Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1894, Blaðsíða 22

22
Þó eru mannaverkin auðsæ, því mikið af grjótinu er flutt neðan
frá ánni. Sagt er, að ýmsir smávegis hlutir hafl fundizt í rúst-
inni, t. a. m. skœri, sem Einar bóndi i Stóru-Mörk fann og gaf
Sigurði Vigfússyni handa forngripasafninu. Þar getur naumast
leikið vafi á, að þetta hefur verið bær Ásbjarnar Reyrketilssonar
(Lndn. V. 2.), því að á öllu þvi svæði, sem örnefnið Þórsmörk gat náð
yfir, heflr þetta verið byggilegasti staðurinn. Af hinum þremur
bæjum á Þórsmörk, sem Njála getur, befir þessi hlotið að vera
hinn innsti, því innar hefir bær ekki getað verið. Af hinum
tveimur sjást nú engar leifar. Munnmæli segja, að bær hafi ver-
ið í Hamraskógum. Þeir eru sunnanmegin við Ljósá. Þar er enn
óblásið, og gæti þar dulizt bæjarrúst. En eftir landslagi eru þó
litlar likur til þess. Nokkru sunnar er dalur vestur við fljótið
og er nokkurt undirlendi i honum. Hann heitir Húsadalur, og
fjekk það nafn af þvi, að Sæmundur bóndi Ögmundsson í Eyvind-
arholti (faðir sjera Tómasar sál. á Breiðabólsstað) húsaði þar bæ
og flutti þangað bú sitt, því honum litust landskostir þar fýsileg-
ir. En vegna örðugleika þótti honum þar þó ekki verandi, er
til kom, og flutti sig þvi að Eyvindarholti aftur eftir 1 eða 2 ár.
Það sýnist næstura sjálfsagt, að einn af fornbæjunum hafi verið
í þessum dal. Forn rúst sjest þar raunar ekki; en það er ekki
að marka: Sæmundur hefur að líkindum valið sama bæjarstæðið
og byggt ofan á rústina, þó nú kunni fólk ekki frá því að segja.
Sá bær hefir þá hlotið að vera miðbærinn í Þórsmörk; því
nokkru lengra fram með fijótinu heflr verið fremsti bærinn. Þar
heitir á Þuríðarstöðum. Nafnið er órækur vottur þess, að þar
hefir bær verið. En ekki er þar byggilegt nú á dögum. Þaðer
í litlum krika, sem nú er ekki annað en moldarskriða. Rúst
sjest þar ekki; en hún kann að vera hulin skriðu. Þó er hitt
liklegra, að bærinn hafi staðið á undirlendi, sem fljótið hafi siðan
farið yfir. Það er varla hægt að álita Þórsmörk byggilega, án
þess að hugsa sjer undirlendi vestan fram með henni allri, að
minnsta kosti ofan frá Ljósá, og þegar fljótið hafði eyðilagt það
undirlendi, þá var það næg orsök til þess, að byggðin legðist
niður. Það sjest líka af Lndn., að fljótið hefir til forna runnið
talsvert vestar á þessu svæði en nú, því Ásgerður nam land til
Jöldusteins; en nú er fljótið fyrir austan hann. Það er engin
ástæða til að rengja það, að Jöldusteinn sem Lndn. nefnir, sje
sami kletturinn, sem nú ber það nafn, því þó sumir hafi kallað
hann Lausöldu, þá er það sprottið af misskilningi. Kletturinn er
engin »alda»; en bin rjettnefnda Lausalda er þar á móts við úti