Gefn - 01.01.1874, Page 18

18
jöklarnir á Austurlandi eru kunnir lijá oss og er margt
ritað um það tjón og usla sem þeir hafa gjört. Sólheima-
sandur er hið elzta jökulhlaup sem vér þekkjum hér, og er
til um það æfar gömul þjóðsaga í Landnámu (um Loðmund
og frasa (sbr. ísl. þjóðs. II 79).
Um ár og stöðuvötn íslands skulum vér fara mjög
fám orðum. j>etta sýnist að standa í sambandi við myndan
landsins á þann hátt, að þó að árnar á Norðurlandi og í
Skaptafellssýslum liggi í norður og suður, þá sýnast þær
ár, sem falla í vestur og austur (eða réttara sagt í land-
norður og útsuður) að tákna aðalhreifíngu landsins í myndan
þess; píngvallavatn og Mývatn liggja í þessa stefnu og gæti
hafa komið af stórum jarðföllum, og loksins vitum vér, að
á klettum og steinum eru hrufur og rispur, sem einmitt
liggja í ena sömu stefnu, hver svo sem orsök þeirra er. Hér-
umbil í sömu stefnu liggja vötnin á Arnarvatnsheiði og
Fiskivötn við Skaptárjökul; en aptur á móti eru mörg einstök
lángvaxin vötn þverbeint á þessari stefnu.
Hellrar eru merkilegir: Surtshellir, með dropa-
steinum (stalactites). Paradísarhellir. Saunghellir.
Surtshellir telst 839 faðma á lengd; hann er mjög gamall,
því þar færði Jorvaldr holbarki hellisbúanum drápu (Landn.
199).
Menn hafa almennt haldið sér til þeirrar trúar, að ís-
land væri af eldi upp komið, það er: að það sé í rauninni
ekki annað en eldfjallaklasi og útbrunnin hraun, og á þessari
setníngu heíir ávallt verið bygð su meiníng, að land vort
gæti enga málma né slík náttúrugæði geymt í skauti sínu,
þar væri ekkert að finna né græða, því allt væri brunnið,
brunnið meir en að köldum kolum. En Winkler hefir komizt
að þeirri niðurstöðu, að eldfjöll vor hati ekkert eða lítið
verulegt saman að sælda með sjálfu meginlandinu, eða með
öðrum orðum: að því sé ekki skotið upp af tómum eldgángi.
Raunar eru öll lönd upphafin af eldi, að því leyti eldólgan
innan í hnettinum lætur löndin lyptast upp yfir og siga