Morgunblaðið - 11.04.2000, Qupperneq 39

38 ÞRIÐJUDAGUR 11. APRÍL 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 11. APRÍL 2000 39
JltagiuMftfcifr
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
TENGSLISLENDINGA
VIÐ VESTURHEIM
HÁTIÐAHÖLDIN vegna þúsund ára afmælis landa-
funda íslendinga í Vesturheimi hófust formlega með
heimsókn Davíðs Oddssonar, forsætisráðherra, til Kanada
fyrir helgina. Þau munu standa næstu sjö mánuði þar í landi
og í Bandaríkjunum og verða mjög fjölbreytt, m.a. verður
efnt til fjölmargra tónleika, listsýninga, leiksýninga, auk
kvikmyndahátíðar og bókaútgáfu. Tilgangurinn er fyrst og
fremst að minnast landafundanna og vekja athygli á þeim,
svo og að efla tengslin við Islendinga í vesturálfu og byggðir
þeirra.
Við athöfn í höfuðborg Kanada, Ottawa, afhenti Davíð
Oddsson forsætisráðherranum, Jean Chrétien, styttu Ás-
mundar Sveinssonar af Guðríði Þorbjarnardóttur og syni
hennar Snorra, sem var fyrsti Evrópumaðurinn, sem fædd-
ist í Vesturheimi. Því má segja, að gjöf Islendinga til
Kanadamanna hafi verið sérlega vel til fundin, enda þakkaði
kanadíski forsætisráðherrann vel fyrir sig og taldi styttuna
tákn um aukin og bætt samskipti sem rekja má í þúsund ár.
Þá minntust báðir forsætisráðherrarnir á það, að 125 ár eru
liðin frá því íslenzkir landnemar settust að í Gimli í Mani-
tóba. Hvergi er nú fleira fólk af íslenzku bergi brotið utan
Islands en einmitt í Kanada. Það var því vel til fundið að
hefja hátíðahöldin vegna landafundanna einmitt þar í landi.
I viðræðum forsætisráðherranna kom fram ríkur vilji til
að auka samskipti landanna, sem farið hafa vaxandi síðustu
ár. Davíð Oddsson skýrði m.a. frá því, að íslenzkt sendiráð
verður opnað í Ottawa í marz á næsta ári og lýsti Chrétien
vilja til þess að athuga með opnun kanadísks sendiráðs í
Reykjavík á móti. Þá er vilji til þess að bæta flugsamgöngur
milli landanna og munu viðræður um loftferðasamning hefj-
ast innan fárra mánaða. Þá kom fram, að fríverzlunarsamn-
ingur verður gerður milli EFTA og Kanada, sem mun vafa-
laust auka mjög verzlunarviðskiptin. Fjölmörg önnur mál
voru til umræðu milli forustumanna landanna, m.a. málefni
NATO, en ísland og Kanada hafa verið bandamenn í varnar-
málum allt frá stofnun Atlantshafsbandalagsins. Hátíða-
höldin vegna landafundanna og heimsókn forsætisráðherra
munu enn styrkja þau mikilvægu tengsl, sem Islendingar
eiga við Kanada.
BOKIN STENDUR
FYRIR SÍNU
HINN 23. apríl hefur verið helgaður bókinni fimm síðustu ár
og nú er hefi vika helguð þessari þjóðargersemi íslend-
inga í annað sinn. í fyrra féllu þessir tveir viðburðir saman en
nú ber dag bókarinnar upp á páskadag og hátíðarhöldin sem
efnt hefur verið til verða því fiutt fram um nokkra daga. Dag-
amir 11. til 17. apríl eru því helgaðir bókinni að þessu sinni.
Yel fer á því að halda bókinni árlega hátíð. Markmiðið með
þessu er fyrst og fremst að vekja athygli á bókinni á öðrum árs-
tíma en þeim sem vanalega er tengdur henni. A síðustu árum
hefur myndast svolítill vísir að vorbókaútgáfu þar sem annað er
gefið út en hefðbundnar fermingarbækur, grill- og ferðahand-
bækur fyrir sumarið. Þessu hljóta áhugamenn mn góðar bækur
að fagna. Islenskri bókaútgáfu hefur reyndar vaxið fiskur um
hrygg á síðustu árum. Bæði hefur orðið nokkur aukning á út-
gefnum bókum og að auki hefur verið ráðist í mörg stór og mikil
verk sem hingað til hefur vantað í íslenska bókaflóru. Hér er
bæði átt við það mikla þýðingastarf sem unnið hefur verið á
undanfómum ámm og auðgað bókmenntir okkar meira en flest
annað og einnig síaukna útgáfu á íslenskum fræðiritum, einkum
þó fræðiritum fyrir almenning. Þrátt fyrir að aðgangur að er-
lendum bókum hafi aukist á undanfómum ámm og ný rafræn
miðlunartækni hafi verið nýtt í auknum mæli til þess að koma
ýmsu efni á framfæri, ekki síst fræðilegu, þá stendur hin ís-
lenska útgefna bók því enn fyrir sínu. Utgáfa íslenskra sam-
tímabókmennta stendur einnig með mikluin blóma en það vek-
ur kannski ekki síður athygli að útgáfa fagurbókmennta og
ýmiskonar heimilda frá fyrri öldum nýtur mikilla vinsælda.
Þessi mikla gróska í bókaútgáfu stangast á við vísbendingar
um að íslendingar lesi minna bækur en áður. Kannanir hafa
sýnt að þetta á einkum við um ungt fólk. Eina ráðið gegn þess-
ari þróun er að halda bókum að bömum, ekki síst þeim yngstu
sem fljótt verða handgengin hinum rafrænu miðlum. Sumir
spyrja vafalaust um tilganginn með þessu. Hann er annars veg-
ar sá að viðhalda tengslum þjóðarinnar við bókmenningu sína
sem arfúr hennar og sjálfsmynd byggist á. Og hins vegar er enn
sem komið er afar ólíklegt að bókin og hið prentaða orð almennt
muni víkja sem meginmiðill upplýsinga, hugmynda, þekkingar
og bókmennta á næstunni. Það á enn við að blindur er bóklaus
maður.
Skýrslu utanríkisráðherra um stöðu íslands í Evrópusamstarfí var dreift á Alþingi í gær
Gildi EES-samn-
ingsins fyrir Is-
land er óbreytt
* /
I skýrslu utanríkisráðherra um stöðu Islands í Evrópusamstarfí
kemur meðal annars fram að ein leið til að efla samstarf og áhrif í
ríkjum Evrópusambandsins er að nýta betur sendiráð Islands í aðild-
/
arríkjum ESB til að kynna sjónarmið Islands.
SKÝRSLA Halldórs Ás-
grímssonar utanrfldsráð-
herra um stöðu íslands í
Evrópusamstarfi var lögð
fram á Alþingi í gær. Þar er
annars vegar almenn umfjöllun um
stöðu íslands í Evrópusamvinnu, sam-
starfið innan EFTA og EES og hins
vegar fjallað um samlögun Evrópu-
ríkja, stofnanir Evrópusambandsins og
einstaka málaflokka. Lýst er kostum
og göllum EES-samningsins og íhugað
hvaða kosti ESB-aðild gæti haft fyrir
ísland.
„EES-samningurinn er grunnur
samskipta okkar við rfld Evrópusam-
bandsins og verður því lýsing á dagleg-
um rekstri hans umfangsmikill þáttur í
þessari skýrslu. Hins vegar hef ég talið
rétt að hafa einnig í huga til saman-
burðar tvo kosti, þ.e. hvar við stæðum
án samningsins og hvaða afleiðingar
fúll aðild íslands að Evrópusamband-
inu gæti haft. Hér er ekki um tæmandi
úttekt að ræða enda þyrfti til þess at-
beina fleiri aðila. Öll meginatriði koma
þó fram í skýrslunni," segir utanrílds-
ráðherra meðal annars í inngangi
skýrslunnar.
I upphafi eru raktar sögulegar for-
sendur, minnt á að átta ár séu liðin frá
undirritun EES-samningsins og að
margt hafi breyst í samstarfi ríkja inn-
an Evrópusambandsins á þeim tíma.
Þrjú aðildarlönd EES-samningsins
hafa gengið í ESB, nýr sameiginlegur
gjaldmiðill leysi brátt af hólmi gjaldm-
iðil ellefu aðildarríkja ESB og fleiri rfld
íhugi þátttöku í því samstarfi. Þetta
hafi þó í engu breytt ákvæðum EES-
samningsins eða gildi hans fyrir Islend-
inga.
„Um tveir þriðju hlutar útflutnings
íslendinga hafa undanfarin ár farið til
markaða innan ESB og innílutningur
hefur í enn meiri mæli komið fá ESB-
löndum. Segir í skýrslunni að ekki séu
horfur á að þetta hlutfall breytist veru-
lega þótt nýtt verði til hins ítrasta tæki-
færi á fjarlægum mörkuðum í Austu-
Asíu, Bandaríkjunum, Afríku og Suð-
ur-Ameríku.
EES-samningurinn hefur nú verið í
gildi í rúm sex ár og er óhætt að full-
yrða að hann hefur reynst íslandi hag-
stæður. Aðgangur að mörkuðum er
greiðari, þátttaka í evrópskum sam-
starfsverkefnum, ekki síst á sviði rann-
sókna og þróunar, hefur skilað umtals-
verðu fjármagni og þekkingu í íslenskt
þjóðarbú og samræming leikreglna í
atvinnulífi hefur leitt til aukins frjáls-
ræðis og nútímalegri stjómunarhátta.
EES-samningurinn hefur án efa stuðl-
að vemlega að þeim stöð-
ugleika sem nú rfldr í fs-
lensku efnahagslífi.
Samningurinn hefur hrað-
að þróun löggjafar á fjöl-
mörgum sviðum, eflt neyt-
endavemd og umhverfisvemd,
auðveldað aðlögun laga og reglugerða
að breytingum á ýmsum sérsviðum
sem em í örri þróun og má nefna sam-
göngur og fjarskipti. Samevrópskar
reglur auðvelda einnig þróun í átt til
fjölbreyttara atvinnuh'fs og leiða til
betri nýtingar nýrra tækifæra á sviði
viðskipta og þjónustu, einnig á sviðum
sem falla utan hefðbundinna íslenskra
atvinnugreina. íslensk fyrirtæki eiga
auðveldara með að efna til samstarfs
við fyrirtæki á meginlandi Evrópu en
áður. Óhagræði vegna skrifræðis við
framkvæmd samningsins eða vegna
íþyngjandi eftirhts með ákvæðum hans
getur vart talist stórvægilegt í þessu
samhengi."
Þá segir í skýrslunni að EES-samn-
ingurinn tryggi tengingu við þá þætti
Evrópusamstarfsins þar sem best hafi
tekist til. „Það má hins vegar telja til
kosta hans að ýmsir þættir Evrópu-
samstarfsins, sem ýmist em ekki ýkja
eftirsóknarverðir eða hreinlega ganga
gegn íslenskum hagsmunum, standa
utan samningsins. Ber þar af sjónarhóli
íslands íyrst að nefna sjávarútvegs-
stefnuna. Það væri engum vandkvæð-
um bundið að skrifa upp á almenn
markmið hennar eins og þau em skil-
greind innan ESB, þ.e. sjálfbæra nýt-
ingu auðlinda, stöðuga markaði og
traust lífskjör þeirra sem að greininni
starfa. Það hefur hins vegar reynst
ESB afar erfítt að ná þessum markmið-
um, hvort sem um er að ræða skilvirka
nýtingu fiskistofna, skipulag markaðar
eða heilbrigða atvinnuhætti innan sjáv-
arútvegsgeirans. Hefur það því verið
mat íslenskra stjómvalda að hag sjáv-
arútvegs væri betur borgið utan ESB,
sé ekki hægt að tryggja með einhverj-
um hætti áframhaldandi sambærilegt
íyrirkomulag í veiðum og vinnslu á Is-
landi og nú er.
Aðstöðumunur á
ákvörðunartöku
Vikið er að ákvarðanatöku og að-
gangi EFTA- og EES-ríkja að ákvarð-
anatöku í Evrópusamstarfinu sem ekki
hafi verið hinn sami og hjá ESB-ríkj-
um. „Þessi aðstöðumunur lá fyrir þegar
samningurinn var gerður. Á undirbún-
ingsstigi, þegar framkvæmdastjómin
safnar saman upplýsingum og efni áður
en hafist er handa við smíð nýrrar
löggjafar, á aðgangur íslenskra sér-
fræðinga skv. EES-samningnum að
vera sambærilegur við sérfræðinga
ESB-ríkja. Á þeim sviðum, sem sldpta
okkur íslendinga mestu, eigum við á að
skipa mjög hæfum einstaklingum og
hefur ráðgjöf þeirra nýst fram-
kvæmdastjóm prýðilega, ekki aðeins
hvað varðar séríslenska hagsmuni
heldur almennt. Eftir að fyrstu drög
liggja fyrir og pólitísk umræða hefst
meðal aðildarríkja, í ráðherraráðinu og
þeim nefndum sem það hefur sett upp,
getur aðgangur hins vegar aðeins orðið
óbeinn. Framkvæmdastjóm er ætlað
að koma á framfæri til aðildarríkja
ESB athugasemdum EFTA/EES-ríkj-
anna í þeirri umræðu en reynslan hefur
sýnt að ekki er hægt að treysta á mjög
skeleggan málflutning framkvæmda-
stjómar nema í þeim málum þar sem
hagsmunir EFTA/EES-
ríkjanna falla saman við
sjónarmið framkvæmda-
stjórnar. Það má og leiða
að því líkur að jafnvel á
undirbúningsstigi taki
framkvæmdastjóm meira tillit til sjón-
armiða sem hún veit að verður fylgt eft-
ir í umræðu í ráðherraráðinu."
Utanrfldsráðherra segir í skýrslu
sinni að þótt aðgangur að pólitískri um-
ræðu og stefnumótun innan EES-kerf-
isins sé ekki með því móti sem íslensk
stjómvöld hefðu helst kosið sé hægt að
vinna íslenskum sjónarmiðum fylgis ut-
an ramma samningsins með því að efla
pólitísk tengsl við stjómvöld aðilarríkja
og halda uppi viðræðum við þau um
hagsmunamál á Evrópuvettvangi.
„Norðmenn hafa stóreflt utanrflds-
þjónustu sína með þetta í huga og halda
uppi stöðugum og öflugum erin-
drekstri, ekki síst gagnvart for-
mennskurfldnu hveiju sinni. Þetta geta
íslendingar tekið sér til fyrirmyndar
innan eðlilegra kostnaðarmarka.
Evrópumálefni má taka upp á tvíhliða
fundum íslenskra ráðherra og starfs-
bræðra og -systra þeirra innan ESB.
Hægt er að nýta enn betur sendiráð Is-
lands í aðildarríkjum ESB, en sendiráð
em nú rekin í sjö af fimmtán aðildar-
ríkjum. Til þess þyrfti að huga að
auknu starfsliði og bættri aðstöðu
þeirra. I öðmm tilfellum má gera út
sendimenn til höfuðborga ESB-ríkja til
að skýra sjónarmið Islands áður en
mál, sem varða íslenska hagsmuni, em
tekin fyrir af ráðherraráðinu. Stofnun
sendiráða í lykilríkjum ESB, ekki síst í
Suður-Evrópu, mundi auðvelda erin-
drekstur þar. Hið sama gildir um ríki
Mið- og Áustur-Evrópu eftir að aðild-
arviðræðum lýkur. Að undanfornu hef-
ur verið unnið að því að koma á reglu-
legri samráðsfúndum með
embættismönnum í utanrfldsráðuneyt-
um aðildarríkjanna um Evrópumál,
bæði frá norrænu löndunum og áhrifa-
mikilum ríkjum innan Evrópusamban-
dsins. Þannig hafa t.d. verið haldnir
reglulegir samráðsfundir um Evróp-
umál með þýskum stjómvöldum á
gmndvelli tvihliða samnings. Þar sem
aðgangur að æðri stigum stjómsýslu,
jafnt innan framkvæmdastjómar sem
aðildarríkja, er ekki samningsbundinn
verður Island að hafa frumkvæði að því
að koma á hefð fyrir reglulegum sam-
ráðsfundum. Þar sem samningurinn
býður ekki upp á tækifæri til pólitískra
viðræðna verður að skapa þau utan
hans.“
Framtíðarhorfur
Varðandi framtíðarhorfurnar og
EES-samninginn em dregin fram ýmis
atriði er varða bæði kostnað og eftir-
litshlutverk.
„Island greiðir nú 9% kostnaðar
vegna rekstrar ESA og EFTA-dóm-
stóls en 3,81% kostnaðar vegna starfsl-
iðs EFTA-skrifstofunnar. Umfang
starfsemi mundi minnka að mun við
brotthvarf Noregs. Miðað við helmingi
minni stofnanir mætti gera ráð fyrir
Hðlega fimmföldun framlags íslands
eða fimm til sexhundruð milljónum,
talsvert lægri upphæð en væntanleg
aðildargjöld að Evrópusambandinu.
Það væri í sjálfu sér ekki Islandi fjár-
hagslega ofviða að halda uppi starfi
þessara stofnana. Það sem erfiðara er
viðfangs er hins vegar að halda uppi
trúverðugu eftirhtsshlutverki stofnun-
ar tveggja Htilla ríkja sem starfrækja
eiga eftirHt með sjálfúm sér. í um-
fangsmiklu og skuldbindandi sam-
starfi, sem tryggir sambærilegar
reglur fyrir allt atvinnulíf og öll önnur
ríki sæta eftirHti framkvæmdastjómar,
yrði erfitt fyrir samstarfsríkin innan
ESB að sætta sig við að ísland og
Liechtenstein leiki á einhvem hátt
lausum hala. Má leiða rök að því að
a.m.k. þurfi þrjú aðildarrfld EFTA/
EES svo að uppfylla megi lágmar-
kskröfur hvað varðar sjálfstæði eftir-
Htsstofnana og sérstaks dómstóls. Al-
þjóðastofnun með aðeins tvö ríki
innanborðs mundi tæplega ná því prófi.
Mætti því búast við því að fram-
kvæmdastjóm vekti upp aftur þær
kröfur sem ESB gerði í EES-viðræð-
unum á sínum tíma að eftirlit með
framkvæmd samningsins yrði í hönd-
um framkvæmdastjómar en úrskurð-
arvald hjá Evrópudómstól. Það var
hins vegar á sínum tíma tahð pólitískt
óásættanlegt og bijóta í bága við
stjómarskrá að fela stofnun, sem ís-
land á enga aðild að, svo viðamikið eft-
irUts-, úrskurðar- og framkvæmdavald
að hluta. Sama gildir um þann kost að
ráða sjálfstæða einkastofnun til starf-
ans. Erfitt er að ímynda sér að hægt sé
að bjóða út til einkaaðila stjómvalds-
hlutverk á borð við það sem ESA gegn-
ir eða EFTA-dómstóllinn.“
Staða íslands sem
aðildarríkis
I lok fyrri hluta skýrslunnar er fjall-
að um stöðu íslands sem aðildarríkis og
hún borin saman við þau ríki sem séu á
leið inní ESB. Er síðan fjallað um ýmsa
málaflokka svo sem samræmdar reglur
um almannatryggingar, fjármagns-
flutninga, samkeppnisreglur, umhverf-
ismál og neytendavernd. ítarlegast er
fjallað um sjávarútvegsmál og þar seg-
ir meðal annars: „Óumdeilt hefur verið
að sjávarútvegsstefna ESB yrði erfið-
ust viðfangs kæmi að þeim degi að
gengið yrði til samninga um aðild Is-
lands að Evrópusambandinu. Markmið
sameiginlegrar sjávarútvegsstefnu eru
ekki ósvipuð þeim sem íslensk stjórn-
völd hafa sett en allar aðstæður innan
Evrópusambandsins, þar sem Htið er á
sjávarútveg sem hluta af byggðastefnu
fremur en sem sjálfstæðan sjálfbæran
atvinnuveg, eru gjöróHkar. Styrkja-
greiðslur innan ESB hafa ekki verið
greininni til góðs og er vafasamt hvort
ástæða sé til að sækjast eftir því fé.
Ymsar þær aðferðir, sem þróast hafa
innan ESB til að mæta sérstökum að-
stæðum þar eru þunglamalegar og
ómarkvissar við íslenskar aðstæður.
Almenn þróun innan ESB
um beitingu nálægðarregl-
unnar (subsidiarity), sem
og sú staðreynd að íslensk
fiskimið eru aðskiHn frá
sameiginlegum fiskimiðum
ESB, gæti þó leitt til þeirrar niður-
stöðu að sérreglur um einstök fram-
kvæmdaatriði gætu gilt um hafsvæðið
umhverfis ísland. Nú þegar gilda til-
skipanir innan Evrópusambandsins um
að staðbundnir stofnar geti lotið stjórn
strandríkis en þeirri tilskipun hefúr til
þessa verið beitt á veiðar innan 12
mflna. Til viðbótar má minna á að innan
EES fékkst fram viðurkenning á því að
sérstakar reglur ættu að gilda um ör-
yggiskröfur íslenskra fiskiskipa.
Reglur um staðbundna stofna í ís-
lenskri lögsögu færu þó að öllum líkind-
um fyrir sameiginlegar stofnanir til
samþykktar eða a.m.k. kynningar.
Sama gildir um ákvarðanir um leyfileg-
an afla og skiptingu hans. Þegar afla-
heimildum úr fiskistofnum ESB er
skipt upp er miðað við regluna um hlut-
fallslegan stöðugleika, þ.e. ínki fá í sinn
hlut veiðiheimildir í réttu hlutfalH við
veiðireynslu undanfarin ár. Enn frem-
ur er tekið sérstakt tilHt til svæða sem
háð eru sjávarútvegi. Þetta þýðir að
starfsreglur ESB um úthlutun leiddu
að óbreyttu til þess að Islendingar
sætu áfram einir að fiskimiðum um-
hverfis Island, þ.e. að svo miklu leyti
sem um er að ræða stofna sem ein-
göngu eru innan lögsögu. Staða þeirra
ESB-ríkja, sem kynnu að vilja ásælast
fiskveiðiréttindi við ísland í möguleg-
um aðildarviðræðum, yrði ekki ýkja
sterk. Öðru máli gegnir um flökku-
stofna, þ.e. norsk-íslensku sfldina,
loðnu, makríl, rækju á Flæmska hatti,
kolmunna og karfa sem aðrar þjóðir
deila með okkur nú þegar. Þar yrði erf-
itt að standa gegn því að erlend skip
fengju að veiða hluta síns kvóta innan
íslenskrar lögsögu. Gert yrði út um
kvótaskiptingu innan sameiginlegra
stofnana ESB. ESB mundi annast
samningagerð við aðrar þjóðir um
flökkustofna en ísland ætti fulltrúa í
samninganefndum. Island og ESB hafa
í mikilvægum atriðum haft andstæðar
skoðanir varðandi stjórnun flökku-
stofna.
Sameiginleg sjávarútvegsstefna
ESB gerir ráð fyrir því að á hverju ári
séu bornar upp til samþykkis á fundi
sjávarútvegsráðherra í Brussel tillögur
um heildarafla innan ESB og skiptingu
hans. Gildir þetta jafnt um stofna innan
lögsögu sem flökkustofna. Sameigin-
legar stofnanir ESB tækju þá ákvarð-
anir sem varða lífsafkomu íslensku
þjóðarinnar væri Island að-
ildarríki. Starfsreglur geta
breyst og aðstæður allar og
því erfitt að treysta því að
ásættanleg niðurstaða ná-
ist um aUa framtíð nema
sérstakar reglur væru lögfestar.
Evrópusambandsrfldn hafa ekki komið
sér saman um sameiginlega stefnumót-
un á mörgum sviðum en nýting fiski-
stofna er eitt þeirra. Meginregla í aðild-
arviðræðum er að varanlegar undan-
þágur séu ekki í boði. Þó svo að
niðurstaða aðildarviðræðna sé jafngild
ríkjaráðstefnu og því formlega hægt að
lögíésta undanþágu i aðildarsamningi
með óyggjandi hætti þarf til þess sam-
þykki allra aðildarríkjanna. Ótvíræðan
póHtískan vilja allra aðildarríkja þyrfti
til þess en meginreglan er sú að varan-
legar undanþágur eru ekki veittar."
EES hefur
stuðlað að
stöðugleika
ESB ákveður
lífsafkomu
íslendinga
»L
Ráðstöfun sjö til átta
milljarða króna yrði færð
til stofnana E SB
TEKNIR eru saman í
skýrslu utanríkisráð-
herra allmargir kaflar
um hina ýmsu mála-
flokka í Evrópusam-
starfinu. Fjallað er ítarlega um
fjármál, frjáls vöruviðskipti, sam-
kepppnisreglur, neytendavernd,
umhverfismál, rannsóknir og þró-
un, æskulýðsmál og ýmislegt
fleira. Hér fara á eftir samantekt-
arkaflar skýrslunnar um nokkur
þessara atriða.
Þróun í samlögun Evrópu-
ríkja: sögulegt yfirlit
Það sem greint hefur ESB frá
öðrum alþjóða- eða fjölþjóðastofn-
unum er í hve miklum mæli aðild-
arríkin hafa framselt hið formlega
fullveldi sitt til ákvörðunartöku í
hendur sameiginlegra stofnana.
Meginmarkmið EFTA-ríkjanna
var og er mun þrengra en aðildar-
ríki Evrópusambandsins settu sér.
EFTA-ríkin fara hvert og eitt með
sjálfstætt ákvörðunarvald. Þannig
má líta á að stofnun EFTA hafi
verið andsvar við stofnun og starf-
semi Evrópubandalagsins á sínum
tíma. Seinna varð EFTA þó í raun
vettvangur aðildarríkja þess fyrir
samskiptin við Evrópubandalagið
frekar en að teljast mikilvægur
samstarfsvettvangur EFTA-ríkj-
anna sín á milli. Samstarf EFTÁ-
ríkja við ESB hefur þróast frá
hefðbundnum tvíhliðasamskiptum
til stofnanabundins og margþætts
samstarfs sem byggt er á EES-
samningnum.
ESB-aðild og íslenskur
landbúnaður
Ljóst er að ESB-aðild myndi
hafa veruleg áhrif á starfsum-
hverfi íslensks landbúnaðar. Það
er hins vegar erfitt að spá fyrir um
það með fullri nákvæmni hvað að-
lögun að hinni sameiginlegu land-
búnaðarstefnu ESB myndi þýða
fyrir afkomu landbúnaðar hér á
landi. Gera má þó ráð fyrir að
sauðfjárbúskap, mjólkurfram-
leiðslu og jafnvel nautgriparækt
myndi geta vegnað þokkalega - og
betur en öðrum búgreinum - fyrst
og fremst vegna fremur greiðs að-
gangs að stuðningi frá ESB. Sér-
staklega myndi ýmis umhverfis-
og harðbýlisstuðningur, sem teng-
ist flatarmáli ræktaðs lands, nýt-
ast þessum búgreinum. Hins vegar
er svo til enginn stuðningur til
svínakjöts-, kjúklinga- og eggja-
framleiðslu fjármagnaður af ESB.
Nokkuð öruggt er að matvælaiðn-
aðurinn myndi einnig eiga undir
högg að sækja gagnvart frjálsum
innflutningi og bændur hér á landi
gætu þar með lent í vandræðum
með afsetningu afurða sinna.
Hugsanlegar undanþágur frá
reglum sambandsins um frjáls við-
skipti með landbúnaðarafurðir
milli aðildarríkjanna gætu byggst
á sérstöðu íslands hvað varðar
sjúkdómahættu. Ef slíkar undan-
þágur fengjust gætu þær
takmarkað innflutning lifandi dýra
auk ýmissa afurða úr hráu kjöti og
ógerilsneyddri mjólk frá vissum
löndum innan ESB.
Ekki er unnt að áætla með fullri
nákvæmni hvaða fjárhæðir ís-
lenskur landbúnaður fengi frá
ESB. Stuðningur ESB til íslensks
landbúnaðar og mótframlög ís-
lenskra stjórnvalda gætu numið
samtals meira en 5 milljörðum kr.,
að því gefnu að skilgreiningar á
harðbýli og stuðningsbærri fram-
leiðslu væru svipaðar og gerist í
norðurhluta Svíþjóðar og Finn-
lands. Möguleikar eru einnig fyi-ir
hendi á að veita innlenda viðbótar-
styrki - bæði tímabundna og við-
varandi - svipað og gert hefur ver-
ið í Svíþjóð og Finnlandi. Ástæða
er til að taka áætlun sem þessari
með vissum fyrirvara, sérstaklega
sökum óvissu um þróun landbún-
aðarstefnu.
Efnahags- og myntbandalag
Evrópu (EMU)
Á því rúmlega eina ári sem liðið
er frá stofnun Efnahags- og mynt-
bandalags Evrópu hafa markmið
þess um stöðugleika, lága vexti og
hóflega verðbólgu staðist í megin-
atriðum. Innan fárra ára kann sú
staða að vera komin upp að flest
aðildarríki ESB verði orðin aðilar
að Myntbandalaginu og samstarfs-
ríki okkar í EFTA, eitt eða fleiri,
stefni jafnframt að aðild að banda-
laginu. Margt bendir hins vegar til
að mörg ár líði þar til Bretland,
stærsti markaður íslendinga, verði
aðili að myntbandalaginu. Þá er
ljóst að ekki er pólitískur vilji til
þess innan aðildarríkja ESB að
þróa EES-samninginn þannig að
hann nái til efnahags- og peninga-
stefnu ESB og þar með aðildar að
EMU. Ef stjórnvöld taka ákvörð-
un um að standa utan ESB og
EMU um ókomna tíð verður helsti
vandi atvinnulífsins gengisáhætta
og vaxtamunur. Þess vegna þarf
að athuga vandlega möguleika
þess að tengjast gjaldmiðilssam-
starfinu þegar fram í sækir. I því
sambandi er skynsamlegt að haga
stjórn efnahagsmála þannig að
hagrænir þættir hindri ekki slíka
tengingu í fyllingu tímans. íslensk
stjórnvöld þurfa því að vera við-
búin breyttum aðstæðum og miða
stefnu sína í efnahags- og peninga-
málum við það að unnt verði að að-
lagast Myntbandalaginu með ein-
um eða öðrum hætti.
Evrópsk öryggis-
og varnarmál
Islensk stjórnvöld hafa frá upp-
hafi stutt þróun Evrópusam-
starfsins innan bandalagsins og
lýst skilningi á viðleitni aðildar-
ríkja ESB til að þróa sameiginlega
evrópska öryggis- og varnarmál-
astefnu. Það var staðfest með aðild
Islands að yfirlýsingu leiðtoga-
fundar bandalagsins í Washington
DC. Á hinn bóginn var viðeigandi
hluti yfirlýsingarinnar skilyrtur
þannig að stuðningur bandalagsins
við ESB myndi ráðast af samsvar-
andi ákvörðunum innan ESB,
einkum varðandi þátttökuréttinn
og samskipti samtakanna tvennra.
Málflutningur af íslands hálfu á
vettvangi bandalagsins og VES
hefur byggst á þessum grundvelli.
íslensk stjórnvöld hafa lýst
áhyggjum yfir því hvernig ESB
hefur hingað til haldið á málum og
ítrekað tekið fram að erfitt yrði að
ná frekari árangri innan banda-
lagsins á meðan ekki næðist sam-
staða innan ESB um nauðsynlegar
pólitískar ákvarðanir varðandi
þátttökuréttinn og samskipti sam-
takanna.
Fjárlög ESB -
Samantekt og niðurstaða
Island er vel stætt ríki miðað við
flest aðildarríki Evrópusam-
bandsins og þjóðarframleiðsla á
mann er mjög mikil. Af þessari
ástæðu einni er ljóst að framlag
íslands, sem aðildarríkis að ESB,
yrði mun hærra en sú fjárhæð sem
kæmi aftur inn í íslenskt efnahags-
líf úr sjóðum sambandsins. Ef mið-
að er við tilteknar forsendur kafl-
ans gæti árlegt framlag Islands
umfram það sem nú er greitt
vegna EES-samningsins orðið á
bilinu 7 til 8 milljarðar. Til baka
gætu samkvæmt tilteknum for-
sendum í kaflanum runnið um
fimm milljarðar úr sameiginlegum
sjóðum en það yrði háð samning-
um og aðstæðum. Með stækkun
ESB eru líkur á að framlag ís-
lands hækkaði og endurgreiðsla úr
sjóðum sambandsins lækkaði,
allavega þar til efnahagur hinna
nýju aðildarríkja batnar.
Evrópusambandið er samstarf
þjóða Evrópu sem hefur margvís-
leg markmið. Mestu fjármagni er
varið í að tryggja fjölbreytt hlut-
verk landbúnaðar og fæðuöryggi í
álfunni, og að stuðla að jöfnum
lífsskilyrðum fyrir þegna hennar,
jafnt í dreifbýli sem stórborgum.
Aðildarríkin hafa komið sér saman
um að þær fjárhæðir sem Evrópu-
samstarfið velti megi ekki vera
hærri, en sem nemur 1,27% af
samanlagðri þjóðarframleiðslu
þeirra allra. Árið 1999 var hlutfall-
ið 1,1%. Um er að ræða samtrygg-
ingarkerfi margra þjóða á tak-
mörkuðum sviðum. Stærstu
útgjaldaliðir hins opinbera í aðild-
arríkjum ESB eru að mestu fyrir
utan þetta samstarf, þ.e. liðir eins
og heilbrigðisþjónusta, varnarmál,
menntun og félagsleg aðstoð.
Ef við íslendingar gætum reikn-
að það út með einhverjum hætti að
hærri fjárhæð kæmi til baka úr
sjóðum ESB en sú fjárhæð sem
ríkissjóður greiddi þar inn, væri
það einungis vísbending um slaka
stöðu íslensks samfélags í saman-
burði við aðrar Evrópuþjóðir. Það
getur ekki verið markmiðið.
Spurningin er hvort íslenska þjóð-
in þurfi og vilji kaupa sér þá
tryggingu að með samstarfi við
Evrópuþjóðir verði ávallt reynt að
stuðla að því að lífsgæði á Islandi
verði -í samræmi við lífsgæði ann-
ars staðar í Evrópu. Önnur mikil-
væg spurning hlýtur að vakna, þ.e.
hvort þjóðin fallist á réttmæti
markmiða samstarfsins um að
stjórnvöld eigi að stuðla að jöfnuði
í svo miklum mæli og verja til þess
svo miklu fé.
Efnahagsleg lífsgæði eru meiri
hér á landi en þau eru að meðaltali
innan ESB. Það eitt veldur því að
framlag Islands yrði hærra en sú
fjárhæð sem kæmi aftur inn í ís-
lenskt efnahagslíf úr sjóðum ESB.
Ef gengið er út frá þeim forsend-
um, sem gefnar eru hér á undan,
gæti framlagið orðið á bilinu 7 til 8
milljarðar og hugsanlega gætu
fimm milljarðar ratað til baka í
formi styrkja til landbúnaðar,
sjávarútvegs og byggðamála. Ólík-
legt væri þó að íslendingar mundu
sækjast eftir styrkjum til sjávar-
útvegs þannig að hugsanlegar end-
urgreiðslur yrðu sem því næmi
lægri en þeir fimm milljarðar sem
áður nefndi. I því sambandi þarf
að hafa í huga skaðsemi styrkja í
sjávarútvegi sem Islendingar
verða að forðast. Hugsanlegar
endurgreiðslur gætu því lækkað
sem því nemur. Stækki ESB til
austurs er ljóst að staða efnaðra
aðildarríkja ESB mundi versna
þar sem þau ríki sem sótt hafa um
aðild standa flest ekki vel efna-
hagslega, eða þar til þau hafa rétt
úr kútnum.
Aðild íslands að ESB hefði allt-
af einhver áhrif á stöðu ríkissjóðs.
Ljóst er að réttur ríkissjóðs til að
ráðstafa 8 milljörðum króna af
þeim tekjum sem hann hefur til
nú, yrði færður í hendur stofnana
ESB. Hluta af þeirri fjárhæð yrði
varið til landbúnaðar, sjávarútvegs
og byggðamála á íslandi, sem hlyti
að leiða af sér að núverandi fram-
lag ríkissjóðs til þessara mála
lækkaði. Það kæmi í hlut íslenskra
stjórnvalda að ákveða með hvaða
hætti íslenskur landbúnaður og
dreifð byggð landsins yrði aðlöguð
nýjum aðstæðum og réðu þær
ákvarðanir miklu um hvaða áhrif
aðild hefði á afkomu ríkissjóðs.
Breytingar á tollskránni og áhrif
þeirra á vöruviðskipti hefði líklega
áhrif á afkomu ríkissjóðs, en erfitt
er að meta með einhverri vissu
hversu víðtæk þau yrðu.