Skírnir - 01.01.1913, Blaðsíða 67

Ritfregnir.
67
Supplem. JÞ. I, II og IV, auk ýmissa annara orðasafna i einstökum
greinum, svo sem Ebbe Hertzbergs yfir lagamálið norska (i V. b. NgL.)r
Finsens og Þórðar Sveinbjörnssonar við G-rágás, orðasöfn við Eddukvæðin,,
orðasafn Möbiusar, visnaskýringar o. s. frv. o. s. frv. Svo er auðvitað,
að höfundúr visindalégrar orðabókar verður að nota frumheimildirnar, t.
d. Islendingasögur, Sturlungu, lögin (Grágás, Járnsíðu, Jónsbók og lög
Norðmanna, sem út eru nú öll gefin í NgL. I—V). Svo er og auðvitað, að
nota ber ísl. fornbrs. (DI.) og Norskt frbrs. (DN.), að minsta kosti fram
um 1400. Þessar heimildir yfir fornmálið segist JO. (sjá heimildarita-
skrá hans framan við heftið) margar hafa notað. NgL. vantar þó í
skrána, nema hvað hann hefir einstöku staðar vitnað í Erþl. og Gþl.
og réttarbætur. Orðasafn Hertzbergs virðist hann ekki þekkja og a. m.
k. hefir hann ekki notað það, því að bæði vantar talsvert af orðum,
sem þar eru, og svo hefði JO. ekki getað sagt ýmsar vitleysur, sem
hittast í bók hans, ef hann hefði notað Hertzberg. Og hræddur er eg
um, að ekki hafi hann heldur mikla hugmynd um það, hvað sé i DN.,
því að i III. bindi þess segir hann (heimildaskrá bls. YII) vera réttarbœt-
ur (norskar), en þar fer hanu vilt, því að þær eru mest i III. b. NgL.
Ekki sýnist JO. heldur hafa notað orðasöfn Þ. Svb. eða Y. Einsens við
Grágás, því að ef hann hefði gert það, þá hefði hann ekki getað sett
sumar vitleysur í bók sína sem þar eru. Og þó kveðst hann nota Grág.
III. b., en þar er orðasafn YF. Annars varð eg hrifinn, er eg leit í
fyrstu yfir heimildaskrá JO. Bjóst alls ekki við þvi, að hann mundi
hafa farið yfir öll þau rit, en hélt fyrst JO. segja satt, að hann hefði
gert það. En þegar eg gætti betur að, sá eg fljótt, að JÓ. hefir alls
ekki notað nærri öll þau rit, er hann segist hafa notað eða þá gert það
svo illa, að verr er en ógert.
Eg verð að taka nokkur dæmi. JO. segist thafa notað DI. JO.
segir, að o. afl þýði meðal annars gildi. Þetta er auðvitað laukrétt.
Svo tekur JO. þetta dæmi: „dœmdu vér þetta boð úlöglegt ok ekki
afl hafa“ og vitnar i: »DI. III. 3« (= ísl. fornbrs. III. b. bls. 3 [eða
ef til vill Nr. 3]). Eg fletti upp tilvitnuðum stað, og er svo heppinn
að nr. 3 er einmitt á bls. 3 i III. bindi, en þar er dæmi JO. alls ekki,
heldur efnið alt gerólikt. Eg býst þá við, að þetta sé prentvilla i bók
JO., lít samt á orðið afl í Cl. Þar er sama merking tilgreind og orðrétt
sama dæmið, sem JO. hefir, en tilv. Cl. er svo: »Dípl. III. 3<. A-in í
Cl. komu út 1869, svo að ekki gat Guðbr. Yigf. vitnað í DI. III. b.,
sem kom út 1893—1896, eða yfir 20 árum eftir útkomu Cl. og 4—7 ár-
nm eftir dauða Guðbr. Vigf. Eg fletti þá upp í heimildaskránni framan
við orðasafnið í Cl. og „Dipl. III. 3.“ merkir handrit í AM., sem þá
var óprentað (Diplomatarium faseic. III. 3. bréf). En svo tekur ekki
betra við, því að tilv. Cl. er ekki heldur rétt. Þetta dæmi sýnir vel
vinnubrögð JO.: 1) Hann hirðir ekki einu sinni um að fletta upp
heimildarskrá Cl., enda þótt hann geti ekki verið viss um, hvað
5*