Morgunblaðið - 23.05.2000, Blaðsíða 45

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 23. MAÍ 2000 45
UMRÆÐAN
hann liggi gegnum Gálgahraunið
norðanvert, kostur A. Af viðhorfs-
könnun meðal nokkurra nefndar-
manna virðist höf. ljóst að þekking
þeirra á málinu er mjög takmörk-
uð og að það sem réði afstöðunni
var þrýstingur frá sveitarstjórnum
beggja bæjarfélaganna sem mat-
reiddu málið fyrir nefndina sem
nánast afgreitt.
Svona málatilbúningur virðist
nú fremur regla en undantekning í
íslensku stjórnkerfisumhverfi. Það
er snjallt af formanninum og sýnir
landfræðiþekkingu hans, að taka
fram hraunið sé komið alla leið úr
Búrfelli. Hitt virðist hannekki vita
að hraunið er sundurskorið af veg-
um og slóðum og svo hefur víða
verið plantað í það trjám og lúp-
ínu. Vafalaust má finna þar
ósnortna bletti en Gálgahraunið er
stærsta samfellda spildan þar sem
hraunið hefur fengið að gróa án af-
skipta mannsins. Því má líkja því
við náttúrutilraun á borð við
Surtsey í miðju þéttbýli höfuð-
borgarsvæðisins. Svo kemur þessi
gullvæga setning: „Það er ekki
hægt að stoppa allt og við töldum
að vegurinn hefði ekki áhrif á
Gálgaklettana, sem eru merkasti
staður hraunsins“. Af hverju eru
Gálgaklettar merkasti staður
hraunsins? Væntanlega ekki vegna
þess að þeir eru merkileg náttúru-
smíð heldur þess að þeir, einir
staða í hrauninu, nýttust yfirvöld-
um landsins - til að hengja af-
brotamenn.
Loks segist umhverfisnefndar-
formaðurinn vera samþykkur
þeirri skoðun formanns Hins ís-
lenska náttúrufræðifélags að veg-
ur um Gálgahraun mundi rjúfa þá
heildarmynd sem hraunið hefur
nú. Viturlega mælt og rétt í því
sambandi að geta þess að sú heild-
armynd snýr m.a. að forsetasetr-
inu á Bessastöðum. Að lokum enn
ein gullvæg setning. „Hann sagði
hins vegar að segja mætti sem svo
að ef vegurinn yrði lagður um
hraunið þá mundi fólk sem æki þar
um fá að njóta þess betur en
ella“!! Hvað segir Óli Þ. Þórðar-
son, sem vill að menn sýni aðgát í
akstri, um svona gullkorn?
Skömmu eftir að greinarhöfund-
ur flutti út á Álftanes fyrir tveim-
ur áratugum var barist hart fyrir
því að reisa bensínstöð við endann
á heimreiðinni að Bessastöðum.
Með samtökum „umhverfissinna“ í
hreppnum tókst að koma í veg fyr-
ir það umhverfisslys. Á þeim tíma
sem síðan er liðinn hefur Álfta-
nesið því miður látið undan síga á
mörgum sviðum umhverfísmála,
og náttúruperlur verða æ sjald-
gæfari. Því skal þó ekki trúað að
óreyndu að íbúar á Álftanesi, þ. á
m. þeir sem búa í Garðabæjarhluta
nessins, láti það yfir sig ganga að
ein af fækkandi ná,ttúruperlum á
svæðinu verði eyðilögð í þágu
verktaka sem ásælast þá 25 hekt-
ara af landi, sem skapast munu
fyrir hús, af breytingu vegarins.
Höfundur er íæknir.
Þorskafli
eftir hitafari
FYRRVERANDI
veðurstofustjóri, Páll
Bergþórsson veður-
fræðingur, er fagmað-
ur sem ég met mikils.
í jólablaði Fiskifrétta
var athyglisverð grein
eftir Pál um þorskafla
á Islandsmiðum,
tengdan hitafari.
Samanburður Páls
nær aftur til ársins
1600. Sterk fylgni
kemur fram milli
hækkunar eða lækk-
unar meðalhita í
Stykkishólmi og
þorskafla nokkrum
ái-um síðar hérlendis.
Þessi samanburður Páls finnst
mér skýra að hluta hvers vegna
sveiflur hafa verið í þorskveiði
hérlendis án þess að „ofveiði“ hafi
átt hlut að máli.
Með þessari grein minni í Mbl.
birti ég eitt af línuritum Páls í
jólablaði Fiskifrétta. Rauð lína,
„afli samkvæmt hita“, sýnir að
þorskafli hérlendis hefði átt að
vera 350-380 þúsund tonn árin
1992-2000 miðað við fyrri reynslu.
Bannað var að landa nema 200-
250 þúsund tonnum hér á þessum
árum vegna „ábyrgrar fiskveiði-
stjórnar“. Mismunur er 140 þús-
und tonn, að verðmæti 28 milljarð-
ar á ári.
Hvað varð um
mismuninn?
Hvers vegna var ekki meiri afli
1992-2000? Eftirfarandi aðriði eru
líkleg:
1. Hluta hefur verið hent vegna
hvata í núverandi stjórnkerfi fisk-
veiða um að henda ódýrari afla
fyrir dýrari.
2. Hluti þorsks sem hefði verið
hægt að veiða hefur að öllum lík-
indum drepist af náttúrulegum
ástæðum (bannað að koma með
aflann).
3. Hluti þorsksins hefur að öll-
um líkindum tvístrast, - hugsan-
lega vegna þess að þéttleiki
þorsksins hefur orðið of mikill (allt
of lítið veitt).
Varðandi fyrsta atriðið lét ég
gera skoðanakönnun um brottkast
afla sem Skáís (skoðanakannir á
íslandi) gerði 1989-1990. Þá virtist
sem hent væri um 54 þúsund tonn-
um af afla 1989, þar af um 29 þús-
und tonnum af þorski. Hvati til að
henda þorski fór verulega vaxandi
eftir þessa könnun vegna niður-
skurðar veiðiheimilda (bannað að
koma með afla). Fiskimenn kom-
ust í mörgum tilfellum alls ekki að
öðrum fisktegundum sem „mátti“
veiða fyrir miklum þorskgöngum
upp úr 1992. Fiskimenn voru
þannig neyddir til að kasta þorski.
Það er öldungis frá-
leitt að kenna fiski-
mönnum um þessar
aðstæður, hvað þá
„herða eftirlit" eins
og sumum dettur í
hug. Hverfur þorskur
frá veiðarfæri ef við
„herðum eftirlit"?
Fyrrverandi sjávarút-
vegsráðherrra ber hér
mikla ábyrgð. Fiski-
menn og aðrir vöruðu
oft við þessu. Skip-
stjóri nokkur talaði
umbúðalaust um þetta
1996. Svar ráðherrans
kom eins og köld
vatnsgusa yfir fulltrúa
við setningu Fiskiþings 1996. Ráð-
herrann kvað „sjómenn vera að
svíkja þjóðina með því að henda
Fiskveiðistefna
Að mínu mati er þessi
samanburður, segir
Kristinn Pétursson,
enn einn áfellisdómur
yfír veiðiráðgjöf og
stjórnkerfí fískveiða.
fiski“! Hver var að svíkja hvern?
Hver var með kíkinn á blinda aug-
anu? Ráðherrann fyrrverandi
afrekaði að skipa þrjár nefndir í
brottkast afla, en aðhafðist nánast
ekkert til að leysa vandamálið!
Hvað varðar annað atriðið þá
bendir margt til þess að náttúru-
legur dánarstuðull á kynþroska
þorski sé langtum hærri en Haf-
rannsóknastofnun reiknar með.
Sem dæmi hrygndi hver þorskur
að meðaltali aðeins 1,23 sinnum
árin 1950-1960 samkvæmt rann-
sóknum Jóns Jónssonar, fyrrver-
andi forstjóra Hafró. Þetta finnst
mér afar sterk vísbending um að
náttúrulegur dánarstuðull í kyn-
þroska þorski sé a.m.k. yfir 60%
(eins og í flestum fiskum), en ekki
20%, eins og tölfræðilíkan Haf-
rannsóknastofnunar reiknar með.
Merkingar Jóns á kynþroska
þorski frá sama tíma virðast hafa
gefið svipaðar niðurstöður. Minnk-
andi afli í netaralli í dag er vís-
bending í sömu átt! Hvaðan kom
eiginlega kenningin um 20% nátt-
úrulegan dánarstuðul í kynþroska
þorski? Við hvaða staðfestar rann-
sóknir styðst sú kenning og hve-
nær fóru þær rannsóknir fram?
í þriðja lagi virðist sem mikið
magn af þorski á Vestfjarðamiðum
árin 1995-1998 hafi tvístrast norð-
ur fyrir land eftir mitt ár 1998 og
Kristinn
Pétursson
Myndin sýnir að þorskafli hefði átt að vera 350-380 þúsund tonn
árin 1992 - 2000.

af veiðistofni
Afli skv. hita
G 73
1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000
étið upp mestan hluta úthafs-
rækjustofnsins í mótmælaskyni við
„ábyrga fiskveiðistjórn"! Tjónið af
því að veiða ekki meira af þessum
þorski virðist því margfalt! Það
sem rökstyður þetta enn frekar í
dag er að þorskafli á línu hefur
farið vaxandi frá 1996. Ef stærð
þorskstofnins hefði eingöngu verið
mæld með „línuralli" síðustu ár
væri þorskstofninn nú í metstærð!
Það er ekki sjálfgefið samasem-
merki milli minnkandi afla á sókn-
areiningu togara og minnkandi
þorskstofns. „Þegjandi ganga
þorskar í ála.“ Þorskur getur
tvístrast, t.d. ef það vantar fæðu.
Samkvæmt gögnum Hafrann-
sóknastofnunar hefðu þeir einmitt
átt að gera ráð fyrir þessu, því
vaxtarhraði þorsks hefur verið
fallandi síðustu ár þrátt fyrir „góð
skilyrði“. Það stoðar lítið í dag að
koma í fjölmiðla og umla eitthvað
um að „skilyrðin í sjónum“ hafi
kannski valdið minnkun þorsk-
stofnsins! Farið hefur verið eftir
tillögum ráðgjafa upp á punkt og
prik og hrygningarsvæðin alfriðuð
í þrjár vikur í mörg ár! Hvar er
stóri þorskurinn sem átti að
„byggja upp“ hrygningarstofninn?
Hvað gera skal?
Ef ekki má leita að göllum, ekki
ræða eða viðurkenna galla sem eru
staðreyndir í dag, eins og brott-
kast og óáreiðanleg veiðiráðgjöf,
erum við patt!
Sjávarútvegsráðuneytið og sjáv-
arúrvegsnefnd Alþingis gætu t.d.
fengið til samstarfs við sig ráðgjaf-
arfyrirtæki til að hafa yfirumsjón
með:
1. Trúveðrugri, vandaðri skoð-
anakönnun á vegum fagaðila um
hve miklu hafi verið hent af þorski
sl. 5 ár.
2. Fá nokkrar íslenskar verk-
fræðistofur til að skipta á milli sín
verkefni við að skilgreina - á sem
skemmstum tíma - umhverfis- og
áhættumat fyrir hvern flokk veið-
arfæra við fiskveiðar.
Þegar umhverfis- og áhættumat
fyrir hvern flokk veiðarfæra hefur
verið skilgreint verður einfaldara
að öðlast yfirsýn yfir hvernig við
viljum stjórna fískveiðum í fram-
tíðinni. Mikilvægt er að gera slíkt
mat til að við öðlumst betri þekk-
ingu á því hvaða áhætta í reynd
fylgir fiskveiðum með tilteknum
veiðarfærum.
Ekki verður séð annað en sókn-
arstýring sé æskilegri stjórnunar-
aðferð í bolfiskveiðum til að koma í
veg fyrir brottkast. Úthlutun afla-
heimilda í tonnum er vond stjórn-
unaraðferð í bolfiski þar sem hvati
myndast til að þenda ódýrari fiski
fyrir dýrari. Úthlutun í tonnum
hæfir í veiðum uppsjávarfiska þar
sem slíkur hvati er ekki teljandi.
Línuritið sem hér er vitnað til
sýnir okkur að þorskafli hefði að_
öllum líkindum getað verið 350-
380 þúsund tonn árin 1992-2000
samkvæmt fyrri reynslu. Að mínu
mati er þessi samanburður enn
einn áfellisdómur yfir veiðiráðgjöf
og stjórnkerfi fiskveiða. Fullyrð-
ingar um að við höfum veitt of
mikið standast alls ekki. Fallandi
vaxtarhraði þorsks, í hvert skipti
sem veiði hefur minnkað, er þessu
til afgerandi staðfestingar.
Höfundur er framk væm dastjóri.
www.heimsferdir.is
sBsSSæ
Mikilvægasta öryggistæki hjólandi barna i umferðinni er hjólið sjálft.
Veljum það þvi af kostgæfni og höfum það meö fótbremsum.
Hin margrómuöu Trek hjól eru framleidd fyrir krakka með öryggi og
endingu í huga. Ævilöng ábyrgö á stelli og gaffli ber vitni um það.
Skeifunni 11 - Simi 588 9890 - Veffang orninn.is Opið kl. 9-18 virka daga og kl. 10-16 laugardaga