Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1940, Page 87

79
1) Kort þau, sem rakin verða til Guðbrands biskups Þorláksson-
ar. Merkust þeirra eru: a) Landabréf Mercators. Ég hef hér í hönd-
um eitt eintak af stærra kortinu, stendur á því, að það sé útg. 1620.
Á, sem sýnilega er Kúðafljót, verður til úr tveimur kvíslum „Skabta“
að austan, ónefndri kvísl að vestan, sem kemur úr fjórum nokkuö
stórum vötnum, hverju norður af öðru; við þau, helzt öll, stendur
„Fiski nottu“. Nyrzta vatnið er fyrir norðan Heklu, það næsta á móts
við hana. Vesturkvíslin rennur í bugðu, áður en hún kemur í Kúða-
fljót, og getur verið Hólmsá ekki síður en Tungufljót. I Two Carto-
graphers er mynd af minna kortinu; þar er eystri kvíslinni sleppt.
b) Landabréf Orteliusar (útg. 1595, eftirmynd í Two Carto-
graphers). Árnar og vötnin í aðalatriðunum eins. „Meðalland“ stend-
ur hér fyrir vestan ána, sem er hér öllu meira bugðótt. Það er alveg
auðséð, að kortagerðarmaðurinn ruglast í ánum, bæði í byggð og
óbyggðum. — Frá þessu landabréfi er fjöldi annara landabréfa kom-
inn, sem ég verð að sleppa hér.
2) Þórður Þorláksson fer bersýnilega eftir tveimur heimildum.
Annars vegar eru einhverjar frásagnir kunnugra manna, sem eru
svo skilmerkilegar, að lengst af má kalla ár réttar í byggð á hans
korti. En hins vegar eru eldri kort, og undan þeirra áhrifum losar
hann sig ekki að öllu leyti, því að frá þeim tekur hann Fiskivötn,
sömu röðina, fjögur vötn stór hvert norður af öðru. Svo er þetta
á kortinu 1668, og þrjú þeirra a. m. k. eru norðar en Hekla.
Hér eru allar höfuðkvíslar þær, sem mynda Kúðafljót; miðkvíslina,
sem Þórður kallar Kúðafljót, lætur hann koma úr Fiskivötnum, en
eins og fyrr var getið, er alveg eins mögulegt, að vestari kvíslin á
eldri kortunum hafi átt að tákna Hólmsá. Síðara kort Þórðar biskups,
frá 1670, er eins í aðalatriðum, nema hvað vötnin eru nú þrjú, og
stendur Fiskivötn milli tveggja hinna nyrztu. Vötnin ná nú ekki nærri
eins langt norður; hið nyrzta á móts við Heklu. — Á engu þessara
korta er Tungná. Maður, sem vissi um tilveru hennar, en festi ann-
ars trúnað á kort Þórðar, varð að gera eitt af tvennu: láta Tungná
líka koma úr vötnunum eða setja Fiskivötn fyrir sunnan hana.
3) Þá kemur að kortum, sem rætur eiga að rekja til mælingar
Thomasar Knopfs. Sérkort hans af Skaftafellssýlu, sem Halldór Her-
mannsson getur um1), hef ég ekki séð, og af korti því, er hann
gerði af öllu íslandi 1734, hef ég aðeins séð eftirmyndina í The
Cartography of Iceland, kort nr. 25, en sá er galli á, að vegna smækk-
unarinnar er hún heldur óskýr, einkum um nöfn. Síðan kom kort hans
1) The Cartography of Iceland, hls. 49.