Eimreiðin - 01.05.1912, Síða 79

155
málamanninum danska«. Hann hafði nú aftur dvalið suður á Miðjarðarhafsströnd
og reynt með rannsóknum í bókasöfnum þar að grafast betur fyrir, hver þessi ís-
lenzki hershöfðingi hefði verið, er tók Hyéres 1707. Og nú varð niðurstaðan á
rannsóknum hans sú, að það væri aðeins prentvilla, að hershöfðinginn hefði ver-
ið íslendingur. Hann mundi hafa verið írlendingur (misprentast S fyrir r). Pó er
svo af grein hans að ráða, sem fullvíst sé nú þetta ekki heldur, en líkurnar þó
meiri fyrir því, að írland hafi átt manninn en ísland. í*að er því líklega ekki annað
fyrir hendi, en að skila honum aftur og þakka fyrir lánið og stundarsómann.
V. G.
IRMINSÚL OG GOÐASULÚR heitir ritgerð, sem dr. A. Olrik hefir ritað í
norska tímaritið »Maal og minne« (1910X. Heldur hann því fram, að öndvegissúlur
fornmanna hafi verið goðasúlur goðalíkneski, því sjá megi, að hinar elztu goða-
myndir hafi tíðast ekki verið annað en stólpar með útskornu höfði á efri enda
(stólpagoð). »Reginnagli« í öndvegissúlum álítur hann sé sama og »regingaddi* og
»veraldarnagli«, sem getið er í Sn.-E., II, 494, og tákni járngadd, sem staðið hafi
upp úr enda súlunnar; bendir hann á dæmi slíks á súlu hjá Finnlöppum fyr á öld-
um, er muni hafa verið samskonar og fórnarsúla sú, er þeir hafi kallað »Maylmen-
súlu« og kent við goð sitt »Maylmen Radien« eða »Veralden Radien« öðru nafni;
en þau nöfn þýði »Veraldargoð«, »Veraldarvaldi« eða »Himinvaldur«, og tákni þá
súlan, sem ímynd guðsins, veraldarsúlu, er beri heiminn eða haldi honum uppi. Komi
þetta alveg heim við goðasúlu Saxa, »irminsúl« (er Karl mikli eyðilagði 772), því
það nafn þýði einmitt »veraldarsúlu« (celumna universalis, quasi sustinens oninia).
Hann bendir og á, að eins og fórarinn loftunga kalli Ólaf helga »reginnagla bóka-
máls«, eins sé »máttarstólpar kristninnar« hjá Páli postula (Gal. 2, 9) í þýzkri pré-
dikun frá 13. öld þýtt með »fursten und irmensuwel der christenheit«. — Hugmynd-
in um veraldarsúluna geti ekki verið upprunaleg hjá Finnlöppum, heldur hljóti að
vera til þeirra komin frá Norðurlandabúum, eins og margar aðrar hugmyndir, er
finna megi í átrúnaði þeirra.
í^essi skýring er að mörgu leyti mjög sennileg, því víst er að öndvegissúlurnar
vóru skoðaðar sem eins konar húsguðir (sbr. Privatbol. 185), og eins hitt, að hinar
elztu goðamyndir vóru ekki annað en súlur eða stólpar með útskornum höfðum, sem
smámsaman nálgast meira og meira mannsmynd (sbr. Aarb. f. nord. Oldk. 1881,
3^9—389, Fig. 1—3, bls. 371). En hæpið álítum vér að skýringin á »reginnagli«
sé allskostar rétt, að því leyti, að það hafi verið járngaddur upp úr efri enda súl-
unnar. Fyrir því hefir dr. Olrik aðeins eina sönnun, lýsinguna í Leems »Beskrivelse
over Finmarkens Lapper« (bls. 437), en hún er afarveik, þar sem óvíst er, hvort
þar einu sinni er um fórnar- eða goðasúlu að ræða, þó nokkrar líkur séu til þess.
Aftur minnist Jens Kildal ekki á neinn slíkan gadd í Maylmensúlunni, heldur segir.
að hún hafi verið með klauf eða klofin í endann (»med en kloft i enden«). Og ein-
mitt þannig álítum vér að súlur hafi yfirleitt verið, því það er svo margt, sem bend-
jr til þess. Vér álítum meira að segja, að sjálft nafnið »súla« þýði einmitt háan
stólpa með bogadreginni klauf í efri enda, enda þýðir orðið það enn í Noregi (sbr.
Aasen). A það bendir og lýsingarorðið »sýldr« (Flat. III, 418) og íslenzka fjár-
markið »sýlt« (myndað af »súl« eða »súla«, eins og »stýftc af »stúfr«), og enn
fremur fjallsnafnið »Súlur«, sem kemur svo víða fyrir á Islandi um fjöll með klofn-
um tindum (sbr. »Den islandske Lods« t. d. bls. 133, mynd 117). Sama má sjá af
lýsingum á gömlum súlum í Danmörku, að efri endinn hefir ávalt verið sýldur eða
klofinn (sbr. Mejborg: Gamle danske Hjem, bls. 96). En hafi efri endinn ávalt verið