Dagblaðið Vísir - DV - 14.05.1984, Page 10

10
DV. MÁNUDAGUR14. MAI1984.
Útlönd Útlönd Útlönd Útlönd
Umsjón: Gunnlaugur A. Jónsson
Níutíu og sex þeirra gyöinga er
liföu af útrýmingarherferö nasista á
hendur gyöingum í síöari heims-
styrjöldinni hafa nú rofiö áratuga
þögn meö því að skýra frá skelfilegri
reynslu sinni í nýútkominni bók.
Þeir er segja frá í bókinni eru allir
íbúar samyrkjuþorpsins Lochamei
Hagetaot við landamæri Israels og
Líbanon. Zvika Dror skráði frásagn-
ir þeirra en hann er fæddur í Israel.
Bók hans nefnist Vitnisburöir
þeirra er liföu af og er næstum 1800
síður aö lengd. Frásagnir bókarinn-
ar eru afskaplega átakanlegar þrátt
fyrir að fjörutíu ár eða meira séu liö-
in frá þeim atburöum sem þar er
lýst.
Áratugalöng þögn rof in í nýútgefinni bók í ísrael:
Vitnisburður þeirra
sem lifðu afgettóið
Gyðingar er lifðu af útrýmingarbúðirnar voru yfirleitt mjiig illa á sig komnir er þeir voru frelsaðir. Einn sögumanna
var aðeins 27 kíló.
lík þeirra lágu enn í gryfjunum.
Hvort sem mér líkaði betur eöa verr
þá var ég lifandi og ég vissi að ég
vildi halda áfram aö lifa,” sagöi
hann.
Dror sagði aö bókin hefði reynst
mikil opinberun fyrir börn þeirra er
komust af.
Kynnast fortíð
foreldranna
„Þau kynnast þama ýmsu úr lífi
foreldra sinna sem þau höfðu ekki
hugmynd um áöur. Foreldramir
skammast sín fyrir ýmislegt sem
þeir geröu. Sumir finna til sektar-
kenndar yf ir aö hafa komist af þegar
svo margir af ástvinum þeirra dóu.
En börnin finna aöeins til stolts,”
sagðihann.
Flestir sögumannanna komu frá
borgum og þorpum í Póllandi og
Litháen en nokkrir frá löndum
Vestur-Evrópu, eins og Frakklandi
og Belgíu.
Flestir voru þeir á unglingsárum
þegar stríöið braust út en nokkrir
vom aðeins böm, tólf ára eöa yngri
þegar þeir fengu aö upplifa skelfileg-
ustu lífsreynslu sína.
Lily Hundert var níu ára gömul
1942 þegar foreldrar hennar ákváöu
aö smygla henni út úr Grodno-
gettóinu í Póllandi svo hún gæti feng-
iö hæli hjá fólki sem ekki var gyðing-
ar.
„Mamma klæddi mig. Eg varð aö
skylda hennar faliö sig undir súö
uppi á geymslulofti hússins meöan
Þjóöverjamir fóru um bæinn í leit að
gyöingum.
„Viö heyrðum þá leita í húsinu,
brjóta hluti og velta öllu um. Litla
systir mín lét ekkert í sér heyra.
Einn þeirra kom upp á loftið og
kallaöi: „Gyðingar. Ykkur er óhætt
aö koma út. Við gerum ykkur ekk-
ert.” Þetta kallaði hann margsinn-
is.””
Síöar þennan dag fóru móöir
hennar og litla systir út að sækja
vatn í þeirri trú aö hermennirnir
væru á brott.
Dror sagöist hafa veriö þeirrar
trúar aö þaö væri léttir fyrir þá er
lifðu af aö greina frá reynslu sinni.
„Þar skjátlaöist mér. Þaö er ekki
unnt að losa sig við reynslu sem
þessa og á vissan hátt virðast sumir
þeirra þjást meira á eftir. Núna vita
allir um sársaukafyllstu augnablik
þeirra og niðurlæginguna sem þeir
máttu þola,” sagði hann.
Boðskapur vonar
En hann trúir því að hinn
viövarandi boöskapur bókarinnar sé
boöskapur vonar.
„Hún sýnir hvemig mannsandinn
er fær um aö standast ólýsanlegar
þjáningar. Meðal þeirra skepna sem
slátruöu saklausu fólki þúsundum
saman vom þeir til sem aöstoöuðu
fólk og björguðu því, ” sagöi hann.
Gyðingar í gettóinu í Varsjá 1943. Margir sögumanna í bókinni voru þar.
virka eðlileg. Hún horföi mjög fast í
augu mín. . . Pabbi og frændi minn
fylgdu mér aö giröingunni sem var í
kringum gettóið. Þaö snjóaöi. Eg var
vel búin. Eg var með rauða húfu á
höföinu, fallega húfu. Eg var aö
hugsa um húfuna þegar þeir leiddu
mig aö girðingunni.”
Enginn úr fjölskyldu hennar liföi
af ofsóknirnar.
„Ykkur er óhætt
að koma útl"
Gila Shmuelevitz var fimmtán ára
gömul þegar Þjóöverjarnir skutu
móöur hennar og fjögurra ára syst-
ur. Allan þann dag hafði hún og fjöl-
Mairka Agami var einn þeirra sem
fékk aö reyna slíkt. Þýskur liös-
foringi, sem hann þekkti lítillega,
bjargaði honum úr hópi hundruða
manna sem verið var að leiða fýrir
aftökusveitimar.
Nahum Korzfeld fékk hjálp frá SS-
foringja í útrýmingarbúðunum.
Hann reyndi aö gera aðbúnaðinn
aöeins bærilegri fyrir það fólk sem
hann hafði umsjón meö. Hann hætti
aldrei neinu til aö bjarga gyðingum
en sýndi af sér vott af vinsemd og
þess er enn minnst með þökkum.
Þegar búðimar voru frelsaöar var
Korzfeld — átján ára — aðeins 27 kíló
aöþyngd.
Skelfingin
endurlifuð
„Þaö væri ómögulegt fyrir mig aö
lýsa þeim sársauka, þjáningum og
niðurlægingu sem er aö finna í bók-
inni. Allt samfélagið hér endurlifir
nú skelfingu þessara ára,” sagði
Dror nýveriö í samtali viö frétta-
mann Reutersfréttastofunnar.
Loehamei Hagetaot (þeir er
böröust í gettóunum) var stofnaö
1948 af nokkrum þeirra er lifðu af út-
rýmingarherferðina. Fram til 1966
voru nær allir eldri íbúa þorpsins
innflytjendur frá Evrópu er lifað
höföu af ofsóknir nasistatímans.
Þrátt fyrir sameiginlega fortíö þá
forðuöust íbúarnir aö ræða saman
um reynslu sína af stríöstímanum og
þrátt fyrir að sumir þeirra væru
þekktir leiötogar úr gyðingaupp-
reisninni í gettóinu í Varsjá 1943.
Tregða þeirra til aö ýfa upp gömul
sár og sá sársauki sem fólst í því aö
rifja upp þessa atburði dylst ekki í
bókinni.
Svefnleysi
Dror segir aö margir sögumanna
hafi þjáöst af vikulöngu svefnleysi
eöa martröðum áður en þeir settust
niöur meö honum til aö segja sögu
sína. Aðrir reyndu í lengstu lög að
Gyöingar á leið í útrýmingarbúöir. Margir þeirra er lifðu af eru fullir sektar-
kenndar vegna ástvinanna sem dóu.
komast hjá því að uppfylla loforð sín
þrátt fyrir meirihlutaákvörðun þings
samyrkjuþorpsins um að allir þeir er
upplifaö höfðu ofsóknir nasista
skyldu leggja sitt af mörkum viö
samningu bókarinnar.
,,Allt fram á þennan dag lifi ég í
minningunum um þaö sem henti
mig,” segir Eva Feldenkreiz, pólsk-
ur gyðingur, í upphaíi sögu sinnar.
Sektarkersnd
„Þaö er hræðilega erfitt fyrir mig
aö endurlifa þaö allt. Sumt get ég
einfaldlega ekki sagt þér. Meö mín-
um eigin höndum sendi ég bróöur
minn í hendur Gestapo. Eg vildi færa
hann á ráöningarskrifstofuna til aö
skrá hann til vinnu ef þaö mætti
veröa til þess aö hann bjargaðist. En
hann bjargaðist ekki og ég hef búið
viö efasemdirnar og sektarkenndina
allt mitt líf,” sagöi hún.
Mairka Agami, annar sögumann-
anna, sagði aö í hvert skipti sem
hann tæki upp bók með myndum af
Koretz, heimaþorpi hans í Póllandi,
þá þjáöist hann af svefnleysi marga
sólarhringa á eftir.
„Eftir fyrstu smölun nasista í
Koretz þá kom ég heim klukkan f jög-
ur síðdegis og vissi þá aö flestir
minna nánustu höfðu verið skotnir
nokkrum klukkutímum áöur og að