Eimreiðin - 01.09.1896, Síða 49

209
Sama árið og Goethe kvongaðist, byrjaði hann á nýrri heildar-
útgáfu af ritum sínum og í henni birtist nú loksins sorgarleikurinn
»Faust« (fyrri parturinn). Það, sem áður hafði komið á prent af hon-
um, var ekki nema brot, og hafði það almennt ekki verið metið eins
og vert var; en nú hreif það stórkostlega, og blandaðist engum skyn-
berandi manni hugur um, að hjer var framkomið þjóðlegt listaverk, sem
öll hin þýzka þjóð mátti gleðjast yfir og telja sjer til gildis gagnvart
öðrum þjóðum. Undirstaða sorgarleiksins er þjóðsagan um töíramann-
inn doktor Faust, sem veðdregur sig djöflinum i þeim auðvirðilega til-
gangi, að geta með hans tilhjálp svalað forvitni sinni og holdlegri mun-
aðarfýsn. En Goethe hefir lypt Faust upp r æðra veldi, þar sem hann
lætur hann heitbinda sig hinum forna óvin til þess að fá fyrir hans full-
tingi yfirstigið þau takmörk, sem sett eru mannlegri þekkingu, svo að
sorgarleikurinn urn þennan gamla töframann verður sorgarleikur um hinn
stórhuga framfaragjarna mannsanda, sem þrátt fyrir alla bresti og breyzk-
leika keppir óþreytandi eptir þekkingu og sannleik og er í innsta eðli
sínu göfugur, enda verða þau leikslok, að Faust hverfur ekki djöflinum
á vald, eins og til stóð, heldur frelsast hann að fullu og öllu.
Peim, sem áður höfðu viðurkennt Goethe sem mesta skáld hinnar
þýzku þjóðar, en þeir voru ekki svo margir sem ætla mætti, þeim fjölg-
aði nú óðum, en Goethe sins vegar einangraði sig meira og meira frá
heiminum og lifði í sínu. Öll hans ástundun var að auðga anda sinn
að menntun og þekkingu, og enginn hefir sannað betur en hann í verk-
im; spakmælið, að svo lengi lærir sem lifir. Hann rýndi í bókmenntir
útlendra þjóða frá öllum tímum og lagði enda stund á persnesku og
arabisku til að komast niður í skáldskap þeirra þjóða og bar það ávöxt
í hinu fagra kvæðasafni hans, »Westöstlicher Divan«. Par að auki hjelt
hann áfram náttúrufræðisiðkunum sinum og lauk við fræðirit sitt um litina
(Farbenlehre). Sömuleiðis samdi hann »Wilhelm Meisters Wanderjahre«,
framhald af »W. M. Lehrjahre«. Eptir 1810 tók hann að semja æfi-
sögu sína, til þess að skáldskapur hans yrði því betur skilinn, og nefndi
bókina »Aus meinem Leben, Dichtung und WahrheiU (Frá lífl mínu,
skáldskapur og sannleikur). En þessi lifssaga hans nær að eins til 1755,
og telst hún í röð með hans beztu verkum.
1810 missti hann konu sína, og sá hann meira eptir henni en sum-
ir kynnu að ætla eptir skaplyndi hans. Fó bætti það um, að sonur
hans kvæntist góðri konu, sem varð honum hin ástríkasta ellistoð. 1817
hætti Goethe við stjórn hirðleikhússins i Weimar. Hann var nú orð-
inn einrænni og hjelt mönnum nokkuð frá sjer, sem margir misskildu
og tóku fyrir kaldlyndi og hefðarhátt; því lund hans var i raun og veru
óbreytt og hann var þrátt fyrir áratöluna ungur i anda, en hann vildi
hafa næði og gat ekki verið allra. Enn þá einu sinni á sjötugasta ári
fjekk hann ást á ungri stúlku tiginni, Ulrike v. Lewetzovu, afbragðsfríðri,
og var jafnaðarþokki af hennar hálfu, en, svo sem að líkindum ræður,
tókst þar enginn ráðahagur. 1828 dó hertoginn, ástvinur hans, og ljezt
þar sá höfðingi, sem jafnan mun ógleymanlegur þjóð sinni fyrir það, að
hann um sína daga gerði Weimar að Aþenuborg Pýzkalands. Skömmu
siðar dó Luisa, hertogafrúin, hið mesta göfugkvendi. En þyngsta sorgai-
efni bar Goethe að hendi, er sonur hans andaðist í Róm 1830. Sama
14