Morgunblaðið - 30.05.2000, Blaðsíða 40

40 ÞRIÐJUDAGUR 30. MAÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 30. MAÍ 2000 41
SltagtntHftMfe
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf„ Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
P ALESTIN SKIR
FLÓTTAMENN
ABDULLAH II Jórdaníukonungur sem kom hingað til
lands í tveggja daga heimsókn í síðustu viku hefur
þegar getið sér gott orð á alþjóðlegum vettvangi og greini-
legt er að hann er, ekki síður en faðir hans, Hussein kon-
ungur, öflugur málsvari jórdönsku þjóðarinnar. Hussein
gegndi lykilhlutverki um áratuga skeið í friðarumleitunum
Israela og araba og er framlag hans í þeim málum ómetan-
legt. Þegar þykir ljóst að áherslur Abdullahs séu að mörgu
leyti aðrar enda breyttir tímar. Meginmarkmið hans er að
marka Jórdaníu stöðu í hinu alþjóðlega tækni- og upp-
lýsingasamfélagi framtíðarinnar og treysta þannig efna-
hag og lífskjör til lengri tíma litið.
Hann mun þó ekki fremur en aðrir ráðamenn á þessum
slóðum geta litið fram hjá þeim deilumálum sem enn eru
óleyst í viðræðum Israela og Palestínumanna. Um helm-
ingur íbúa Jórdaníu eru af palestínskum uppruna og er
Rania drottning meðal annars í þeim hópi.
I viðtali við Morgunblaðið, er birtist á sunnudag, var
Jórdaníukonungur spurður að því hvort Jórdanía tæki nú á
einhvern hátt þátt í að leysa óútkljáð deilumál í friðar-
umleitunum Israela og Palestínumanna, s.s. varðandi mál
palestínskra flóttamanna.
í svari Abdullahs segir: „Mikilvægast er að báðir aðilar
komi þeim samningum, sem þegar hafa verið undirritaðir, í
framkvæmd meðan þeir semja um ramma friðarsamnings-
ins. Eg tel að báðir aðilarnir séu nógu öflugir til að koma
samningunum í höfn. Ýmis erfið mál bíða enn úrlausnar en
ég tel að hægt sé að leysa þau með staðfestu og einbeittum
vilja og ég er bjartsýnn. Jórdanía hefur mikilla hagsmuna
að gæta í friðarviðræðunum. Eitt af þessum málum snýst
um flóttafólkið. Eins og kunnugt er eru þessir flóttamenn
jórdanskir ríkisborgarar. Þeir eiga rétt á að fá að snúa aft-
ur heim og eiga að fá skaðabætur. Þetta er eina leiðin til að
leysa þessi mál í eitt skipti fyrir öll. Ennfremur ættu
skaðabæturnar ekki að einskorðast við flóttamennina
heldur einnig að ná til þeirra ríkja sem þeir búa í.“
Abdullah minnir á að 1,4 milljónir palestínskra flótta-
manna búi nú í Jórdaníu að mati Flóttamannastofnunar
Sameinuðu þjóðanna. „Ég vil minna á að réttindi þeirra í
Jórdaníu hafa ekki og eiga ekki að hafa áhrif á rétt þeirra
til að snúa aftur. Verði þeim veitt tækifæri til að nýta
þennan rétt er það þeirra að ákveða og ef þeir gera það
ekki verða þeir enn jórdanskir ríkisborgarar.“
Jórdaníukonungur bendir þarna á eitt þeirra mikilvægu
mála sem leysa verður ef takast á að koma á varanlegum
friði fyrir botni Miðjarðarhafs. Örlög þeirra Palestínu-
manna er flúðu til Jórdaníu og fjölmargra annarra ríkja
eru í mörgum tilvikum átakanleg. Kröfur þeirra um skaða-
bætur eru skiljanlegar og vafalítið er það rétt mat hjá
Jórdaníukonungi að samkomulag um skaðabætur verði að
vera hluti hins endanlega samkomulags.
GREITT FYRIR
VIÐSKIPTUM
VIÐSKIPTI og stjórnmál fléttast gjaman saman ekki síst í
milliríkjaviðskiptum. Flestar ríkisstjómir leggja ríka
áherslu á að styðja við bakið á fyrirtækjum og auðvelda og
styðja sókn þeirra á erlenda markaði. Stundum mega stjórn-
málamenn sín vissulega lítils, líkt og komið hefur í ljós upp á
síðkastið, er breskir ráðherrar hafa reynt að koma í veg fyrir
að bifreiðaframleiðsla í Bretlandi leggist niður áð miklu leyti.
I öðram tilvikum geta pólitísk samskipti orðið til að liðka fyrir
markaðsaðgangi eða laða að erlenda fjárfestingu.
Agætt dæmi um þetta era þau nánu tengsl er myndast hafa
á milli íslands og Eystrasaltsríkjanna. Líkt og greinilega kom
í ljós í heimsókn Davíðs Oddssonar forsætisráðhema til Lett-
lands í síðustu viku hafa íslensk fyrirtæki byggt þar upp
myndarlega starfsemi. Má nefna íspan, Nóa-Síríus og BYKÓ
því tfl sönnunar.
„íslenskar fjárfestingar skipta miklu máli í atvinnuupp-
byggingunni í Lettlandi og eru góður grannur að frekarí þró-
un,“ segir Andris Berzins, forsætisráðherra Lettlands, í sam-
tali við Morgunblaðið á laugardag. Eflaust hafa þau nánu
tengsl, er myndast hafa milli Islands og Eystrasaltsríkjanna á
undanfórnum árum, eftir að ríki þessi öðluðust sjálfstæði, átt
sinn þátt í fjárfestingarákvörðunum íslensku fyrirtækjanna.
Þau finna að viðhorfíð til þeirra er jákvætt.
Hvað er framundan
hjá Verðbréfaþinginu?
Þátttaka Verðbréfaþingsins í NOREX mun valda
straumhvörfum, segir Tryggvi Pálsson. Hún mun
tryggja íslenskum miðlurum aðgang að nútímalegu
viðskiptakerfí, skapa íslenskum fjárfestum ný tæki-
færi og laða fram spurn eftir íslenskum verðbréfum.
Sífellt fleiri félög birta aukauppgjör
18
1998 1999 2000
KAUPHALLIR eru vett-
vangur viðskipta og grannt
er fylgst með því hvernig
umfang og verð þróast frá
degi til dags. Fréttir birtast sam-
stundis af því um allan heim þegar
hlutabréfaverð sveiflast í London,
New York, Tókýó eða á
Nasdaq-markaðinum í
Bandaríkjunum. Hér á
landi greina fjölmiðlar
einnig daglega frá við-
skiptum á Verðbréfa-
þingi Islands, hvaða
hlutabréf hækkuðu mest
og hveijum vegnaði mið-
ur. Allt er þetta af hinu
góða og til marks um
vaxandi áhuga almenn-
ings á verðbréfum, sér-
staklega hlutabréfum.
En þótt dagleg viðskipti í
kauphöllum séu áhuga-
verðust er einnig fróð-
legt að fylgjast með
kauphöllunum sem
tæknivæddum þjónustufyrirtækjum.
Nýlegar fréttir af samstarfi og sam-
runa kauphalla í Evrópu sýna að logn-
molla og stöðnun eru víðsfjarri. Hér á
landi hefur Verðbréfaþing Islands hf.
og umhverfi þess gerbreyst á síðustu
misserum. Frekari breytingar eru
framundan með tengingu þingsins við
aðrar kauphallir á Norðurlöndum og í
Eystra-saltsríkjunum.
Umhverfí kauphalla breytist...
Kauphallir höfðu um langt skeið
fremur þurra og þunglamalega ímynd.
Þær voru sjálfseignarstofnanir, marg-
ar þeirra höfðu einkarétt á starfsemi
sinni, þær settu margs konar reglur
og höfðu eftirlit rétt eins og kauphallir
væru stjórnvald, þær voru í virðuleg-
um steinbyggingum, sem reyndar eru
borgarprýði víða um lönd og þær voru
vettvangur sérhæfðra miðlara sem
komu á viðskiptum með hrópum og
köllum. Þetta er allt að breytast.
Fjárfestar og miðlarar vilja geta
sinnt viðskiptum sínum með því að
eiga samskipti við tiltölulega fáar
kauphallir. Þeir hafa áhuga á verð-
bréfum um heim allan en vilja ekki
þurfa að tengjast kauphöll í hverju
einasta landi með tilheyrandi erfið-
leikum og kostnaði. Vinsælustu verð-
bréfin ganga kaupum og sölum í
hverju landinu á fætur öðru allan sól-
arhringinn. Markaðurinn fyrir þau er
hnattrænn og alltaf opinn. Fjárfestar
og miðlarar þrýsta á um lægri við-
skiptakostnað. Þeir vilja ekki borga
uppsprengt einokunarverð. Þeir vilja
hraða, gæði og hagkvæmni. I Evrópu
er að verða til einn markaður með
sameiginlegum gjaldmiðli. Á slíkum
markaði verður augljóslega engin þörf
íyrir jafnmargar kauphallir og nú
starfa. Þar ríður á að taka frumkvæðið
og hafa áhrif á þróunina því sam-
keppnin er mikil.
Fjarskipta- og netbyltingin skapar
bæði ógnir og tækifæri fyrir starfandi
kauphallir. Einkaleyfi kauphalla hefur
víðast hvar verið afnumið og þar með
hafa margar kauphallir misst það
skjól sem þær áður höfðu. Á undan-
fomum mánuðum hafa verið að
spretta upp nýir markaðir sem nýta
sér tækninýjungarnar til hins ýtrasta
og bjóða viðskiptavettvang í sam-
keppni við starfandi kauphallir. En
tækninýjungar fela einnig í sér tæki-
færi fyrir kauphallirnar til að bregð-
ast á nýjan hátt við óskum viðskipta-
vina sinna.
... og þær bregðast við
Kauphallir keppast nú um að bregð-
ast við breyttum aðstæðum. Flestar
þeirra hafa fyrir löngu horfið frá við-
skiptum miðlara á viðskiptagólfi og
tekið upp algerlega rafræna viðskipta-
hætti. Þá hafa kauphallir smám saman
verið að breytast úr sjálfseignarstofn-
unum í hlutafélög því reynslan sýnir
að ákvarðanataka í sjálfseignarstofn-
un er of hægvirk auk
þess sem það rekstrar-
form kemur í veg fyrir
samruna við aðrar kaup-
hallir. Verðbréfaþing Is-
lands hefur ávallt verið
að fullu rafræn kauphöll
og í rúmt ár hefur þingið
verið rekið sem hlutafé-
lag.
Kauphallir hafa nálg-
ast hver aðra með tvenn-
um hætti. Annars vegar
er það gert með sam-
runa. Dæmi um þetta er
fyrirhugaður samruni
kauphallanna í Frank-
furt og London undir
heitinu iX. Auk þeirra
munu kauphallirnar í Mflanó og Madr-
íd að öllum líkindum slást í hópinn.
Annað dæmi er samruni kauphallanna
í Amsterdam, Brussel og París undir
heitinu Euronext. Hin leiðin er náið
samstarf. I því felst að nota sama við-
skiptakerfi og taka upp sömu reglur
um skráningu verðbréfa og viðskipti
með þau. Dæmi um þetta er NOREX
samstarf noiTænu kauphallanna, þ.á
m. Verðbréfaþings Islands hf., og
kauphallanna í Eystrasaltsríkjunum.
Annað dæmi er samstarf bandaríska
markaðarins Nasdaq við kauphallir
víða um lönd, þ.á m. í Hong Kong, Jap-
an, Kanada og S-Kóreu og við fyrir-
huguðu kauphöllina iX. Það er athygl-
isvert að meginmarkmið þessara
kauphalla með samstarfinu við Nasd-
aq virðist vera að fá aðgang að sterkri
stöðu og ímynd Nasdaq sem markaði
fyi-ir hlutabréf hátæknifýrirtækja því
viðskiptakerfi Nasdaq þykir ekki
tæknilega eftirsóknarvert.
Hræringar á Islandi
Hér á landi hefur gætt sömu hrær-
inga og annars staðar. Einkaréttur
Verðbréfaþings íslands til kauphall-
arstarfsemi var afuminn með lögum
sem sett voru vorið 1998. Jafnframt
var gert skylt að reka kauphöll sem
hlutafélag. Hlutafélag yfirtók starf-
semi sjálfseignarstofnunarinnar
Verðbréfaþings Islands í ársbyrjun
1999 og 1. júlí 1999 fékk hlutafélagið
starfsleyfi sem fyrsta kauphöllin sem
starfar hér á landi á grundvelli hinna
nýju laga. Samhliða þessum breyting-
um var endurskoðuð verkaskiptingin
milli Verðbréfaþingsins, Fjármálaeft-
irlitsins og viðskiptaráðuneytisins
þannig að verkefni sem Verðbréfa-
þingið sinnti áður en teljast með réttu
til verkefna opinberra aðila voru flutt
þaðan. Verðbréfaþingið starfar því
núorðið sem einkafyrirtæki.
í samræmi við nýja ytri umgjörð
Verðbréfaþingsins hefur stjórn þess
lagt áherslu á að þingið sé þjónustu-
fyrirtæki sem þurfi að kappkosta að
veita viðskiptavinum sínum ávallt sem
besta þjónustu. Þetta var eitt af meg-
inatriðunum í áherslum stjórnarinnar
á fysta starfsári þingsins sem hlutafé-
lags. Af öðrum áhersluatriðum má
nefna að auka hagkvæmni og gæði í
starfsemi þingsins og að taka eftirlits-
hlutverk þingsins til endurskoðunar.
Þá kom stjórnin á skýrri verkaskipt-
ingu milli sín og framkvæmdastjóra
þingsins og setti skýrar reglur um
starfsvið beggja.
Stjórn Verðbréfaþingsins heldur
áfram að setja þinginu metnaðarfull
markmið á starfsárinu 2000-2001:
• Aðild að NOREX og upptaka
nýs viðskiptakerfis.
• Samstarf við Verðbréfaski’án-
ingu Islands hf.
• Aukin upplýsingagjöf um skráð
bréf, útgefendur og viðskipti.
• Gæði og hagkvæmni í þjónustu
og rekstri.
• Stefna þingsins endurskoðuð.
Hvað er NOREX?
NOREX er upprunalega samstarf
kauphallanna í Stokkhólmi og Kaup-
mannahöfn. Á þessu og næsta ári bæt-
ast við Verðbréfaþing íslands hf. og
kauphallirnar í Osló og Eystrasalts-
ríkjunum þremur. Allar kauphallirnar
sjö verða þá hluthafar í fyrirtækinu
Nordic Exchanges AS, nota sameigin-
legt viðskiptakerfi (Saxess) og sam-
ræma reglur um skráningu verðbréfa
og viðskipti með þau. Hver kauphöll
um sig sinnir heimamarkaði sínum en
NOREX sér um sameiginlegt mark-
aðsstarf í því skyni að efla viðskipti
sem mest og leita alh-a leiða til að gera
viðskiptin sem greiðust og ódýrust.
Finnska kauphöllin er sú eina nor-
ræna sem stendur utan samstarfsins.
Einstakar kauphallir starfa áfram
sem sjálfstæðir aðilar en njóta þess
hagræðis sem felst í sameiginlegu við-
skiptakerfi og samræmdum reglum.
Þótt viðskiptakerfi Verðbréfaþings
íslands sé aðeins 4ra ára gamalt er
ljóst að það er barn síns tíma. Það
uppfyllir ekki lengur þær kröfur sem
viðskiptavinir þingsins gera og stenst
ekki samanburð við viðskiptakerfi
þróuðustu kauphalla erlendis. Þingið
stóð frammi fyrir því að þurfa að end-
urnýja viðskiptakerfð sem fyrst með
þeim kostnaði sem því fylgir. Samtím-
is var nauðsynlegt að íjúfa þá ein-
angrun sem íslenskur verðbréfamark-
aður býr við. Umhverfi kauphalla í
Evrópu og um heim allan er að breyt-
ast, kröfur til þeirra að aukast og hug-
myndir um samruna og samstarf
kauphalla eru orðnar alls ráðandi, eins
og þegar hefur verið vikið að. Það var
einróma niðurstaða stjórnarinnar að
hagsmunum þingsins og viðskiptavina
þess yrði best borgið í samstarfinu
innan NOREX. Skrifað var undir
sameiginlega viljayfirlýsingu um aðild
þingsins að NOREX 21. mars sl.
Með NOREX verður í raun til stór
sameiginlegur markaður fyrir verð-
bréf. Þar sem viðskiptakerfið er sam-
eiginlegt, verður mjög auðvelt fyrir
þingaðila hér á landi að gerast einnig
þingaðilar í hinum kauphöllunum og
stunda viðskipti með bréf sem þar eru
skráð. Sama gildir um erlenda þing-
aðila og aðild þeirra að Verðbréfaþingi
Islands hf. Þetta hefur þann kost að
ekki er nauðsynlegt að skrá verðbréf í
fleiri en einni kauphöll til að þau verði
sýnileg fyrh- erlenda fjárfesta. NOR-
EX verður því nokkurs konar gátt að
íslenska markaðinum fyrir fjárfesta í
hinum samstarfslöndunum og öfugt.
NOREX mun birta ýmiss konar hluta-
bréfa- og skuldabréfavísitölur og þar
verða íslensk verðbréf tekin með. Af-
leiðingin verður sú að erlendir fjár-
festar sem miða fjárfestingar sínar við
vísitölur munu kaupa þau íslensku
verðbréf sem verða í vísitölunum.
Mike Nikou, sölustjóri Fidelity-verð-
bréfasjóðanna á Norðurlöndum, hitti
svo sannarlega naglann á höfuðið þeg-
ar hann sagði í viðtali við Viðskipta-
blaðið nýlega: „NOREX er stórkost-
legt tækifæri fyrir ísland og með því
kemst það á kort hins norræna fjár-
festis.“
Innan skamms hefst rafræn eignar-
skráning verðbréfa hér á landi. Þetta
er langþráð framfaraspor en skortur á
N o r d i c
n g e s
Ávinningur
- nýtt viðskiptakerfi
- samræmdar reglur
- gátt fyrir innlenda og erlendra fjárfesta
- stærri markaður/aukin viðskipti
- sameiginlegt markaðsstarf
- samstarf um að gera viðskipti sem
greiðust og ódýrust
SAXESS viðskiptakerfið
• Svipuð ásýnd og í núverandi kerfi VÞÍ
• Miklu öflugri viðskiptaaðferðir
- Upphafsverð dagsins fundið með uppboði
- Viðskipti gerð með sjálfvirkri pörun
- Tilboð skilyrt eða á markaðsverði
• Góð reynsla af kerfinu:
- Tíðari markaðsviðskipti, minna utanþings
og stórviðskipti auðvelduð
Tryggvi Pálsson
rafrænni eignarskráningu hefur stað-
ið framþróun markaðarins fyrir þrif-
um. Þá er ljóst að erlendir aðilar hafa
minni áhuga á að eiga viðskipti á
markaði þar sem pappírsverðbréf eru
enn við lýði. Verðbréfaskráning Is-
lands hf. mun annast rafræna eignar-
skráningu verðbréfa hér á landi. Fé-
lagið er að stærstum hluta \ eigu sömu
aðila og Verðbréfaþing íslands hf.,
þ.e. fjármálafyrirtækja, skráðra
hlutafélaga og fjárfesta.
Samstarf viðVerðbréfa-
skráningu Islands hf.
Það er sameiginlegt hagsmunamál
allra þessara aðila að starfsemi Verð-
bréfaþingsins og Verðbréfaskráning-
arinnar verði eins hagkvæm og kostur
er. Einnig ríður á að unnt sé að ein-
falda þau samskipti sem þeir þurfa að
eiga við þessi félög. Því leggur stjórn
Verðbréfaþingsins áherslu á að sem
fyrst verði leitt til lykta með hvaða
hætti félögin geti tekið höndum saman
til að stuðla að sem mestri hagkvæmni
í verðbréfaskráningu og -viðskiptum.
Þar kemur m.a. til greina samnýting
húsnæðis og starfsfólks en einnig
sameiginlegt eignarhaldsfélag þó svo
að þau starfi áfram sem tveir lögað-
ilar.
Upplýsingagjöf
Styrkur kauphalla felst m.a. í því
jafnvægi sem þar verður að vera á
þörf útgefenda verðbréfa fyrir fjár-
magn frá fjárfestum og þörf fjárfesta
fyrir upplýsingar. Stjórnin telur að
það sé orðið tímabært að auka upp-
lýsingagjöfina til markaðarins. Því
hefur stjórnin fyrir nokkru ákveðið að
frá og með 1. júlí 2000 verði birt nöfn
innherja sem eiga viðskipti. Þetta er
gert víðast hvai- erlendis, enda þykir
upplýsingagjöf af þessu tagi sjálfsögð
og eðlileg. Þá telur stjórnin rétt að
auka upplýsingagjöf um viðskipti
hlutafélaga með eigin hlutabréf, enda
geta viðskipti af því tagi auðveldlega
hnikað til valdahlutföllum í félögum og
því brýnt að upplýst sé um þau.
Loks er stjórnin þeirrar skoðunar
að mikilvægt sé að ná sátt um það að
skráð hlutafélög birti tíðari uppgjör
en hálfsárslega eins og nú er krafist
skv. reglum þingsins. Fram hafa kom-
ið óskir fjárfesta um tíðari uppgjör og
ef orðið er við þeim óskum minnkar
þörf á birtingu afkomuviðvarana milli
uppgjöra. Meginástæðurnar fyrir
tregðu sumra skráðra félaga fyrir árs-
fjórðungslegum uppgjörum eru ann-
ars vegar sú vinna og kostnaður sem
fylgir uppgjörunum og hins vegar
hættan á misvísandi afkomutölum fyr-
ir stutt tímabil. Viðhorf skráðra félaga
eru að breytast eins og fram kemur í
þeim staðreynd að æ fleiri hlutafélög
sjá sér hag í því að birta uppgjör að
loknum fyrsta og þriðja ársfjórðungi.
Stjórn Verðbréfaþingsins mun freista
þess að ná samstöðu um að skráðum
félögum verði skylt að birfa níu mán-
aða uppgjör frá og með hausti 2001 og
þriggja mánaða upp-gjör frá og með
vori 2002. Ef vel tekst til munu árs-
fjórðungsleg uppgjör birtast frá og
með næsta sumri.
Spennandi framtíð
Verðbréfaþing íslands hf. stendur á
þröskuldi nýrra tíma. Umhverfi þess
og annarra kauphalla er á fleygiferð
og uppstokkun á sér stað í starfsem-
inni. Þátttaka Verðbréfaþingsins í
NOREX mun valda straumhvörfum.
Hún mun tryggja íslenskum miðlur-
um aðgang að nútímalegu viðskipta-
kerfi, skapa íslenskum fjárfestum ný
tækifæri og laða fram spurn eftir ís-
lenskum verðbréfum. Hún mun jafn-
framt opna nýjar dyr fyrir erlenda
fjárfesta að íslenska markaðinum.
Þetta tækifæri þarf að nýta til að
stuðla að enn frekari framþróun ís-
lenska verðbréfamarkaðarins. Þá
leggur stjórnin höfðukapp á að Verð-
bréfaþingið sé framsækið þjónustu-
fyrirtæki þar sem hagkvæmni og gæði
eru höfð að leiðarljósi til hagsbóta fyr-
ir viðskiptavini þess.
AP
Friðargæsluliðar í Sierra Leone bera líkkistur starfsbræðra sinna er féllu í árás skæruliða í liðinni viku.
Sameinuðu þjóðirnar
berjast fyrir eigin lífí
í Sierra Leone
Átökin í Sierra Leone
hafa undirstrikað mik-
ilvægi hlutverks Sam-
einuðu þjóðanna og
friðargæsluliðs þeirra í
innanlandsátökum,
segir Jonathan Power
í grein sinni.
EGAR Kofi Annan, hinn
ghanaíski framkvæmda-
stjóri Sameinuðu þjóðanna,
heimstótti Rúanda í maí
1998 var honum stillt upp við vegg á
ágengum blaðamannafundi. Þar var
hann beðinn um að skýra sinn þátt í
„við-skiptum-okkur-ekki-af“-afstöðu
SÞ til þjóðarmorðs Hútumanna á
Tútsum fjórum árum fyrr. Blaðamenn
vitnuðu í átakanlega bók Philips Gour-
evitchs sem þá var nýkomin út og ber
heitið „Það tilkynnist hér með að á
morgun verðum við drepin ásamt fjöl-
skyldum okkar“. í henni ásakar hann
SÞ fyrir að hafa hunsað upplýsingar
frá yfirmanni herafla þeirra á svæðinu
þar sem hann varar við yfirvofandi
þjóðarmorði. William Shawcross segir
svo frá svari framkvæmdastjórans í
nýrri og merkilegri bók sinni um Sam-
einuðu þjóðirnar og heitir „Frelsa oss
frá illu“: „Röddin brást honum næst-
um en Annan sagði að „of mikið væri
gert úr þessum skilaboðum og ef upp-
lýsingar væru eina vandamálið væri
friðargæsla miklu einfaldari. Þá væru
engin vandamál í Kosovo af því að allir
þekktu staðreyndir málsins. Þá hefðu
heldur engin vandamál verið í Kongó
af því að allir vissu að aðskilja hefði átt
hermenn og flóttamenn.
Sektarkennd
svífur yfir vötnum
Af hverju gerðist það ekki þrátt fyr-
ir allar upplýsingarnar? Seinna vissu
allir að flóttamenn voru skildir eftir
þegar um ein milljón flóttamanna sneri
heim á ný til Rúanda. Ekki vantaði
upplýsingar. Af hverju snerum við
ekki við til að bjarga þeim?“
Síðan þjóðarmorðið í Rúanda var
framið hefur sektarkennd svifið yfir
vötnum í aðalstöðvum Sameinuðu
þjóðanna. Bill Clinton fór til Rúanda
og baðst innilegrar afsökunar og
reyndi þannig að bæta fyrir hve lítið
Bandaríkjamenn lögðu sig fram til að
leita lausna. En við þekkjum úr dag-
legu lífi okkar að sektarkennd ein og
sér leiðir ekki endilega af sér betri
hegðun. Meiri upplýsingar gera það
ekki heldur, ef út í það er farið. Annað-
hvort hafa menn vilja og sannfæringu
til að gera hlutina eða ekki.
Allt þar til fyrir viku þurftum við að
fylgjast með áframhaldandi blóðbaði í
Sierra Leone. Það gerði Kofi Annan
líka með spenntar greipar og öran and-
ardrátt og velti fyrir sér hversu nálægt
þjóðarmorði eða fjöldamorðum mál
þyrftu að þróast þar til öryggisráðið
sendi frá sér formlega ályktun um mál-
ið. Á meðan streymdu inn til okkar
fréttir af bömum sem skráð voru í her
uppreisnarmanna og af öðrum sem
voru aflimuð með sveðjum. „Hversu
miklar upplýsingar þurfa þeir að fá?“
er ég viss um að Kofi Annan hefur
spurt konu sína.
Framkvæmdastjóranum er ætlað að
baka brauð og nota til þess lítið ger en
ekkert hveiti. Og þó að fjölmiðlar og
aftursætisþingmenn sjái að friðar-
gæslulið SÞ er brauðhleifur bakaður af
vanefnum, gagnrýna þeir stofnunina
fyrir getuleysi og vanmátt. Þar líta
þeir framhjá þeirri staðreynd að stofn-
unin er ekkert annað en allir þættir
hennar samanlagðir.
Hrokafullur einstaklingur hefði fyr-
ir löngu sagt upp störfum. Einn fyrir-
rennara Annans, hinn búrmíski U
Thant, varð fyrir sams konar árásum
árið 1967 þegar hann skipaði friðar-
gæsluliði SÞ að verða við beiðni
egypsku ríkisstjórnarinnar og hörfa
með lið sitt af egypsku landi. Það nýttu
í sraelar sér og réðust inn í Egyptaland
í hinu svonefnda Sex daga stríði.
„Hann beið varanlegan, andlegan
skaða af þessu“ og líkamlegri heilsu
hans hrakaði smám saman eftir þetta
er haft eftir einum ævisöguritara hans.
Aðgerðirnar í Sierra Leone
minna á Kongó 1960-1961
Afskipti SÞ í Sierra Leone minna
um margt á stærsta friðargæsluverk-
efni stofnunarinnar í Afríku. Það var í
Kongó á árunum 1960-1961 og urðu
þau afskipti til þess að einn hæfasti
framkvæmdastjóri SÞ fýi*r og síðai',
Dag Hammarskjöld, lét lífið. Þá vora
SÞ i mun erfiðari pólitískri stöðu en nú
en tókst samt að koma á vopnahléi,
koma Katanga-ættinni frá völdum
(hún auðgaðist á námuvinnslu) og leiða
til lykta friðarsamkomulag. Walter
Lippman lýsti batnandi ástandi svo í
einum dálka sinna í New York Herald
Tribune: ,Ástæða andstöðu við SÞ úr
austri og vestri byggist á þeim stað-
fasta ásetningi að SÞ megi ekki takast
það sem þær taka sér fyrir hendur. Því
ef SÞ lánast ætlunarverk sitt tekur
engin kommúnistastjórn við völdum í
Kongó. Khrashchev hataði Hammars-
kjöld fyrir þessa staðreynd. Ef SÞ
heppnast ætlunarverkið ná hvítir ekki
aftur völdum í Kongó. Þess vegna er
peningum, áróðri og laumulegum að-
ferðum beitt [af Frökkum, Belgum og
Bretum] til að grafa undan SÞ.“
Þar að auki era pólitísk og stjórnun-
arleg vandamál tengd Sierra Leone
ekkert í líkingu við þau sem við var að
glíma í Kongó. Brian Urquhart, fyrr-
verandi yfirmaður friðargæsluliðs SÞ
sagði að tilraun hans til að sannfæra
leiðtoga uppreisnarmanna og aðskiln-
aðarsinna, Moise Tshombe, um að
samþykkja sáttaáætlun fyrir landið
hefði verið eins og „að reyna að koma
ál ofan í glerflösku“. Ennfremur átti
friðargæslulið SÞ á þessum tíma sínar
veiku hliðar, t.a.m. eþíópíska herliðið
sem var mjög óagað. Einnig vildi ein-
hver armur innan sænska flughersins
ráða því sjálfur hvort og hvenær hann
hæfi flugárásir á uppreisnarmenn.
Sé tekið mið af þessu er mikið vit í
aðgerðum SÞ í Sierra Leone. Ágæt
eining virðist einnig ííkja innan örygg-
isráðsins. Verið getur að einhverjir
demantasölumenn og einhver náma-
fyrirtæki vilji að ákveðnir hlutir gangi
eftir en að þessu sinni er ekki hægt að
nýta sér bandamenn innan vestrænna
ríkisstjórna eins og Katanga-kopar-
námumar gerðu fyrir fjöratíu árum.
En einn áþreifanlegur munur er hér á.
I Kongó vora Bandaríkin boðin og búin
til að axla ákveðna ábyrgð í friðargæsl-
unni og sáu um að flytja herlið annarra
landa og aðra nauðsynlega hjálp á sem
ódýrastan máta. En ásamt því að
Bandaríkin skila ekki fjárframlagi sínu
til SÞ á réttum tíma bjóðast þau til að
taka að sér flutninga á fjórföldu mark-
aðsverði. Kalda stríðið er búið en af-
staða af þessu tagi er jafn vís til að
grafa undan SÞ og hugmyndafræðileg
boxkeppni myndi gera.
Sértækar lausnir
eru slæmt mál
Bretar hófu afskipti af málum Sierra
Leone, einkum vegna eigin hagsmuna,
og hafa kannski bjargað málunum.
Tony Blair forsætisráðherra sendi sér-
deild innan flotans á vettvang til að
koma Bretum og öðram útlendingum
úr landi. Fljótlega eftir að þeir höfðu
komið sér fyrir kom í Ijós að sérþjálfun
þeirra veitti þeim yfirburðastöðu og
heima fyrir fór pressan um þá fógram
orðum. Því var ákveðið að þeir yrðu
lengur í landinu og síðan þá hafa þefr
tryggt öryggi í höfuðborginni og hjálp-
að til við að handsama hinn blóðþyrsta
uppreisnarforingja Foday Sankoh. En
til lengri tíma litið era sértækar lausn-
fr af þessu tagi slæmt mál fyrir SÞ.
Með því að krefjast þess að þeir starfi
ekki undir yfirstjóm SÞ fylgja Bretar
hinu slæma fordæmi sem Bandaríkja-
menn sýndu í Sómalíu. Og nú hefur
nígeríski herinn bæst í hópinn og hafið
máls á því að starfa í Sierra Leone utan
bandalags SÞ. Með þessum hætti verð-
ur erfitt að blása lífi í SÞ og bæta um
leið orðspor friðargæslu stofnunarinn-
ar fyrir átök framtíðarinnar.
Friðargæsla SÞ gæti verið öflug.
Það hefur sýnt sig á jafn ólíkum stöð-
um og Kýpur og Namibíu. Upp á síð-
kastið hafa afskipti SÞ á Austiu--Tímor
gengið sérlega vel. En góður ái'angur
næst eingöngu ef vilji til að láta hlutina
ganga upp vaknar í aðalstöðvum SÞ.
Clinton og Blair hafa hvor með sínum
hætti gi'afið undan SÞ. Það er von mín
að friður komist á í Sierra Leone þrátt
fyrir skilningsleysi þeirra.
Höfutidur er sjálfstætt starfandi
blaðamaður og birtast greinar hans í
blöðum um allan heim.