Lögrétta - 01.01.1934, Blaðsíða 3

5
LÖGRJETTA
6
„Það er hið æðsta verðmæti, sem öll önnur
verðmæti velta á“. Og í lífinu er einstakl-
ingurinn mest virði, hinir miklu listamenn
og uppgötvarar eru göfugustu form mann-
lífsins. Það er aðeins einstaklingurinn, hinn
skapandi persónuleiki, sem hugsar og dæmir
sjálfur, sem skapað getur verðmæti fynr
þjóðfjelagið og aukið þroska þess. Ríkið er
til fyrir manninn, en maðurinn ekki fyrir
ríkið og því segist Einstein álíta það meg-
inverkefni ríkisins, að vernda einstaklinginn
og veita liinum skapandi persónuleika mögu-
leika til þroska. „Jeg álít ekki“, segir hann,
„að ríkið sje hinn eini verðmæti þáttur
mannlífsins, heldur miklu fremur hinn skap-
andi, næmi einstaklingur, persónuleikinn,
hann einn getur skapað það, sem göfugt er
og mikilsvert, hvort sem múgurinn, sem
slíkur, finnur það og skilur eða ekki“.
Hinsvegar þykir Einstein, þegar hann lít-
ur yfir samtíð sína, að þar sje fremur öm-
urlegt um að litast að því leyti, að lítið sje
um persónulegt frelsi og þar af leiðandi fátt
um glæsilega leiðtoga. Einkum þykir honum
þetta áberandi i listum og stjórnmálum og
segir að í opinberu lífi hafi heilbrigðri skyn-
semi og frjálsri hugsun farið verulega aft-
ur á síðustu árum. Ilann er lýðræðissinni og
á móti einræði því, sem: víða er nú komið á,
að hans áliti einungis af því að tilfinning
þjóðanna fyrir verðmæti og gildi persónu-
leikans hefur sljófgast. Og jafnvel þótt ein-
ræðinu sje komið á fyrir einhverja nauð-
syn, eða jafnvel af afburðamönnum, þá
endar það altaf með ofbeldi og níðingsskap.
Spengler
og ár örlaganna oq byltínganna,
Margir spreyta sig á því, að reyna að skýra
og skilja þá undarlegu og ömurlegu kreppu-
tíma, sem gengið hafa yfir heiminn undan-
farið. Menn hafa reynt að skýra þetta út
frá mörgum sjónarmiðum, einn leggur á-
herslu á fjármál og atvinnumál, annar á her-
mál o. s. frv. Meðal þeirra mörgu, sem um
þetta hafa skrifað, er Oswald Spengler, hinn
heimsfrægi höfundur ritsins um Hrun Vest-
urlanda. Síðasta bók hans heitir „Jahre der
Entscheidung“, ár örlaganna, eða þau ár,
sem á veltur og reynir Spengler þar að gera
sögulega og menningarlega grein fyrir á-
standinu, eins og það er nú og horfunum,
á grundvelli þeirrar söguskoðunar, sem hann
hefur áður lýst. Þessi nýja bók hans er þó
ekki sögurit í sama skilningi og fymefnda
ritið, hún er öllu fremur baráttu og hvatn-
ingarit um samtíma mál. Hún kom ekki út
fyr en Hitlersbyltingin var um garð gengin
en mikill hluti hennar var saminn áður.
Spengler segist að vísu hafa þráð þesshátt-
ar þjóðernisbyltingu, sem orðið hafi, og hon-
um hefur ávalt þótt lítið koma til jafnaðar-
manna og frjálslyndra, en samt hefur hann
sitthvað út á þjóðernisjafnaðarmenn Hitlers
að setja, einkum þykir honum1 að þeir sjeu
hávaðamenn um hóf fram og hafi enn sem
komið er, þegar bókin er skrifuð, of litlum
framkvæmdum af að státa, seiri sjeu; nokk-
urs verulegs virði, en þær framkvæmdir einar
þykja honum verulegar, seml komá fram í
utanríkismálum í auknum löndum og efldum
heimsáhrifum Þjóðverja.
Ástandinu, eins og það er nú í heiminum,
lýsir Spengler svo, að við lifum nú eldsum-
brot, sem engin dæmi sjeu til áður. Nóttin
er komin, jörðin skelfur og hraunstraum-
arnir veltast yfir heilar þjóðir — og svo
kalla menn á brunaliðið. Þessi síðasta at-
hugasemd Spenglers um ákollun brunaliðs-
ins til þess að slökkva eldgosið er ein af
mörgum háðulegum athugasemdum hans um
vanmátt og hjegómleika þeirra úrlausnarráð-
stafana, sem algengastar sjeu í opinberu lífi
nútímans, sem honum þykir fullt af öfug-
streymi, lítilmensku og lágum hvötum. Nú-
tíminn er að hans áliti sá tími, sem hefst
um 1750 og verður lokið 1950. Það semi ein-
kennir þennan tíma er lýðræði og kvenrjett-
indi, jafnaðarmenska og auðmenska, þróun
stórborganna, náttúruvísindin og tæknin.
Og þetta er alt nokkumvegin jafn fánýtt,
fyrirlitlegt og forgengilegt að áliti Speng-
lers og það má farast og mun farast. Það
ferst í nýrri stórstyrjöld, sem er í aðsigi
og mun spretta upp úr þeirri viðskiftastyrj-
öld, sem nú hefur um það bil náð hámarki
sínu.