Skírnir - 01.01.1913, Side 61

Danmerkur og Noregs saga próf. Edv. Holms.
61
enn fremur hve afarmikið verk það hefir verið að rann-
saka þetta alt út í æsar í tveimur ríkjum, og rita um það
rétt og skipulega. Alstaðar er höfundurinn vel heima.
Hann þekkir hvert rit, sem út hefir komið í Danmörku
og Noregi á þessum tima og nokkuð er á að græða. Hann
þekkir einnig rit sem komið hafa út í öðrum löndum, og
snerta Danmörku eða Noreg. Hann hefir einnig rannsakað
skjalasöfnin hæði í Kaupmannahöfn og Kristjaníu, og skjöl
er snerta utanríkisstjórnina bæði í ríkisskjalasafninu í
Stokkhólmi og París og viðar. A þennan hátt hefir hann
kynt sér allar greinar þjóðlífsins.
Höf. ritar um alt með hinni mestu óhlutdrægni. Hann
dæmir um alt i samanburði við samtíðina og í sambandi
við sögu Evrópu á þeim tíma. Hann segir jafnt kost og löst á
öllu og einstaka sinnum minnir hann á skuggahliðar nú-
tiðarinnar, eins og til þess að minna menn á að dæma
ekki of hart eða ósanngjarnt um forfeðurna, sem áttu við
þyngri hag og meiri erfiðleika að búa en vér á vorum
dögum.
Prófessor Holm hefir i ritum sínum haldið því fram
skarpar og ljósar en aðrir sagnaritarar, að Noregur hafi
verið jafnborinn Danmörku. Þetta sýnir hann í sögu þess-
ari og hvernig hlutur Noregs var fyrir borð borinn að þvi
leyti sem aðalstjórn ríkjanna hafði aðsetur sitt í Kaup-
mannahöfn. Noregur hlaut því að verða útundan í ýmsu.
Meðfram þess vegna verður Noregs saga miklu minni en
Danmerkur. Þar gerist undarlega lítið; Norðmenn voru
fremur aðgerðarlitlir um margar aldir eftir að veldi stór-
ættanna hnignaði svo mjög í lok miðaldanna, og floti þeirra,
siglingar og skipastóll minkaði á 14. öld. Þó voru við-
skifti og siglingar miklar milli Noregs annars vegar og
Englands og Hollands hins vegar; einkanlega var Björgvin
fjörugur verzlunarbær og skipakoma þar mikil. En and-
legt líf var þar lítið og það var lengi mjög dauft í Noregi;
en á 18. öldinni kemur gróandi í það; og bændur áttu
aldrei við neina slíka ánauð að búa í Noregi sem í Dan-
mörku. Almenningur hefir nálega hvergi í víðri veröld