Eimreiðin - 01.01.1916, Page 2

2
Svo mátti heita, aö mælinga-stjarnfræðin væri á miðri 19. öld
komin á hæsta stig, svo hún hefir litlum framförum tekið síðan.
Fyrir þrem öldum var farið að nota sjó'npípur, og fékst við það
miklu betri þekking á sólkerfi voru, og augað skygndist miklu
lengra út í geiminn en áður. Eftir því sem sjónpípurnar urðu
fullkomnari, því betur tókst stjörnufræðingum að skoða yfirborð
jarðstjarna og tunglsins; þá var nákvæmlega farið að athuga inn-
byrðis afstöðu og niðurröðun fastastjarna og þokustjarna, ná-
kvæmir uppdrættir voru gerðir af himninum, og sumir sömdu
stjörnuskrár yfir ýms héruð hvelfingarinnar.
Á þessu stigi var stjörnufræðin fyrir og um miðbik 19. ald-
ar, þegar Björn Gunnlaugsson orti Njólu, og Jónas Hallgrimsson
þýddi stjörnufræði Úrsíns. Flest var búið að mæla og reikna,
sem hægt var að reikna, afstöður og hreyfingar í sólkerfinu voru
ákveðnar með hinni ýtrustu nákvæmni, og fátt var nýtt að skoða
eða athuga. Það bar helzt til tíðinda, að eitthvert smástirnið
fanst í sólkerfi voru, nýjar halastjörnur, flökkukindur utan úr
himindjúpinu, komu stundum fram á sjónarsviðið; og það bar
líka við, áð ný stjarna stöku sinnum blossaði upp úti í geimi, í
einhverju fjarlægu stjörnumerki. F*að var lítil útsjón til, að menn
kæmust lengra, en að reikna og staðfesta þessi fyrirbrigði. Styrk
og sjónarmagn sjónpípunnar var örðugt að áuka úr þessu, og
þar sem hvorki augað né reikningslistin gátu komist að, virtist
nærri óhugsandi að mannlegur andi mundi geta ráðið fleiri gátur
í ginnungagapi alheimsins. Heimspekingurinn August Comte *) tók
það fram 1844, að úr þessu hlytu allar stjörnufræðisrannsóknir að
verða árangurslausar, að því er snerti nýjar uppgötvanir eða
verulega viðauka við þann þekkingarforða, sem þegar væri feng-
inn; það væri því tímaeyðsla, að vera að bisa við að rannsaka
ráðgátur, sem aldrei væri hægt að leysa. Um sólkerfið væru
menn búnir að fá vissa þekkingu, en um fastastjörnurnar vissu
stjörnufræðingar í raun og veru ekki neitt, og mannkynið gæti
heldur aldrei fengið neina aðra vitneskju um þær, en að þær
væru til; um hreyfing þeirra, hita, efnasamsetningu og þesskonar
vissu menn ekki neitt, og svo mundi það altaf verða; þar væri
mannlegum anda takmörk sett.
August Comte franskur heimspekingur (f. 1798, d. 1857). Sbr. Ágtíst
Bjarnason: »Nítjánda öldin«. Rvík 1906, bls. 195—198.