Eimreiðin - 01.09.1908, Blaðsíða 73

233
konungsríki verður opinberlega viðurkentj en sambandinu verður ekki slitið með
uppsögn, sem menn hingað til höfðu rétt til. Gamli sáttmáli (frá 1262) fellur sem
sé úr gildi. Er hætt við að frumvarpið þess vegna mæti nokkurri mótspyrnu á
Islandi, en það er spursmál, hvort ekki sé betra að láta Gamla sáttmála falla, ef
menn geta nú fengið viðurkent fullveldi í málefnasambandi við Danmörku. Til þess
að frumvarpið geti náð samþykki Islendinga, mundi þó verða að gera þá orða-
breytingu í 1. gr., að í staðinn fyrir »hið sameinaða danska ríki<t komi: »hið sam-
einaða dansk-íslenzka ríki«} eða þá »hið dansk-íslenzka konungsveldi« (Monarki). —
í íslenzka textanum stendur: »eru því í ríkjasambandi, er nefnist veldi Danakon-
ungs«. En þetta kemur ekki heim við danska textann: »og danner saaledes sam-
men med Danmark en Statsforbindelse, uet samlede danske Rige.« íslenzka orðið
»veldi« er talsvert yfirgripsmeira orð en »Rige«, og verður tæplega þýit með öðru
en »Monarki«. — Til þess að samkomulag náist. verða íslendingar því líklega að
heimta, að danska textanum verði breytt, svo að hann verði í fullu samræmi við ís-
lenzka textann. Náttúrlega mundu þeir helzt kjósa, að allri eftirsetningunni »og
danner saaledes« o. s. frv. væri alveg slept. Hún er algerlega óþörf.
Hvernig verður nú staða Islands, ef nefndarfrumvarpið verður samþykt ? Til
þess að geta svarað því, er nóg að líta á 1. gr. þess. ísland verður frjálst og
sjálfstætt, með öðrum orðum fullveðja; það verður í sambandi við Danmörku um
þau mál, sem báðir aðilar hafa orðið ásáttir um að telja sameiginleg. »Island
verður,« eins og skýrt er tekið fram í athugasemdunum við frumvarpið, »sérstakt
ríki jafnhliða Danmörku«. Ekkert yfirríki er sett á stofn og sambandið verður því
málefnasamband.
Fullveðja ríki hefir ísland de jure (lagalegaj verið síðan 930j en eftir sam-
band þess við Noreg og síðar við Danmörku varð, eins og kunnugt er, í raun og
veru smámsaman svo mikil breyting á stöðu þess, að það varla gat talist öllu meii a
en landshluti með nokkurri sjálfstjórn. En meðan Gamli sáttmáli frá 1262 var ekki
úr gildi feldur, hélt ísland enn þá lagalega fullveldi sínu og var í konungssambandi
við Danmörku. En þetta hefir Danmörk ekki viljað viðurkenna, og þó það frá
lagalegu sjónarmiði geti ekki haft áhrif á stöðu íslands, þá hefir það þó eðlilega
mikið að þýða í framkvæmdinni. En nú getur Island fengið fullveldi sitt viðurkent
af sambandsþjóð sinni, og verður þá ekki annað séð, en að ísland ætti að fallast á
frumvarpið. Barátta íslendinga hefir einmitt stefnt að því, að fá fullveldið viður-
kent. í*etta var aðalatriðið og krafa hins mikla Pingvallafundar í fyrra sumar. Ein-
mitt því var líka haldið fram í riti Einars Hjörleifssonar »Frjálst sambandsland«.
Hvort sambandið svo verður konungssamband eða málefnasamband skiftir hlutfalls-
lega minna.
ísland verður fullveðja; þetta sýnn, eins og á hefir verið vikið, undir eins fyrstu
orðin í frumvarpinu, sem, ef það verður samþykt, verður nýr sáttmáli milli íslands og
Danmerkur. Hér er ekki að ræða um lög, sem aðeins annai aðilinn hafi samþykt
(eins og stöðulögin frá 1871), heldur eins og rétt er að orði kveðið, »er báðir að-
ilar hafa orðið ásáttir um«, sáttmála, sem gerður er með tvennum samhljóða lögum,
íslenzkum og dönskum, og sem staðfestur er með undirskrift konungs. Einnig þetta
sýnir fullveldi íslands, því eins og hinn frægi þýzki ríkisréttarfræðingur próf. Jellenik
segir (í »Die Lehre von Staatenverbindungen« bls. 54): »I*að ríki er fullveðja, sem
einungis er bundið með sáttmála«. Og á öðrum stað (bls. 204; segir hann: »Sam-
band milli sjálfstæðra ríkja, getur því ekki myndast með lögum, því ekki orðið
haldið í skorðum með lögum, því ekki orðið slitið með lögum. I*að getur aðeins
myndast með sáttmála, því orðið haldið í skorðum með sáttmála og því orðið slitið