Morgunblaðið - 23.05.2000, Blaðsíða 44

44 ÞRIÐJUDAGUR 23. MAÍ 2000 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Skattaafsláttur sjómanna
enn og aftur tíundaður
ALVEG er það
íurðulegt að í hvert
skipti sem fer að
styttast í staðgreiðslu-
skil er farið að tíunda
skattaafslátt sjó-
manna, nú síðast í
verinu 3. maí. Þar er
vitnað í grein sem Páll
Kolbeinsson skrifar í
Tíund fréttablað ríkis-
”• skattstjóra. Þar er
farið fögrum orðum
um hvað sjómannaaf-
slátturinn hefur lækk-
að á síðastliðnum 5 ár-
um, útlistað fyrir fólki
hvað tekjur þeirra
hafi hækkað á móti
því og þá hækkað umfram tekjur
fólks í landinu almennt. En það er
eins og alltaf þegar þetta ber á
góma þá gleymist að nefna það
hvað sjómenn eru látnir borga mik-
ið til útgerðar með því að vera
skyldaðir til að taka beinan þátt í
rekstri fyrirtækjanna í formi
kostnaðarhlutdeildar. Kostnaðar-
hlutdeild; hvað er nú það? Er það
eitthvað nýtt? Þetta eru spurningar
sem eflaust margir spyrja sig þeg-
ar þeir lesa þetta. En svo er nú
ekki, þetta var sett sem lög frá Al-
þingi þegar útgerðin á íslandi stóð
sem verst í kringum 1975-76,
vegna offjárfestingar í greininni.
Þetta er búið að hafa þau áhrif að
29% eru tekin af aflaverðmætinu,
sem laun þeirra eru síðan reiknuð
út frá, í dag. En þessi prósenta
breytist eftir olíuverði á heims-
markaði. Hvað er hann að segja
þessi? Jú þetta virkar þannig að
""19% fara í þátttöku á olíukaupum
til skipsins og 10% í slit á veiðar-
færum og búnaði, þetta samanlagt
myndar þessi 29%. Þetta hlutfall er
búið að vera svona hátt síðustu
mánuði þar sem heimsmarkaðsverð
olíu er búið að vera í sögulegu
hámarki. Lækki hinsvegar olíu-
verðið þannig að þessi tala breytist,
eru alltaf 19% tekin í olíukostnað
en hinn hlutinn lækkar. En hlut-
fallið getur aldrei farið niður fyrir
20%. Þetta hefur komið þannig við
VasHhugi
A L H L I D A
VIÐSKIPTAHUGBÚNADUR —-
i Fjárhagsbókhald
I Sölukerfi
I Viðskiptamanna
i Birgðakerfi
\ Tilboðskerfi
sjómenn, að þessi
rúml. 2,5 milljarða út-
gjaldaaukning sem
Kristján Ragnarsson
talar um að útgerðin
sé búin að verða fyrir
frá áramótum út af
háu olíuverði gefur
falska mynd, því sjó-
menn á fiskiskipaflot-
anum eru búnir að
borga 1,8 milljarða af
þessum kostnaði.
Þannig virkar nú þessi
kostnaðarhlutdeild á
sjómenn í landinu.
SnorriP. Þess ber þó að gæta
Snorrason að þessi lög áttu jú
bara að vera tíma-
bundin meðan útgerðin væri að ná
sér út úr þessum vandræðum, en
svona er þetta nú samt, þau eru
enn í fullu gildi. Sjómannaafsláttur-
inn kom upphaflega til sjómanna í
pantanakerfi
i Launakerfi
I Tollakerfi
Fangaóu athygli
HL Displeay götuskilti
Margar gerðir,
tilboðsverð í maí
Háteigsvegi 7 Sími 511 1100
Skattur
Alltaf gleymist að nefna,
segir Snorri P. Snorra-
son, hvað sjómenn eru
látnir borga mikið til út-
gerðar með þvi að vera
skyldaðir til að taka þátt
í rekstri fyrirtækjanna.
kringum 1967 þegar mannekla var
og enginn fékkst til að fara á síðu-
togarana við Grænland, átti þetta
að verða til þess að lokka menn til
sjós. Síðan þegar þessi kostnaðar-
hlutdeild var sett á hefur í tímans
rás verið litið á afsláttinn sem mót-
framlag við þessari tekjuskerðingu
sem við verðum fyrir. Eg veit ekki
um neitt stéttarfélag í landinu sem
samþykkir að félagsmenn sínir
borgi 19% af rafmagnskostnaði fyr-
irtækisins og 10% slit á vélum og
búnaði, sem breytist eftir heims-
markaði á raforku. Það hefur verið
reynt af sjómönnum að fá kostnað-
arhlutdeildina fellda niður og að
þeir fengju hlut sinn reiknaðan af
öllu aflaverðmætinu. En þetta hef-
ur ekki verið til umræðu, á þeim
samningafundum sem haldnir hafa
verið öll þessi ár, af hálfu útgerðar.
Enda ekkert skrítið meðan við er-
um að taka beinan þátt í rekstri
skipsins. Þessu er ekki hægt að
breyta nema með lagasetningu frá
Alþingi og stendur algerlega íyrir
utan þær umræður að sjómenn séu
að taka þátt í kaupum á aflahlut
(kvótakaup). Ég vona að mér hafi
loksins tekist að fá fólk til að skilja
að sjómenn hafa það yfir höfuð
ekkert betra en annað vinnandi
fólk í landinu, enda ef menn vinna
sína vinnu betur við öflun upp-
lýsinga áður en þeir tíunda sjó-
mannaafsláttinn, komast þeir að
því að það er t.d. aldrei meira um
undanþágur í greininni en einmitt
nú, það er víða borgað betur í landi
og menn eru ekki að taka beinan
þátt í rekstri fyrirtækja með kaup-
um á verkefnum fyrirtækisins, né
heldur viðhaldi á eignum þess. Það
verður líka að gera sér grein fyrir
því, að þó að við séum komin á 21.
öldina, þá náum við hvorki síma né
sjónvarpi þegar við erum komnir
út fyrir landsteinana, en erum
samt skyldaðir til að borga afnota-
gjöld eins og hver annar landsmað-
ur þarf að gera, þannig að við verð-
um fyrir umtalsverðri félagslegri
skerðingu. Það var einmitt á þeim
forsendum sem Alþingi felldi inn í
lögin um sjómannaafsláttinn, að
honum skyldi ekki breytt. Það var
gert árið 1987, þegar launþegar í
landinu fengu sinn félagsmála-
pakka. Þar að auki eru þeir fjarri
fjölskyldu sinni oft á tíðum mánuð-
um saman og ekki er á það bæt-
andi aukin sókn á fjarlægari fisk-
mið. Menn verða að líta á þetta í
þessu samhengi áður en þeir fara
að gagnrýna sjómannaafslátt sem
einhver auka skattfríðindi til handa
sjómönnum. Vil ég í þessu sam-
bandi einnig benda á skýrslu sem
kom út fyrir nokkrum árum um
geðsveiflur og samskiptaörðugleika
hjá sjómannafjölskyldum. Reyndist
það hærra hlutfall en hjá nokkurri
annarri atvinnustétt í landinu og
voru þar tíundaðar langar fjarver-
ur eiginmanna.
Höfundur er vélfræðingur.
Bindum nátt-
úruverndar-
sinna - og mýl-
um þá helst
í Morgunblaðinu
þriðjudaginn 9. maí er
undir greinaflokknum
Höfuðborgarsvæðið
umfjöllun um Garða-
bæ og umhverfi á því
svæði sem áður var
Alftaneshreppur en á
þessu svæði er nú
Garðabær og a.m. k.
verulegur hluti af
Hafnarfirði auk nú-
verandi Bessastaða-
hrepps, sem nú er litli
bróðir í þessu samfé-
lagi bæja.
Sá sem þetta ritar Árni
telur að ýmislegt í Björnsson
greininni þarfnist
svolítið nánari skoðunar. Skoðum
fyrst myndina sem prýðir greinina
en hún er af smábýlinu Króki á
Garðaholti sem bæjaryfirvöld
Garðabæjar hafa tekið undir sinn
verndarvæng vegna „menningar-
sögulegs gildis“. Greinarhöfundur
ekur alloft framhjá þessu „smá-
býli“ og hefur aldrei getað séð að
það sé neitt öðruvísi en aðrar
bárujárnsklæddar húsaþyrpingar
sem byggðar hafa verið í hundr-
aðatali á Islandi þar sem nýjum
kofum hefur verið bætt við þyrp-
ingarnar, af þörf, en án þess að
„byggingarlist“ væri höfð að leið-
arljósi. Þetta kemur reyndar fram
í máli arkitektsins sem fenginn
hefur verið til að gera andliftslyft-
ingu á húsaþyrpingunni. En látum
það vera. Hver hefur sinn smekk
og þetta virðist vera smekkur bæj-
arstjórnar Garðabæjar en sem
betur fer blasir sá smekkur ekki
við öðrum en þeim sem fer Garða-
holtsleiðina til Hafnarfjarðar. Svo
ræður bæjarstjórnin auðvitað
hvernig hún ver skattpeningum
íbúa sinna.
En það er greinin fyrir neðan
myndina af „smábýlinu“ sem er
meiri athygli verð, ekki sýst vegna
þess að hún virðist endurspegla
viðhorf sveitarstjórn-
armanna á svæðinu til
óspilltrar náttúru og
þeirra sem vilja halda
í síðustu leifarnar af
henni. Yfirfyrirsögn
greinarinnar er um
það að umhverfis-
nefndir Garðabæjar
og Bessastaðahrepps
geri ekki athugasemd-
ir við fyrirhugaðan
Alftanesveg en svo
kemur aðalboðskapur-
inn, greinilega tekinn
orðrétt upp eftir for-
manni umhverfis-
nefndar Garðabæjar,
Einari Guðmundssyni.
„Takmörk fyrir því hvað
hægt er að gera fyrir nátt-
úruverndarssinna.11!!
Hér talar formaður umhverfis-
nefndar í stóru bæjarfélagi af svo
Náttúruvernd
Gálgahraunið er
stærsta samfellda spild-
an, segir Árni Björns-
son, þar sem hraunið
hefur fengið að gróa án
afskipta mannsins.
dæmalausum hroka og botnlausri
þröngsýni að okkur, sem höfum
lært á langri ævi að ósnortin nátt-
úra er unaðsemd og gjöf til okkar
mannanna, hlýtur að setja hljóða.
En athugum einstök atriði og
fullyrðingar í greininni. Fyrst er
rætt um skýrslu umhverfisnefndar
Bessastaðahrepps, en þar er sagt
að enginn kostanna, sem Vega-
gerðin leggur til, sé góður en ill-
skástur sá sem gerir ráð fyrir að
Vélskóli -
álitlegur kostur
í SKÓLAKERFI
okkar hefur löngum
verið lögð áhersla á
bóknám. Á þessu er
einkum söguieg skýr-
ing: Frá landnámi
fram undir þá öld sem
nú er að renna sitt
skeið til enda, tóku
störf til sjávar og
sveita litlum breyting-
um. Synirnir lærðu
handtökin við sjó-
mennsku og búskap af
feðrum sínum, og dæt-
urnar sóttu umönnum
barna, matargerð,
hannyrðir og önnur
kvennastörf til mæðr-
anna. Alþýðuskóli heimilanna
Örnólfur
Thorlacius
tók
einnig til bóknámsins. Tengsl okkar
við bókmenntir forfeðranna áttu
sinn þátt í því að þorri íslendinga
var læs og skrifandi löngu fyrir
þann tíma að börnum bauðst skóla-
ganga. Raunar vorum við í því efni
á undan grannþjóðum okkar sem
höfðu lengri skólahefð.
Sem betur fer er tími þessa skóla
heimilanna ekki liðinn. En sífellt
flóknara samfélag kallar á menntun
og þjálfun sem er flestum heimilum
ofviða. „Æðri skólar“ voru fram á
tuttugustu öld einkum
ætlaðir verðandi emb-
ættismönnum - prest-
um, lögmönnum og
læknum - og fór
menntunin ýmist fram
hérlendis eða í Dan-
mörku.
Nú bjóðast íslensk-
um ungmennum marg-
ar brautir til náms. Að
loknu grunnskólanámi
geta þau valið á milli
hefðbundins mennta-
skólanáms til stú-
dentsprófs og ýmissa
skóla og námsbrauta
sem opna í mismiklum
mæli leið að verknámi.
Ég hef starfað við menntaskóla
megnið af starfsævi minni og yrði
síðastur manna til að lasta nauðsyn
þess að skólarnir sjái þjóðinni nú
sem fyrr fyrir vel menntuðum
fræðimönnum og öðrum háskóla-
borgurum. En við þurfum fagmenn
á fleiri sviðum. Því miður sýnist
mér að við beinum unglingum um of
inn í bóknámið, en starfsnám verði
úrræði þeirra er festast í þeim síum
sem menntakerfið beitir til að stýra
námsvalinu.
Samræmd próf í lok skólaskyldu
Skólastefna
Vélskólanám er hagnýtt
nám og höfðar til ung-
menna, segir Örnólfur
Thorlacius, sem áhuga
hafa á vélum og tækni.
eru einungis í bóklegum greinum,
og þau samræmdu próf sem boðuð
eru í nýjum grunnskólalögum virð-
ast líka helst til þess fallin að forða
hæfustu nemendunum frá því að
hafna í farvegi verknámsins. Nem-
endum er aldrei stýrt inn á braut
verklegrar menntunar. Hvergi er
leitað að verklegum eða listrænum
hæfileikum.
Við þetta bætist að þáttur handa-
vinnu er rýr á stundaskrá flestra
grunnskóla (sjálfsagt vegna kostn-
aðar; saumavélar og hefilbekkir eru
dýr tæki). Nemendur sem standa
frammi fyrir vali á námsbraut við
lok grunnskóla hafa þvi ekki mikla
reynslu af öðru en bóknámi. Og oft
eru þeir, sem standa sig vel í grunn-
skóla, undir þrýstingi frá skóla og
aðstandendum um að halda áfram
bóknámi.
Nú nálgast sá tími þegar nem-
endur sem brautskrást úr grunn-
skóla velja sér námsbraut í fram-
haldsskóla. Sem betur fer bjóðast
þeim margar leiðir til verknáms -
meðal annars í fjölbrautaskólum,
iðnskólum, sjómannaskólum og vél-
skólum.
Skólameistari Vélskóla íslands
bað mig að setja nokkrar línur á
blað til að vekja athygli á vélskóla-
námi. Þetta er fimm ára nám sem
opnar leið að ýmsum vel launuðum
störfum til sjós og lands, auk þess
sem það veitir rétt til náms á há-
skólastigi. Námið má stunda við
Vélskóla Islands og Verkmennta-
skólann á Akureyri. Hluti af vél-
skólanámi er líka í boði í framhalds-
skólum víða um land. Þetta er
hagnýtt nám og höfðar til ung-
menna sem áhuga hafa á vélum og
tækni.
Um leið og ég óska þeim nemend-
um sem nú eru að ljúka grunnskóla-
námi til hamingju, vona ég að sem
flestir þeirra finni námsbraut við
hæfi. Þeir sem ákveðið stefna að
bóklegu langskólanámi finna trú-
lega mest framboð á námi í mennta-
skólum eða á bóknámsbrautum fjöl-
brautaskóla. Aðrir ættu að hugleiða
vandlega hvort þeim býðst ekki
verknám við hæfi. Oftar en ekki
brjóta þeir engar brýr að baki:
Margs konar verknám opnar jafn-
framt leið til náms á háskólastigi.
Höfundur er fyrrverandi rektor
Menntaskólans við Hamrahlfð.