Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1963, Blaðsíða 39

ALDARAFMÆLI ÞJÓÐMINJASAFNS ISLANDS
43
ast sérstaklega þeirra manna, sem stóðu við vöggu stofnunarinnar.
Það hlýðir og að minnast í dag þeirra manna annarra, sem verið
hafa umsjónarmenn stofnunar vorrar eða forstöðumenn, en nú eru
látnir fyrir lengri eða skemmri tíma, þeirra Sigurðar gullsmiðs
og fornfræðings Vigfússonar, Pálma skólakennara Pálssonar, Jóns
landsbókavarðar Jakobssonar og Matthíasar Þórðarsonar þjóðminja-
varðar. Saga safnsins skiptist í tímabil eftir starfstíma þessara
manna, og er þó tífmabil Matthíasar Þórðarsonar miklu lengst eða
40 ár. Hann var fyrsti maðurinn, sem tækifæri fékk til þess að helga
stofnuninni starfskrafta sína alla, hann lifði það að sjá mesta vöxt
hennar og átti raunar mestan þátt í honum sjálfur, sjá safnið verða
að raunverulegri þjóðarstofnun, og hann lifði loks það að sjá það
flytja inn í sín eigin húsakynni og þar með rætast vonir, sem fædd-
ust um leið og safnið sjálft. Hann var löngum einn síns liðs með
yfirgripsmikinn verkahring, og saga hans og saga safnsins renna
saman í eitt, því að fátítt er, að embættismaður verði eins sam-
gróinn sinni stofnun og Matthías Þórðarson var safninu. Matthías
Þórðarson stóð fyrir því að halda hátíðlegt afmæli Þjóðminjasafns-
ins á 50 ára og 75 ára afmæli þess, og aðeins skorti rúmlega eitt
ár til að honum entist aldur að taka með oss þátt í aldarafmæli þess.
Hans er í dag minnzt með mikilli virðingu.
Ekki verður með sanni sagt, að á veraldlegan mælikvarða hafi
verið mikil reisn yfir safninu á fyrstu göngu þess, þegar Sigurður
málari og Jón Árnason voru að raða upp fyrstu gripunum á dóhi-
kirkjuloftinu, í svolítilli kytru og með tvær hendur tómar. En þeim
mun meiri reisn var yfir hugmyndum þeirra um það hlutverk,
sem þeir ætluðu þessu fyrirtæki, eins og þeir komust stundum
sjálfir að orði. Það sem knúði þá til starfa var ekki sjálfumnæg
söfnunarhvöt eða lífsfjarlæg fornaldardýrkun, heldur sannfæring
þeirra uím lífsgildi hinna þjóðlegu minja fyrir einstaklinginn og
þjóðina í heild. Þeir gerðu sér þess ljósa grein, að hverju fór um
þjóðminjarnar, þær streymdu út úr landinu eftir ýmsum farveg-
um, eins og fornar bækur vorar höfðu áður gert, og þeir skildu, að
til þess að hefta þann straum mundi ekkert duga annað en safn í
landinu sjálfu. Engum getur blandazt hugur um, að á þessu sviði
náðu þeir settu marki. Mikið afhroð höfðum vér goldið, áður en
safnið var stofnað, en getum má leiða að því, hversu farið hefði, ef
stofnun þess hefði dregizt, þótt ekki væri nema einn áratug.
Menningarsögulegir gripir hafa vitanlega verið fluttir úr landi síð-
an, en þó urðu algerð tímæmót á þessu sviði með tilkomu safnsins,