Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1894, Blaðsíða 34

34
framburð þeirra mauna, er héldu henni á lopt og trúðu að hann
væri heilagur maður, heldur styrktu þeir miklu fremur þessa
skoðun (sbr. páfabréf frá 1255, 1266 og 1302 í Dipl. Norv. III,
nr. 5, 9 og 50), enda íór svo þegar fram i sótti, að hann var
dýrkaður i nálega öllum löndum hins kristna heims, þótt mest
kvæði að helgi hans hér á Norðurlöndum og þá einkum þar sem
vald erkibiskupsins i Niðarósi náði yfir. Þar voru honum eign-
aðir 2 dagar á ári hverju og hátíðlegir haldnir svo sem fremst
voru föng á, einkum í Niðarósi. Þessir dagar voru Olafsmessa
hin fyrri á ártíð hans eða andlátsdegi 29. júlí (festum passionis
(dies natalis) Sancti (beati) Olavi) og Olafsmessa hin siðari eða
efri 3. ágúst (festum translationis (inventionis) Sancti (beati) Olavi),
svo og báða fyrirfarandi daga (Olafsvökur); enn fremur hafa
verið sungnar Olafstiðir hvern miðvikudag til minningar um líf-
lát hans, að minsta kosti í þeim kirkjum, er sérstaklega voru
helgaðar honum, og eru til enn í dag töluverðar menjar þeirra tíða
(les og söngvar).
Hér á landi voru honum svo sem öðrum höfuðdýrlingum og
máttarstólpum kristninnar í kaþólskum sið helgaðar margar
kirkjur og þar með honum fólgnar á hendur til varðveizlu frem-
ur öðrum helgum mönnum. Eru það eigi færri en 30 kirkjur,
sem honum hafa verið helgaðar einum og engum öðrum, en fyr-
ir vist 20 aðrar voru honum helgaðar ásamt með öðrum, einum
eða fleiri í hverjmn stað, og eru þó ótaldar þær kirkjur, er voru
helgaðar öllum heilögum í sameiningu. í fiestum þessum kirkj-
um eða öllum, þótt nú verði það eigi beint sannað, munu hafa
verið líkneski Olafs konungs eða að minsta kosti litmyndir
(skriptir) af honum, því að í kaþólskum sið höfðu menn nálega
í hverri kirkju eitthvert þvilíkt sýnilegt tákn einhvers dýrlings
og þá helzt þess, er kirkjan var helguð. Hér á landi sýnast
skriptir þessar af helgum mönnum að hafa verið miklu algeng-
ari en likneski, enda hafa þær eflaust verið miklu ódýrari; i
sumum kirkjum voru jafnvel margar skriptir, þótt þar væri
ekkert líkneski, að þvi er séð verður af máldögum kirknanna.
Nú munu allar þessar skriptir vera glataðar en nokkur líkneski
eru enn eptir, helzt af þeim mönnum, sem nefndireru í biflíunni,
svo sem Kristi, Maríu, postulunum og ýmsum öðrum. Af Ólafi
konungi voru til líkneski bæði á Sjávarborg í Skagafirði (1399),
á Höfðabrekku (1352 og áður), í Biaskerjum (1397) og í safninu
hér er líkneski frá Vatnsfjarðarkirkju og svo:
líkneski Ólafx hins helga frá Kálfafellsstað,