Dagblaðið Vísir - DV - 14.05.1984, Qupperneq 13

DV. MÁNUDAGUR14. MAÍ1984.
13
Bætt aðstaða brota-
þola í nauðgunarmálum
Ofbeldi er birting alls hins versta í
mannlegu eðli, og nauðgun er ofbeldi
af alvarlegasta tagi, enda varða slík
brot þyngstu refsingu eða allt að ævi-
löngu fangelsi. Eðli nauðgunarbrota
er hins vegar slíkt, aö kona, sem
orðið hefur fyrir nauðgun, er á marg-
an hátt í verri aðstöðu en þolendur
annars konar brota. Ráöa þar miklu
viðhorf samfélagsins, sem valda því
jafnvel, að þolandi treystir sér ekki
til að kæra verknaðinn.
Meiríhluti brota
ekki kærður
Enskar og bandarískar kannanir
benda til þess, að mikill meirihluti
nauðgunarbrota sé ekki kæröur, og
er ástæða til aö ætla, að líkt sé á
komið hér á landi. Til þess liggja
ýmsar ástæður, en ein meginorsökin
mun vera sú, aö konur treysta sér
ekki til að ganga í gegnum þá niður-
lægingu, sem fylgir kæru og rann-
sókn málsins. Þá er algengt, að
brotaþoli veigri sér við að kæra af
hlífð viö afbrotamanninn, sem hún í
mörgum tilvikum þekkir. Og enn má
nefna ástæðu, sem ef til vill er
óhugnanlegust, og hún er sú, aö
kona, sem verður fjrir nauðgun, á
það jafnvel á hættu, að fjölskylda og
vinir snúi við henni baki. Hún kýs því
fremur að láta kyrrt liggja, særð á
líkama og sál.
Réttiæting gerenda
Margir eru þeirrar skoðunar, aö
sönnunarbyrði brotaþola í
nauðgunarmálum sé ankannaleg,
því þaö sé fyrst og fremst konunnar
að sanna sakleysi sitt, en ekki af-
brotamannsins. Þá er atferli brota-
þola í nauðgunarmálum, bæði fyrir
og eftir brotiö og meðan á því stóö,
dregiö fram í dagsljósiö i ríkari msli
en við rannsókn annars konar brota.
Má til dæmis benda á aðstöðumun
konu, sem verður fyrir nauðgun, og
manns, sem rændur er á götu úti.
Ætli það þætti ekki einkennilegt, ef
sá rændi væri spurður í þaula um,
hvort hann hefði veitt viðnám, hvort
hann hefði veriö ríkmannlega klædd-
ur, hvaða ástæður lægju til þess, að
hann heföi verið einn á ferli úti á götu
á þessum tíma sólarhrings, hvort
hann væri þekktur fyrir að vera ör-
láturáféo.s.frv.
Algengt er, aö gerandi réttlæti
nauðgunarbrot með því að þolandi
hafi beinlínis valdið því með ögrandi
framkomu, auk þess sem brot gegn
kynfrelsi kvenna eru í hugum
margra tengdari kynlífi en ofbeldi og
þannig fremur sett í samband við
eitthvað ánægjulegt en rangt og sárs-
aukafulit. Getur þetta gengið svo
langt, að vitnað sé til þeirrar fárán-
legu goösagnar, að allar konur hafi
ómeövitaöa löngun til að láta nauðga
sér.
Sönnunarbyrðin
er þung
Nú er alls ekki víst að kæra um
nauögun leiði til ákæru. Skortur á
sönnunum veldur því oft, að kæra er
látin niður falla. Sé konan ekki blá og
marin, í rifnum fötum og helst með
sönnun verknaðarins í fæðingarvegi
sínum, getur sönnunarbyrðin reynst
henni óviðráðanleg. Stöðug upprifjun
hroðalegs atburðar getur reynst
allmikil hér á landi kemur árlega
fram fjöldi nauðgunarkæra. I svari
dómsmálaráðherra við fyrirspurn
undirritaörar i sameinuðu þingi 6.
mars sl. komu m.a. fram eftirfar-
andiupplýsingar:
Frá 1. júli 1977 (þegar
Rannsóknarlögregla ríkisins hóf
starfsemi) til 31. des. 1983 skráði
Rannsóknarlögregla ríkisins alls 126
kærur. Af þeim kærum voru 82
sendar ríkissaksóknara til frekari
meðferðar. 58 kærur leiddu til
ákæru, og 44 þessara ákæra hafa
þegar leitt til dóms. Algengasta refs-
ing er fangelsi í 12—18 mánuöi. I einu
tilviki var dæmt í 3 ára fangelsisvist.
KRISTÍN
HALLDÓRSDÓTTIR
ÞINGMAÐUR SAMTAKA
UM KVENNALISTA
Tillögur
tíi úrbóta
Núgildandi hegningarlög eru frá
1940, og að mati undirritaðrar er ekki
þörf breytinga á þeim, hvað þessi
mál varðar. Hins vegar er það
• „Margir eru þeirrar skoðunar, að
sönnunarbyrði brotaþola í nauðgunar-
málum sé ankannaleg, því það sé fyrst og
fremst konunnar að sanna sakleysi sitt, en ekki
af brotamannsins. ’ ’
henni um megn, og stundum kýs hún
heldur að ljúka málinu meö sátt en
að f reista þess að fá afbrotamanninn
dæmdan.
En enda þótt fullvíst sé talið, aö
dulin brotastarfsemi á þessu sviði sé
sannfæring mín, aö aðstöðu brota-
þola í nauðgunarmálum megi bæta.
til muna, og er sú skoðun byggð á
margháttuðum upplýsingum og
umsögnum ýmissa, sem nærri hafa
komið og best þekkja til.
Því höfum við þingmenn Kvenna-
lista lagt fram tillögu til þingsálykt-
unar þar sem við leggjum til, að
skipuð verði nefnd, er kanni, hvernig
rannsókn og meðferð nauögunar-
mála er háttað og geri tillögur til úr-
bóta.
Lagt er til, að í nefndinni eigi sæti
fulltrúi Kvennaathvarfs, lögfræðing-
ur, rannsóknarlögreglumaður, lækn-
ir (sérfræðingur í kvensjúkdómum)
og félagsráðgjafi eða sálfræðingur.
Eðlilegt og s jálfsagt er, að nefndin sé
aðmeirililuta skipuðkonum.
Meðal úrbóta, sem til greina koma,
má nefna eftirfarandi:
— Lögreglu sé skylt að benda brota-
þola á aöstoö Kvennaathvarfs eöa
einhvers sambærilegs aðila þegar
á fyrsta stigi kærumálsins.
— Brotaþola sé tryggö lögfræðiað-
stoð og aðstoð geðlæknis, félags-
ráögjafa eða sálfræðings þegar á
fyrsta stigi rannsóknar.
— Læknirinn, sem skoðar brotaþola,
sé kona.
— Rannsóknarlögreglumaðurinn,
sem yfirheyrir brotaþola, só
kona.
— Haldin verði námskeið fyrir þá
sem aöstoða brotaþola og þá sem
annast lögreglurannsókn vegna
nauðgunarmála.
Fá afbrot eru erfiðari viöfangs og
hafa varanlegri áhrif á sálarlíf
brotaþola en nauðgunarbrot.
Það er einlæg von okkar, sem
flytjum þessa tillögu, að hún verði
samþykkt á yfirstandandi þingi og
að með framkvæmd hennar verði
aðstaða brotaþola í nauðgunar-
málum bætt verulega.
Island séö með gestsauga
,,. . . hvað þá að hægt sé að kaupa venjulegan mat, kjöt, fisk, grænmeti
og ávexti nema i mjög litlu magni."
„Þú litli fugl, sem langt um haf / á
léttum vængjum svífur, / þú hlakkar
nú, er hafi af / mitt hvíta ættland (
stígur; / Að h'ta kaldan klakageim / ’
þér kæra unun veitir, / og til að
komast hingað heim / þú hinstu
krafta þreytir. / Þ.Erl.
Ætli mér hafi ekki veriö eitthvaö
svipað innanbrjósts og farfuglinum í
kvæðinu, sem ég kann frá því ég var
lítil, þegar ég fluttist hingað til
Islands eftir nokkurra ára dvöl á
einu Norðurlandanna. Haföi saknað
ættingjanna, vinanna og Islands,
menningar, tungu og náttúru, þetta
er mitt land, hér vil ég búa. En við
svona flutning landa á milli gerist
þaö, að maöur getur gert raunhæfan
samanburð, ég sé allt í einu Island
með „gestsauganu” hvort sem mér
hkar það betur eöa verr. Heim-
koman olh mér óvæntum
vonbrigðum. Mér varð ljóst, aö
dvölin erlendis hafði breytt skilningi
mínum á því hvað góð lífsafkoma í
raun er. Þarna úti voru laun nægi-
lega há til að almenningur gæti
framfleytt sér sómasamlega á allan
hátt af venjulegum 40 klst.
vinnuviku launum.
Almenningur á Islandi veit, að það
er ekki hægt hér á landi, hér veröa
bæði hjónin jafnvel aö vinna tvöfalda
vinnu- og sé verið að leysa þaö
bráðnauösynlega hfsverkefni, sem
er orðið aö þjóðarvandamáli og -
íþrótt, að kaupa íbúö, er fjölskyldan
hreinlega á kúpunni í lengri tíma,
fleiri ár. A varla föt tU skiptanna,
hvað þá aö hægt sé aö kaupa venju-
legan mat, kjöt, fisk, grænmeti og
ávexti nema í mjög litlu magni. Hér á
minu 6 manna heimili er kindahakk,
1/2 kg, drýgt með haframjöli og haft
til hátíðabrigða um helgar. Við erum
svo lánsöm að hafa komist upp á aö
borða hollmeti sem um leið er ódýrt,
ýmiss konar baunarétti, hefðum við
ekki kunnaö á þann mat, veit ég ekki
hvemig við hefðum komist af.
Áfengi, tóbak og kaffi er ekki notað á
heimihnu, skemmtistaðir aldrei
heimsóttir, hvað þá að við förum út
að boröa eða bjóðum gestum í góðan
mat eins og í útlandinu. Einstöku
sinnum „splæst” í leikhús, tónleika
eöa bíóferð. Það er allur munaöur-
inn. Fyrir nær tvöfalda vinnu beggja
hjónanna. Hvaö finnst ykkur?
Kannist þið við þessa stöðu í
peningamálunum? Það er sama
hvemig reynt er aö spara, endar ná
einfaldlega ekki saman. Hvernig
f ara einstæðar mæður að? —
Stórmarkaðir
Þegar ég kom til Islands ’81 eftir
búsetuna erlendis tók ég eftir því og
undraðist jafnframt, hve marga
stórmarkaði búið var að byggja.
Kvikmyndahús, skemmtistaði og
banka. Og enn er verið að bæta viö.
— Kaupgleði almennings kom mér
líka undarlega kæruleysisleg fyrir
sjónir. Eg sá fólk í yfirfullum
verslunum hreinlega sópa
nauðsynja- og lúxusvöram niður í
innkaupakörfur sinar, án þess svo
mikið sem líta á verðmiðann. Þó aht
væri mörgum sinnum dýrara hér en í
nágrannalöndunum. Mér leið eins og
vandræöalegum nískupúka innan um
lætin þar sem ég stóð og rýndi á
verðmerkingar. Mér þótti hka
undarlegt aö sjá í einni og sömu stór-
versluninni 4—5 teg. af hvítu hveiti,
13 teg. af kókómalti, margar teg. af
wc pappir — og ég veit ekki hvað
margar tegundir af næringarefna-
lausu morgun „komi” handa böm-
um o.s.frv., o.s.frv., Þar sem ég bjó
úti, var úrvahð ekki svona mikið og
„flott”, en öU nauðsynjavara fékkst
og það á viðráðanlegu verði. —
Nægir ekki 1 tegund af hvítu hveiti,
ef hún er góð? Hver stjómar þessum
meiningarlausa innflutningi á óþarfa
vörum?
Eg hugsaöi með mér, aö ef fólk hér
gerði sér nægilega grein fyrir hve
Ula er verið að leika það, mundi það
efna til mótaðgerða. Standa saman
gegn dýrtíöinni, kynna sér allt um
sparnað ofan frá og niður úr; þ.e. frá
embættismönnum og til hins al-
menna borgara. Síðan ég kom heim
hefur enn frekar harðnað á dalnum.
En nú er fólk að byrja að átta sig,
loksins. Umræðuþátturinn í
sjónvarpinu 1. maí sl. „Isiand —
velferðarríki eða láglaunaland” —
sýndi okkur þaö greinilega í svörum
launþeganna sem teknir voru tali á
vinnustað. Einnig samanburöur
blaðakonunnar, sem búsett haföi
verið í Svíþjóð, á kaupi og kjörum
þar og hér. lsland er láglaunaland og
vöruverð hér í engu samræmi við
laun almennt. Það er ekki lengur
„ófínt” að „viðurkenna” hve
blankur maður er, þetta er
staðreynd, sem öllum laun þegum er
kunn. Og margt hefur breyst til
batnaðar hvað varðar skilning al-
mennings á þessum málum að
undanfömu. Eg nefni t.d. neytenda-
síður í dagblöðum, og ýmis
sparnaöarráð; sparnaðarumræðu,
þátttöku almennings í henni — og
Neytendasamtökin, sem era aö
eflast núna. Og viö erum smám
saman að snúa frá flottræfils-
hættinum sem fylgdi verðbólgutíma-
bihnu, þegar lán voru tekin viðstöðu-
laust og allt „reddaðist” einhvem
veginn. Nú er þaö blákalaur veru-
leikinn sem fólk verður aö horfast í
auguviðhérognú.
Samstaða
Mikil samstaða almennings hjá
frændum okkar á hinum Noröurlönd-
unum sýnir okkur í beinum tölum,
sem fram hafa komið í fréttum og í
umræðuþætti sjónv. 1. maí sl., að það
borgar sig að vera með í ráðum,
þegar ráöamenn landsins eru að
taka ákvarðanir. Allar ákvarðanir
þeirravarða okkur, beinteðaóbeint.
Eitt nýjasta dæmið um árangur sam-
stöðu fólks hér, gegn ákvöröunum
stjómvalda kom fram í fréttum nú í
sl. viku; íbúar Seljahverfis tóku sig
saman um að mótmæla lagningu
vegar — m.a. yfir útivistarsvæði
bama — þetta mótmælaskjal, afhent
borgarstjóra, varö til þess aö fólkið
fékk nánari upplýsingar um
framtíöaráform og loforð um að
breytingatillögur yröu teknar til
athugunar.
Ef íbúarnir hefðu ekkert gert í
þessú máli sætu þeir nú eða síðar og
RAFNHILDUR BJÖRK
EIRÍKSDÓTTIR
HJÚKRUNARFRÆÐINGUR,
BORGARSPÍTALANUM
ergðu sig yfir hvernig komið væri.
Hvaða gagn væri að því? Svona
almenningssamstöðu ættum við aö
geta sýnt á fleiri sviðum, svo
þroskuð, gáfuð og menntuð sem við
erum — (eða erum við ekki einmitt
svo stolt af því?). Að ööram kosti
telja ráöamennirnir sig hafa sam-
þykki okkar, færa sér í nyt samstöðu.
— og afskiptaleysi okkar. — Nú eiga
lyf og læknisþjónusta að hækka í
verði, það mál getur komið við okkur
öh og mun koma haröast niður á
þeim sem minnst mega sín — ætlum
viö að láta það gerast — eða stöndum
viö saman um að spoma gegn því? —
Kaupæðið, sem ég minntist á hér að
framan, er að renna af fólki, af sjálfu
sér leiðir, í ljósi ofanskráðs. Enda
góðs viti, að fólk hugsi sig um og
athugi stöðuna. Þaö er undir okkur,
almenningi, komið, hvernig á
málum er haldið og hvort búandi
verður í þessu landi, eða hvort af
stað fer nýr landflótti. Ráðamenn
þjóðarinnar eru ekki hugsanalesarar
— opnum alla mögulega hagnýta
umræðu, svo þeir fái aö vita minar
og þínar tihögur, óskir, kröfur og
rök. Þá fer að verða eitthvert vit í
þessu... —.” Þú litli fugl,” — þú ert
farfugl; — það gerir gæfumuninn.