Morgunblaðið - 30.05.2000, Blaðsíða 32

32 ÞRIÐJUDAGUR 30. MAÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Kenneth Clarke, fyrrverandi fjármálaráðherra Bretlands, um framtíð pundsins
GERA má ráð fyrir að
Verkamannaflokksstjórn
Tonys Blairs í Bretlandi
efni til þingkosninga á
næsta ári og ef hún heldur völdum
verði þjóðaratkvæðagreiðsla um að-
ild að EMU, efnahags- og mynt-
bandalagi Evrópusambandsins, í
maí 2002. Þetta kom fram í máli
Kenneths Clarkes, fyrrverandi fjár-
málaráðherra Bretlands og eins af
þekktustu leiðtogum íhaldsflokksins
um margra ára skeið, á hádegis-
verðarfundi Verslunarráðs íslands í
gær. í samtali við Morgunblaðið
segir hann Blair fyrst og fremst
hafa í huga að sigra í næstu kosn-
ingum og geta þá valið heppilegan
tíma fyrir þjóðaratkvæðið.
Breskir fjölmiðlar séu yfírleitt
andsnúnir sameiginlega gjaldmiðlin-
um, evrunni, andstæðingar spili
mjög á strengi þjóðernistilfinninga
og gangi það vel. Þess vegna reyni
forsætisráðherrann að vinna tíma í
von um að geta snúið áróðurstaflinu
við í tæka tíð.
„En það skiptir engu hvað menn
reyna að fullyrða um hið gagnstæða,
EMU og evran eru svar við þörfum
21. aldarinnar. Evran verður ekki
stöðvuð og hún mun tryggja að rödd
Evrópu á sviði alþjóðamála verði
sterkari,“ segir Clarke. Hann segist
þó hafa frá upphafi talið að Bretar
gætu ekki verið meðal stofnríkja
samstarfsins en lagt til að engir
möguleikar yrðu útilokaðir. Bretar
yrðu að vera reiðubúnir að verja
hagsmuni sína og ef aðild væri skilyrði í þeim
efnum væri hún betri kostur en að standa
fyrir utan. Hins vegar segir Clarke rangt að
sækja um núna, skilyrði séu óhagstæð, pund-
ið sé allt of sterkt.
Hann er fæddur 1940 og hefur gegnt ýms-
um trúnaðarstörfum fyrir flokk sinn, var m.a.
fjármálaráðherra í stjórn Johns Majors
1993-1997 og helsti keppinautur Williams
Hagues í leiðtogakjörinu 1997. En andstæð-
ingar frekari samruna aðildarríkja ESB voru
öflugir og varð Clarke að láta í minni pokann.
Ekki dugði til þótt John Redwood, helsti
frambjóðandi efasemdarmanna og eindreg-
inna ESB-andstæðinga, lýsti stuðningi við
Clarke. En Hague aflaði sér mikilvægs
bandamanns.
„Þegar (Margaret) Thatcher sá að Hague
gæti tapað í baráttunni um leiðtogasætið
hætti hún að berjast á bak við tjöldin og
studdi Hague opinberlega," segir Clarke.
Þótt hann hafi ekki verið í helsta stuðnings-
liði Thatcher í flokknum segir hann aðspurð-
ur að milli þeirra hafi ríkt „gagnkvæm virð-
ing“. Hann getur þó ekki stillt sig um að
minna á að þegar hún var við völd á níunda
áratugnum hafi Thatcher samþykkt þátttöku
Breta í sameiginlega markaðnum. Hann full-
yrðir að Járnfrúin svonefnda hafi þá verið
svo hlynnt Evrópusamvinnunni að ef hún
hefði ekki breytt áherslum sínum myndi hún
ekki teljast tæk í hóp nútíma-Evrópu-
andstæðinga í íhaldsflokknum.
Bandalag þvert á flokka
Frá því í fyrra hefur Clarke ásamt öðrum
gömlum þungavigtarmanni í íhaldsflokknum,
Michael Heseltine, Charles Kennedy, leið-
toga Frjálslyndra demókrata, Tony Blair for-
sætisráðherra og Gordon Brown fjármála-
ráðherra unnið að því að sameina, þvert á
flokksbönd, krafta þeirra sem hlynntir eru
Evrópusamstarfinu og vilja að Bretar útiloki
ekki þátttöku í EMU. Vakti mikla athygli í
október sl. er þeir komu fram saman á blaða-
mannafundi en um sama leyti hleypti Hague
af stokkunum herferð sinni fyrir því að Bret-
ar héldu fast við pundið.
Sumir gagnrýnendur núverandi forystu
íhaldsflokksins saka hana um að hundsa
miðjuna í breskum stjórnmálum, fylgja
hægri-öfgastefnu og ala á þjóðernishroka.
Clarke er talinn einn helsti talsmaður miðj-
unnar í flokknum, vinstriarmsins, en liðs-
menn miðjunnar vilja yfirleitt efla þátttöku
Breta í Evrópusamstarfinu. I samtali við
blaðamann Morgunblaðsins vísaði Clarke því
á bug að pólitísk gjá væri milli hans og Hag-
ue en sagði að í Evrópumálunum væru þeir
vissulega ósammála.
„íhaldsflokkurinn er býsna samheldinn ef
Evrópumálin eru undanskilin. Ég er íhalds-
maður af því að ég trúi á frjálst markaðs-
hagkerfi en finnst líka að sú trú eigi að tengj-
ast félagslegri réttlætiskennd með viðeigandi
tilfinningu fyrir sam-mannlegum skyldum
hvers og eins.
Ég held að ég sé ekki ósammála William
Hague í neinu öðru grundvallaratriði en
Morgunblaðið/Sverrir
Kenneth Clarke, fyrrverandi fjármálaráðherra Bretlands: „Við erum þegar farin að kynnast göliunum við að
vera utan EMU, láta gengið sveiflast upp og niður en reyna samtimis að keppa á sameiginlega Evrdpumarkaðn-
um sem er langmikilvægasti markaður okkar.“
Gjaldmiðill
þjóðar má ekki
verða skurðgoð
Kenneth Clarke, fyrrverandi fjármálaráðherra Bret-
lands, segir í samtali við Kristján Jónsson að evran sé
Evrópuffl'aldmiðill framtíðarinnar. Bretar g;jaldi nú
dýru verði að taka ekki þátt í efnahags- og mynt-
bandalagi Evrópusambandsríkjanna.
Evrópumálunum. Vandinn er sá að þau eru
mjög eldfim og þá ekki síst sameiginlegi
gjaldmiðillinn, evran. Ég held að verulegur
hluti þjóðarinnar í Bretlandi sé að fá tauga-
áfall út af evrunni og pundinu, svo mikið er
tilfinningarótið!
Ég styð ekki stjórn Tonys Blairs, mér
finnst hún vera heldur veik kratastjórn. A
hinn bóginn er ég sammála Blair í Évrópu-
málunum og sérstaklega varðandi sameigin-
lega gjaldmiðilinn."
Sögulegt stolt og pundið
En er pundið ekki meira en gjaldmiðill í
augum Breta? Hvað með tilfinningarnar,
þjóðarvitund og sögulegt stolt?
„Ég gef ekki mikið fyrir táknræna gildið,
myndin af drottningunni hefur ekki verið
lengi á pundseðlunum, þetta er ekki gömul
hefð.
Þegar við tölum um málefni nútímaþjóð-
ríkja á 21. öld held ég að Bretar hafi yfirleitt
gert upp við sig hvað skipti máli fyrir öflugt
þjóðríki og hvað ekki. Mér finnst sjálfstæður
gjaldmiðill ekki vera þar á meðal. Þjóð sem
gerir gjaldmiðilinn sinn að skurðgoði í hnatt-
rænu efnahagslífi samtímans endar aftarlega
á merinni. Ef alþjóðaviðskipti verða orðin
sæmilega frjáls eftir hálfa öld held ég ekki að
í gildi verði um 180 gjaldmiðlar í viðskiptum
manna.“
Hverju svararðu þeim sem segja að evran
sé alltaf að veikjast og því varla eftirsóknar-
verð?
„Þetta er heldur kjánaleg röksemd. Þá
eiga menn víst við að þegar eigin gjaldmiðill
sé sterkur eigi menn að vera hnarreistir og
hreykja sér af árangrinum en vera niðurlútir
ef gengið er lágt. Þetta er harla gamaldags
hugsun. Þegar gengi gjaldmiðla flýtur, eins
og hjá okkur, er það alltaf að sveiflast upp og
niður af ýmsum ástæðum.
Veikleiki evrunnar gagnvart dollaranum
var í upphafi hagstæður fyrir efnahag evru-
svæðisins. Hagvöxtur í Bandaríkjunum var
mun meiri en í Evrópu, fjármagn hefur
streymt vestur um haf og eflt dollarann. En
veiking evrunnar, sem var sterk fyrst í stað,
átti sinn þátt í að bæta efnahag Þjóðverja og
Itala, þeir fengu tækifæri til að komast út úr
kreppunni og auka útflutninginn. Hins vegar
hefur evran smám saman orðið óþarflega
veik, markaðurinn hefur brugðist of hart við
en þegar að því kemur að hagvöxtur minnkar
í Bandaríkjunum og þýskt efnahagslíf tekur
við sér tel ég að gengismálin muni sjálfkrafa
komast í eðlilegt horf. Það sem eftir stendur
er að í meginatriðum hefur veiking evrunnar
ekki haft teljandi áhrif á markaðssvæði
þeirra ellefu aðildarríkja sem taka þátt í
EMU.
í Bretlandi höfum við orðið fyrir skakka-
föllum vegna fljótandi gengis pundsins og
það gerðist nokkru fyrr en ég gerði ráð fyrir.
Við erum þegar farin að kynnast göllunum
við að vera fyrir utan EMU, láta gengið
sveiflast upp og niður en reyna samtímis að
keppa á sameiginlega Evrópumarkaðnum
sem er lang-mikilvægasti útflutningsmarkað-
ur okkar. Meðal þess sem við uppskerum er
allt of mikill halli á utanríkisviðskiptunum.
Pundið er of sterkt og þessi staðreynd hef-
ur valdið landbúnaði miklu tekjutapi, sama er
að segja um ýmiss konar verksmiðjuiðnað
sem byggist á útflutningi. Markaðir fyrir af-
bragðs framleiðslufyrirtæki töpuðust vegna
þess að fyrirtækin gátu ekki keppt í verði.
Pundið var of sterkt og framleiðslan því of
dýr.
Bretland er orðið mun minna aðlaðandi
svæði til fjárfestinga á markaði ESB. Staðan
er að versna en ég held að enn eigi eftir að
syrta í álinn vegna þess að pundið er veru-
lega ofmetið. Mér finnst barnalegt að segja
að vandinn sé veikleiki evrunnar,
ekki að pundið sé of hátt. Við verð-
um að horfast í augu við að styrk-
leiki pundsins er undirrótin og við
myndum ekki þurfa að berjast við
þann vanda ef við tækjum þátt í
myntbandalaginu.“
Hagsveiflur
og taktur
Hvað með þá röksemd að hag-
sveiflur í Bretlandi séu ekki í sama
takti og sveiflur á evrusvæðinu og
þess vegna sé ekki heppilegt fyrir
Breta að gerast aðilar?
„Þetta er vitleysa og ég hef aldrei
skilið þessa fullyrðingu. Fólk segir
að sveiflurnar hjá okkur séu fremur
tengdar því sem gerist í Bandaríkj-
unum og ég verð alltaf forviða þegar
ég heyri þetta. Þetta er misskilning-
ur sem Evrópuandstæðingar hamra
á þegar þeir koma saman en er ekki
í neinu samræmi við veruleikann.
Ég vildi óska að ég hefði sem fjár-
málaráðherra þurft að stríða við
„vandamálin“ sem Alan Greenspan
(seðlabankastjóri Bandaríkjanna)
fæst við!
Bretar hafa aldrei verið í þeirri
stöðu og við erum það ekki heldur
núna, venjulega erum við í takt við
efnahagslíf meginlandsríkjanna í
Evrópu. Og sem stendur er hagvöxt-
urinn hjá okkur ekki jafn mikill og
hjá Bandaríkjamönnum, við höfum
aldrei verið nálægt þeirra tölum.
Fyrir hálfu öðru ári munaði
minnstu að kreppa skylli á í Evrópu
en nú höfum við rétt nokkuð úr kútnum.
Uppsveiflan í Bretlandi er hins vegar að
hjaðna vegna þess hve pundið er sterkt.“
í desember 1996 sagði Clarke í þingræðu
að hann væri stuðningsmaður EMU og hann
teldi ekki að Bretar væru að ganga í evrópskt
„ofurríki" ef þeir ákvæðu að taka þátt í sam-
starfinu og taka upp evru í stað pundsins.
Slíkur málflutningur andstæðinga evrunnar
væri ómerkilegur hræðsluáróður.
„Ég álít ekki að þróunin stefni í átt til ofur-
ríkis og alls ekki að sameiginlegi gjaldmiðill-
inn hljóti að leiða til þess að stofnað verði
sambandsríki Evrópu," segir hann. „Það eina
sem þá er óhjákvæmilegt er að yfirstjórn
peningamála hverfi úr okkar höndum yfir til
seðlabanka Evrópu. Auðvitað eru pólitísku
áhrifin víðtækari en svo en óttinn við ofurríki
er ástæðulaus og ýtt er undir hann af þeim
sem eru almennt á móti Evrópusambandinu."
En hvert verður hlutverk breska þingsins
ef samruninn heldur áfram í ESB?
„Þegar við gengum í ESB sögðu sumir fé-
laga minna á þingi að hlutverk þingsins
myndi rýrna, við myndum glata sjálfstæði
okkar, Brussel myndi stjórna okkur, Þjóð-
verjar myndu kúga okkur, aragrúi ítala
flæða inn í Bretland og taka störfin frá okk-
ur. En ekkert af þessu hefur gerst. Nærri 30
árum síðar er Bretland öflugra þjóðríki en
það var þá, hefur meiri áhrif í heiminum,
gegnir réttmætu hlutverki í alþjóðamálum.
Efnahagslega eru við langtum sterkari.
Alla mína tíð í stjórnmálum hafa Evrópu-
andstæðingar slegið á hræðslustrengi þjóð-
ernisstefnunnar. En að sjálfsögðu mun þing-
ið hafa minni stjórn á stefnunni í efnahags-
og viðskiptamálum ef sambandið eflir stofn-
anir sínar og samvinnu á því sviði.
Um allan heim, hvort sem er í Bretlandi, á
íslandi eða í Kínverska alþýðulýðveldinu,
setja hnattvæðingin og alþjóðlegir samningar
sjálfstæðri stefnu í efnahagsmálum skorður.
Þjóðirnar verða stöðugt háðari öðrum þjóð-
um, svigrúmið í utanríkismálum minna vegna
ákvæða alþjóðasamninga sem gerðir hafa
verið eftir seinni heimsstyrjöld. Við undirrit-
uðum á sínum tíma stofnsáttmála Sameinuðu
þjóðanna og við létum af hendi ótrúlega mik-
inn hluta af fullveldi okkar með inngöngunni
í Atlantshafsbandalagið, Evrópusambandið,
Heimsviðskiptastofnunina og fleiri stofnanir.
Nútíma þjóðríki á 21. öld mun deila fullveldi
sínu með öðrum hætti en 19. aldar ríki gerðu.
Ég held að breskir Evrópuandstæðingar lifi í
hugarheimi Viktoríutímans."
Clarke segist ekki telja að hættan á alvar-
legum ágreiningi milli Evrópu og Bandaríkj-
anna sé mikil og segir Breta ekki munu neyð-
ast til að velja.
„Ég er eindreginn stuðningsmaður sam-
starfs yfir Atlantshafið og vil einnig aukið
Evrópusamstarf, styð það af ákefð. Evrópu-
sinnar eru af mörgum gerðum, sumir eru
gegn Bandaríkjamönnum en ég á samleið
með fjölmörgum breskum stjórnmálamönn-
um þegar ég segi að hægt sé að vera hlynnt-
ur bæði Evrópu og Bandaríkjunum," segir
Kenneth Clarke.