
eins og Baldur Ragnarsson segir í
inngangsorðum sínum að þessu riti:
„Oft ráða pólitískar, sögulegar og
þjóðernislegar aðstæður [...] fremur
en málvísindalegar hvort tvö eða
fleiri málafbrigði eru talin sérstök
mál eða mállýskur.“ A Spáni á valda-
tíma Francos var ekki haft hátt um
að í landinu væru töluð nokkur tung-
umál. Á tímabili eftir Franco var gal-
isíska talin mállýska af portúgölsku
en nú eru þeir til og ekki fáir sem
telja þessu öfugt farið, að portú-
galska sé mállýska af galisísku.
Tungumálið getur verið viðkvæmt
pólitískt mál: málfræðingur nokkur
lét lífið fyrr á öldinni fyrir að halda
því fram að valensíska væri mállýska
af katalónsku. Sumstaðar ríkir þögn-
in um hugtökin og má nefna að mun-
ur á norður- og suðurþýskum
mállýskum er svo mikill að þær skilj-
ast ekki gagnkvæmt, eins og Baldur
nefnir í bók sinni. Þó er talað um

mm | Igfi *0lí:> |lj
\ • ’ ***' ‘ ' ’V #1
ám | 'i

Frá undirritun samkomulagsins um rekstur Snorrastofu.
Samkomulag um
rekstur Snorrastofu
BJÖRN Bjarnason menntamála-
ráðherra og forráðamenn Snorra
stofu í Reykholti undirrituðu á dög-
unum samkomulag um framlag
menntamálaráðuneytisins til stofn-
kostnaðar og reksturs Snorrastofu
næstu árin. Samkomulag þetta tek-
ur mið af þeirri iðkun miðalda-
fræða og miðlunar þeirra, sem að
undanförnu hefur átt sér stað innan
vébanda Snorrastofu, en unnið hef-
ur verið í samræmi við tillögur
nefndar á vegum menntamálaráðu-
neytisins, sem kynntar voru í fyrra-
vetur.
Samkvæmt samkomulaginu mun
menntamálaráðuneytið veita 26
milljónir króna á árunum 2000 til
2003 til frágangs á húsnæði Snorra-
stofu. Þá mun ráðnuneytið greiða 5
milljónir króna til reksturs á þessu
ári og 5,6 milljónir á árunum 2001
til 2004. Af hinu árlega framlagi er
ein milljón til viðhalds og eflingar
bókasafns dr. Jakobs Bene-
diktssonar, sem afhent hefur verið
Snorrastofu, og 600 þús. krónur til
þátttöku í umhirðu Reykholtsstað-
ar. Gert er ráð fyrir að framlag til
bókasafns Jakobs haldist óskert í
tíu ár. Á móti framlagi ríkisins
kemur árlega tveggja milljóna
króna framlag frá aðilum í héraði,
þ.e. Borgarfjarðarsveit, Skorra-
dalshreppi, Hvalfjarðarstrandar-
hreppi, héraðsnefnd Mýrarsýslu og
Reykholtskirkju, eins og verið hef-
ur undanfarin ár. I gildi er samn-
ingur við þessa aðila, sem renna
mun út á næsta ári.
Þessa daga er verið að fullklára
húsnæði Snorrastofu og er reiknað
með opnun þess með viðhöfn hinn
29. júlí nk. Verið er að ganga frá
svæðinu umhverfis bygginguna og
gluggum, auk þess er verið að full-
gera innréttingu innanhúss og
kaupa búnað. Framlag menntamál-
aráuneytisins er því sérlega mikil-
vægt fyrir uppbyggingu Snorra-
stofu sem miðaldastofnunar og mun
gefa stofnuninni byr undir báða
vængi við áframhaldandi eflingu
hennar.
abkaz og xhosa
þýsku eins og eitt
tungumál.
Tungumál veraldar
er uppflettirit þar sem
280 tungumálum er
raðað í stafrófsröð, allt
frá abkaz til xhosa: hið
fyrrnefnda er talað af
80-100 þúsund manns í
norðvesturhluta Kák-
asuss, hið síðamefnda,
sem um 5 milljónir
manna í Suður-Afríku
tala, einkennist af
gómsmellihljóðum,
sem ekki er gott að lýsa
á prenti. I ágætum for-
mála sínum nefnir
Höskuldur Þráinsson að þessi hljóð
megi heyra í vinsælu lagi söngkon-
unnar Miriam Makeba. Höskuldur
nefnir einnig dæmi um hvernig rit
sem þetta geti gagnast til að fletta
upp í, svo sem þegar framandi tunga
er nefnd í sjónvarpinu, nú eða þá ef
við fréttum af því að t.d. sjúkraliði á
Landsspítalanum hafi „tagalog" að
móðurmáli. Eg er varla einn um að
hafa aldrei heyrt málsins getið, en
því má fletta upp í bókinni: það er
talað á Filippseyjum, nefnist pilípíno
(eða filippíno) í stöðluðu formi og
mælendur eru um 15 milljónir. Málin
hljóma auðvitað ekki öll jafn fram-
andi og hér er t.d. ítar-
legur kafli um íslensku,
annar um esperanto,
auk algengustu mála
Evrópu. Og bókin er
fróðleg á fleiri en einn
hátt: í henni er að fínna
mikið af orðsifjafræði,
málfræði, jafnvel sögu.
í henni segir frá því að
tíu manns lifðu af in-
flúensufaraldur 1962 í
þorpi við ána Kúlúene í
Venesúela þar sem tal-
að var indjánamálið
trúmaí. Þessir tíu voru
þeir einu sem töluðu
málið. Og korníska,
sem töluð var í Cornwall frá 8. til 18.
aldar, dó út með Dorothy Pentreath
sem dó 1777 í hárri elli, talin sú eina
sem talaði málið. Aftast í bókinni eru
sýnishorn af ritmáli á ýmsum tung-
um, auk lista um lönd og tungumál,
þar sem fletta má upp hvaða tung-
umál eru töluð í hverju landi.
Þetta er auðvitað ekki tæmandi
listi yfir tungumál veraldar: 280 eru
nefnd af 4000 tungum heimsins -
sem ef til vill eru þó nær 8000. En
þetta er gagnlegt rit, það fyrsta sinn-
ar tegundar á Islandi og fróðlegur
skemmtilestur.
Hermann Stefánsson
Baldur Ragnarsson
Er þetta þá
draumurinn?
KVIKMYIVDIR
Háskólabfó
AMERÍSK FEGURÐ -
„AMERICAN BEAUTY"
★ ★★1/2
Leikstjóri: Sam Menges. Handrit:
Alan Ball. Kvikmyndataka: Conrad
Hall. Aðalhlutverk: Kevin Spacey,
Annette Bening, Thora Birch,
Chris Cooper, Peter Gallagher,
Mena Suvari, Wes Bentley. 1999.
ÆTLI til sé nöturlegra háð um
ameríska drauminn en Amerísk
fegurð eða „American Beauty",
sem sýnd er í Háskólabíói? Hún
segir af lítilli millistéttarfjölskyldu
í dæmigerðu úthverfi sem á allt til
alls og yfirborðið er eins slétt og
fellt og grasbletturinn framan við
húsið. Húsið er glæsilegt, nýr
Mercedes Benz jeppi stendur í
hlaði, við sjáum á gömlum ljós-
myndum sem standa á borðum í
stofunni að fjölskyldan var a.m.k.
einu sinni hamingjusöm. Hún er
það ekki lengur.
Eftir tuttugu ára þrotlausa bar-
áttu við að halda sér innan hins
þrönga ramma sem skilgreindur
hefur verið um millistéttarföðurinn
í ameríska draumnum er heimilis-
faðirinn Lester að rifna á saumun-
um. Það er eins og móðunni sé
svipt frá augum hans og hann sér
hvað hann er í rauninni ómerkilegt
ræfilsgrey, metnaðarlaus með öllu,
fullkomið dauðyfli sem enginn man
eftir að hafa nokkru sinni verið
kynntur fyrir, skrifstofublók sem
lætur vaða yfir sig af því að hann
er almennilegur og kurteis. Hann
hefur týnt sínu eigin sjálfi ein-
hversstaðar í neyslukapphlaupinu,
einhversstaðar í þessu óblíða og
harða samkeppnissamfélagi þar
sem stærsti og versti glæpur sem
þú getur nokkurntímann drýgt í líf-
inu er að vera venjulegur.
Jæja, Lester er hættur að vera
venjulegur.
Amerísk fegurð virkar á ein-
hvern hátt stórkostlega sönn og
áhrifarík úttekt á skipbroti fjöl-
skyldulífsins við árþúsundamót.
Hún er napurleg skoðun á lífsleiða
sem breytist í það sem kalla má
uppreisn gegn hinu hefðbundna og
vanafasta og hefur heilmargt fram
að færa í lýsingu sinni á samskipta-
leysi, virðingarleysi, doða, hatri,
jafnvel grimmd, algjörum skorti á
trausti og sannarlega skorti á ást
innan fjölskyldunnar. Þetta er
mynd sem sýnir hvernig fjölskyldu-
bönd hafa raknað upp í einhvers-
konar eftirsókn eftir vindi; hús-
móðirin á Lester-heimilinu hugsar
betur um rósirnar sínar en einka-
dótturina, sem upplifir sig eins og
hvern annan bakpokalýð í húsinu.
Þetta er mynd sem ætlar sér að
koma við kaunin á áhorfandanum
og gerir það svo sannarlega, stund-
um með glæsibrag. Myndir eins og
„The Ice Storm“ hafa tekið á svip-
uðum málum (eldri myndir eins og
„The Graduate" koma einnig upp í
hugann) en í Amerískri fegurð er
það hin fínlega ýkta svartkómíska
sýn á efnið sem gerir það svo til-
komumikið og satt.
Galdurinn liggur í góðu handriti
Alan Balls, háðskum samtölum og
safaríkri persónusköpun sem fær
líf í höndum úrvalsleikara undir
stjórn leikstjórans Sam Mendes.
Sagan er sögð frá sjónarhóli Lest-
ers (spurning hvort hún segir of
mikið um endalokin í byrjun) en
Kevin Spacey gerir umbreyting-
unni sem verður á honum slík skil
að unun er á að horfa. I höndum
hans verður hún bæði trúverðug og
kómísk; hin sársaukafulla löngun
eftir vinkonu dóttur hans nægir til
að fá Óskar. Annette Bening leikur
eiginkonu hans og fer einnig giska
vel með hlutverk óendanlega metn-
aðarfullrar konu sem leggur allt
upp úr yfirborðsgljáa. Thora Birch
leikur dótturina á heimilinu sem
leitar út fyrir heimilið eftir ást og
hlýju; Wes Bentley kemur mjög á
óvart sem kærasti hennar.
í hliðarsögu kynnumst við
nágrannafjölskyldu þar sem Chris
Cooper leikur heimilisföðurinn,
hermann af gamla skólanum,
hommahatara og fasista sem drep-
ið hefur alla lífsgleði í kringum sig.
Aðrar aukapersónur eru aðeins
krydd í tilveruna.
Amerísk fegurð er með betri
myndum sem komið hafa hingað í
kvikmyndahúsin að vestan í langan
tíma. Þeir sem einhvern minnsta
áhuga hafa á bíómyndum ættu ekki
að láta hana framhjá sér fara.
Arnaldur Indriðason