Eimreiðin - 01.01.1916, Page 6

6
tionsgitter), sem kölluð er; þar eru afar-smágjörðar rákir, sorfnar
í fágaðan málmflöt, stundum nærri 20 þúsund línur á þumlungs-
breidd. Ef sólarljós er látið falla á slíkan flöt, kastast það aftur,
dreifist mjög og myndar ljósband margra álna langt, sem er lát-
ið falla á vegg eða spjald og svo rannsakað og mælt; í þessu
Ijósbandi sést fjöldi lína, sem ekki koma fram í vanalegu ljós-
bandi úr þrístrendum glerjum, og má á því með sjónpípum, smá-
mælum og öðrum verkfærum, mæla margt og reikna, er snertir
bylgjuhreyfing hinna margháttuðu geisla, og byggja þannig und-
irstöðu undir rannsóknir í þarfir stjörnufræðinnar, og er sú undir-
staða óyggjandi, bygð á náttúrulögum, sem aldrei skeikar.
Fyrsta uppgötvunin með spektróskópinu var sú, að sólin er
samsett af sömu efnum eins og jörðin, þó þau séu þar oftast í
öðru formi (gufuformi); í sólinni hafa menn fundið milli 40 og 50
frumefni, sem til eru á jörð vorri, og meðal annars efnið helíum,
sem þá ekki þektist á jörðunni, en hefir fundist hér síðar. Pá
komust menn fljótt að vissri niðurstöðu um eðli fastastjarna; það
hafði reyndar verið almenn skoðun, að þær væru sólir, en sann-
anir vantaði fyrir því. Nú sást, að ljósband þeirra var yfirle.itt
af sömu gerð eins og litband sólar, með dökkum rákum, svo
þær hlutu að hafa brennheitt gufuhvolf, eins og sólin; ennfremur
sást, að hin sömu frumefni höfðu mikla útbreiðslu um geiminn,
og að hinar yztu fastastjörnur eru samsettar af sömu efnum og
vort sólkerfi, þó einhverjar undantekningar og afbrigði kunni að
vera, sem menn enn hafa litla þekkingu um. Eftir ljósböndunum
skifta menn fastastjörnum vanalega í þrjá flokka með 7 undir-
deildum. í fyrsta flokki eru Siríusstjörnur, sem eru sama eðlis
og Hundastjarnan, Blástjarnan og fjöldamargar aðrar stjörnur,
meir en helmingur þeirra stjarna, er sést með berum augum.
Ljós þessara stjarna er bláhvítt og í því mikið af últra-fjólulitum
geislum; vatnsefnisrákir eru sérstakiega glöggar og yfirgnæfandi,
en fáar og mjóar rákir bera vott um málmgufur; yfirleitt er blái
endi ljósbandsins glöggastur; í sumum stjörnum af þessu tægi
er mikið af efninu helíum. í öðrum flokki eru sólstjörnur, þ. e.
stjörnur með líku eðli og vor sól, með gulleitu ljósi og mörgum
glöggum málmlínum í ljósbandinu. í þriðja flokki eru stjörnur
með rauðleitum og breytilegum ljósbjarma; þar er ljósbandið
með einkennilegum gárum og bjartast í rauða endanum; auk
hinna vanalegu ráka eru í ljósbandinu breið dimm bönd, sem hjá