Dagblaðið Vísir - DV - 22.02.1983, Blaðsíða 35

34
DV. ÞRIÐJUDAGUR 22. FEBRUAR1983.
DÆGRADVOL
DÆGRADVOL
Þegar prjónaskap-
unnn va
— og vökustaurar
hélduuppi
afköstum
Prjónaskapur er ekki lengur stóriðja á ís-
landi. Nú á timum prjóna konur sér til
afþreyingar mest eða til þess að búa til
fagran grip og eigulegan eins og þann sem
Hulda Jósefsdóttir sýnir okkur á þessari
mynd. ^
Nútímakonur íslenskar iöka prjónaskap eins og
formæður þeirra en þó að margar hafi af þeim
starfa nokkrar tekjur þá eru hinar miklu fleiri
sem fást viö hann sér til hugarhægðar og skemmt-
unar.
En þannig hefu’’ það ekki alltaf verið. I gamla
daga var ými: konar prjónles ein helsta út-
flutningsvara þjóðarinnar; bæði karlar og konur
sátu á f letum sínum í my rkrinu um langa vetur og
hömuðust í prjónaskapnum. Þá var alsiöa að karl-
menn prjónuðu ekkert síður en konumar og þeir
harðvítugustu höfðu oft prjónana sína með sér í
húsin og létu ekki einu sinni verk úr hendi falla
meöan þeir gengu á milli og veður leyfðu!
Prjónaskapur breiðist út frá Miðjaröarhafs-
löndum noröur um Evrópu á síðari hluta miðalda,
segir Elsa E. Guðjónsson í bæklingi sínúm
varöandi efniö og berst hingað til íslands með
enskum eöa þýskum eöa jafnvel hollenskum kaup-
mönnum. Elsta rituð heimild um prjónaskap er
frá 1582, elsta prjónuð flík sem fundist hefur á
Islandi er frá fyrri hluta 16. aldar og fannst á
Stóru-Borg; áriö 1624 er fyrst getið um prjónles í
útflutningsskýrslu og voru það ár flutt út 72.000
pör af sokkum og 12.000 pör af vettlingum. Rúmri
öld síðar, árið 1743, komust peysur fyrst á skrá og
voru taldar rúmlega 1200, útfluttir sokkar yfir
200.000 pör vettlingar 110.000 pör. Við skulum láta
þessa talnarunu duga — lengra mætti telja en viö
höfum væntanlega öll sannfærst um að prjónles
var um langan aldur sú stóriöja sem færöi
íslensku þjóðinni björg í bú þó aö ekki nýttist hún
því miður sem skyldi vegna harðýðgi Dana-
konungs.
Svo mikilvæg var þessi stóriðja að vinnuharðir
húsbændur settu vökustaura sem kallaöir voru á
augnlok hjúanna til þess að engum sigi blundur á
brá. Staurar þessir voru gerðir úr smáspýtum,
ámóta stórum og eldspýtur gerast nú á dögum.
Stundum var og notaö baulubein úr þorskhöfði eöa
eyruggabein úr fiski og má nærri geta hvílíkt
kvalræði þessi andstyggilegi tæknibúnaður hefur
veriö vansvefta fólki.
En nú er öldin önnur. Prjónaskapur er ekki
lengur stóriðja, heldur smáiðnaður, skemmtun og
list. Við höfum leitað til tveggja kvenna sem
báðar koma mjög við sögu prjónaskapar og þó
hvor á sinn hátt — Mjöll Snæsdóttir er vísinda-
kona og gróf upp elsta prjónles landsins úr húsa-
rústum Stóru-Borgar en Hulda Jósefsdóttir er
listakona og hefur um árabil fengist við að „yrkja
með garninu sinu”, eins og einn sænskur gagnrýn-
andi komst að orði um verk hennar.
FLÍK ER MYND
__a.___________
— segir listakonan Hulda Jósefsdóttir
Allt líf er list, sagði vitur
maður f yrir löngu, og þó að þetta
sé víst ansi stórtæk alhæfing og
þar af leiðandi nokkuð varasöm
þá er hitt löngu sannað að list-
hneigöur maður getur gert sér
mat úr flestu sem á f jörur hans
rekur. Sumir fara höndum um
blautan leir og vinna úr honum
fögur ker og aðra muni, sumir
draga farða á dúk og skapa þar
paradís litrófsins, aörir kjósa aö
hrærast í ríki hljóma og
hrynjandi og enn aðrir smíða
ódauðleg listaverk úr þeim sömu
orðum og allur þorri manna
notar dags daglega til venju-
legra samskipta.
Ullin okkar góða er líka til
ýmissa hluta fallin og þó að flest-
um nægi að hafa hana til skjóls í
kuldum þá eru líka til þeir sem
brenna í andanum að glæða
hana nýju, spennandi og óvæntu
lífi og hefja þetta rammíslenska
nátúrunnar efni upp á hin æðri
svið listarinnar.
Ein slík kona er Hulda Jósefs-
dóttir og þó að vissulega sé óra-
tími liðinn frá því að Anna á
Stóru-Borg og aðrar röskar kon-
ur undir Eyjafjöllum voru að
prjóna plögg á ástvini sína þá er
ullin ennþá sú hin sama og
kannski glíma íslenskar konur
enn við svipuð vandamál og í þá
daga.
,,Já, ullin er sú hin sama,”
segir Hulda Jósefsdóttir, ,,því að
sauðfjárstofninn er enn hinn
sami og landið líka en þó höfðu
konurnar á Stóru-Borg á vissan
hátt betri aðstöðu en við sem nú
erum uppi. Þær gátu í fyrsta lagi
valið sauðina sjálfar sem þeim
leist best á og vildu nýta ullina
af, þær gátu aðskilið þel og tog
og ráðið samkembingu og þar
með litunum og þetta er aðstaða
sem ég vildi svo sannarlega fá
aðnjóta líka.”
— En nú er farið að blanda
útlendri ull í þá íslensku!
„Já, hún er blönduð uU frá
Nýja-Sjálandi og ég hef reyndar
aldrei fengið skýringu á því
hvernig á þeirri blöndun stendur
og ég veit ekki til þess að ullar-
verksmiðjumar hérlendis ráðg-
ist neitt viö hönnuði varðandi
þá meðferð. En auðvitað væri
langbest að þeir sem það kjósa
ættu kost á ómengaðri, íslenskri
uU tilsinna þarfa.”
— Hvernig víkur því við að
áhugi á ull tU tískufata hefur
blossað svona upp á seinni
árum?
„Kannski vegna þess að ulUn'
er svo sígUt efni tU klæðagerðar,
eins sígilt og nokkurt efni getur
verið. Það er svo loftkennt, svo
Ufandi og fjaðurmagnað og býr
yfir óþrjótandi leiðum til endur-
nýjunarog sköpunar.”
— En nú verður væntanlega sá
sem ætlar sér að skapa úr ull að
taka eitthvert tUUt tU notagildis-
ins því ekki er verra að einhver
vilji klæðast flíkinni!
„Flík er mynd og mynd er
annaöhvort góð eða vond og það
er háð iögmálum myndUstarinn-
ar hvort hönnun heppnast eða
ekki. Fólk hefur sóst eftir mín-
um flíkum en það er ekki mitt að
ákveða hvort það gengur í þeim
eða ekki. Það eina sem skiptir
mig máli er að ná Ustrænum
árangri í minni grein,” sagði
Hulda Jósefsdóttir.
Pils, peysa og slá i mórauðu og gráu, rammislenskum sauðalitum.
Þessi glæsilegi klæðnaður sómir sér vel á Sif Jónsdóttur og virðist
henta jafnt i starfi sem við önnur tækifæri. Hönnun HJ.
Mynd BH.
DV. ÞRIÐJUDAGUR 22. FEBRUAR1983.
35
DÆGRADVÖL DÆGRADVÖL DÆGRADVÖL
ELSTA PRJÓNLES LANDS-
INS FANNST Á STÓRU-BORG
— Eyf ellingar of prúðir til að ganga aftur
Langflestir okkar láta sér nægja
að njóta lystisemda liðandi stundar
enda má segja að af nógu sé aö taka;
sumir leita aftur í tímann og finna
sinn unað í sögnum af liðnum tímum
og enn eru þeir sem hvorki láta sér
duga líöandi stund né sagnir hins
liðna — þaö eru fornleifafræðingam-
ir, mennirnir sem einlægt eru aö af-
hjúpa leyndarmál fortíðarinnar hvar
sem þau felast í fornum rústum, hól-
um og börðum.
Einhvem veginn hefur þannig
æxlast hér á landi að margir eða
flestir íslenskir fomleifafræöingar
eru konur þó aö yfirleitt hallist vist
frekar á kvenþjóðina í langskóla-
námi; kannski kemur þetta hlutfaU
til af því aö fomieifafræðingar hafa
annasaman starfa og lýjandi á
stundum, þeir verða að moka með
gætni allan iiðlangan daginn og velta
þungum hnullungum en til þeirra
verka eru konur víst best fallnar,
sagöi mér Mjöll Snæsdóttir og kímdi
við.
Elsta prjónles landsins
Mjöll Snæsdóttir hefur af röggsemi
stjórnað uppgreftri og rannsóknum
austur á Stóru-Borg undir Eyjafjöll-
um. Þar hefur hún tínt upp úr sand-
bomum sveröinum nærri 3.000 gripi,
stóra og smáa, og sumarið 1981 fann
hún eitt lítið klæðisplagg sem við
skulum skoða með henni í dag.
„Hann lætur nú ekki mikiö yfir sér
þessi vettlingur,” segir MjöU, „en
þetta er elsta prjónles sem fundist
hefur á Islandi. Hann er rétt mátu-
legur á mig eins og þú sérö svo að
annaðhvort hefur hann tUheyrt konu
eða handnettum karlmanni.”
— H vað er hann gamall heldurðu?
„Hsinn er nú orðinn nokkuö roskinn
því að hann er frá 16. öld og líklega
snemma á henni frekar en hitt. Elsta
rituð heimUd um prjónles á Islandi
er frá 1582 og þaö er taliö að þessi
íþrótt hafi borist hingaö snemma á
þeirri öld.”
Prjónaskapur
Baldur Hermannsson
— Hann er f urðulega heUlegur.
„Það eru svo skínandi góð varð-
veisluskUyrði á Stóru-Borg. Bæjar-
stæðið var flutt tU 1840 vegna ágangs
sjávarins og auk okkar hefur Þórður
Tómasson, safnvöröur í Skógum,
fundið þama aragrúa gripa sem
vetrarbrimið hefur losað um og það
Mjöll Snæsdóttír fornfeifafræðingur með prjónavettling frá Stóru-Borg,
kannski ekki þann fyrsta á landinu en að minnsta kostí þann elsta sem
fundist hefur.
er hvergi nærri fuUeitað þama
ennþá.”
— Á hvorri hendinni var hann
notaður?
„Þaö er nú ekki gott aö sjá það en
mér hefur alltaf fundist þetta vera
hægri handar vettlingur.”
Enginn draugur
— Oskaplega er nú einkennUegt að
hugsa til þess, MjöU, að við skulum
vera að handleika flík sem einhver
löngu framUðin kona hefur borið á
hendi sér; er það ekki undursamleg
tilfinning sem grípur þig þegar þú
ert að bauka þarna í rústunum og
bókstaflega kaUar upp úr jörðunni
þessa fomugripi?
„Ekki hef ég nú oröiö vör við neina
slfka tilfinningu en ég er kannski
ekki svo náttúruð fyrir slíkt. En auð-
vitað er gaman að finna svona hluti,
þaö væri nú annaöhvort. ”
— Hafið þið fornleifafræðingamir
aldrei orðið varir við neitt þarna á
Stóm-Borg þegar þið eruð aö hand-
fjalla muni hinna framliðnu?
,,Ekki er það nú. Ég er víst ekki
svo næm á þess háttar.”
— Ekki trúi ég nú öðru en einhvern
tíma hafi draugsómynd vitjað ykkar
í svef ni og saknað gripa sinna ?
„Það hefur aldrei boriö neitt á
neinum draugagangi hjá okkur. Eg
held að EyfelUngar séu bara aUtof
mUcU prúðmenni til þess að ganga
aftur,” sagði MjöU Snæsdóttir og
strauk þýðlega yfir þumaUnn á elsta
prjónavettUngi landsins.
,,Fólk hefur sósf eftir flikum minum
en það er ekki mitt að ákveða hvort
það gengur i þeim eða ekki. Það eina
sem skiptir mig máli er að ná listræn-
um árangri i minni grein," segir
Hulda Jósefsdóttir sem ,,yrkir i ull"
eins og einn sænskur gagnrýnandi
komst að orði.
Þessi snotri og dálitíð djarfi jakki á heima einhvers staðar mitt á milli
ullarskúlptúrs og skartkiæðnaðar og ekki ber á öðru en hann þjóni báð-
um markmiðum með ágætum. Hönnun HJ.
MyndBH.