Dagblaðið Vísir - DV - 07.12.1985, Blaðsíða 8

8
DV. LAUGARDAGUR 7. DESEMBER1985.
Útgáfufélag: FRJALS FJOLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaðurog útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÖNSSON
Fréttastjórar: JÓNAS HARALDSSON og ÓSKAR MAGNÚSSON
Auglýsingastjórar: PÁLLSTEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLT111, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð: HILMIR HF., ÞVERHOLT111
Prentun: ARVAKUR H F. - Áskriftarverð á mánuði 450 kr.
Verð í lausasölu virka daga 45 kr. - Helgarblað 50 kr.
Dýrt gjaldþrot
Komið hefur í ljós, að tjónið af völdum erfiðleika Haf-
skips mun nema nokkrum hundruðum milljóna, þegar
öll kurl eru komin til grafar í gjaldþrotinu. Mest verður
tap Útvegsbankans, líklega um eða yfir 300 milljónir,
og hluthafanna, tæplega 100 milljónir.
Þetta eru aðeins tölur á blaði og segja ekki alla sög-
una. Að baki Útvegsbankans er ríkið fyrir hönd skatt-
borgara og annarra landsmanna, sem verða fyrir miklu
tjóni, - ef til vill upp í hagnað þjóðfélagsins af 27 ára
samkeppnisstöðu Hafskips og hagnað bankakerfisins
af 27 ára viðskiptum Hafskips.
Að baki hluthafanna eru fyrirtæki og heimili úti í bæ.
Það verður mörg fjölskyldan og margur reksturinn, sem
verður fyrir þungu áfalli við gjaldþrot Hafskips.
Eðlilegt er, að fólk spyrji, hvernig svona lagað geti
gerzt og hvað sé til ráða. Að vísu er þetta ekki eina
gjaldþrotið hér, þótt slíkar hörmungar séu algengari í
útlöndum. Ýmis fiskiskipaútgerð hefur orðið gjaldþrota
á sama tíma og valdið hundraða milljóna tjóni.
Fyrst og fremst er það stærð tjónsins, sem sker í augu.
í togaraútgerðinni stafa slík tjón sumpart af innbyggð-
um velvilja kerfisins í garð fiskveiða. Og í kaupskipaút-
gerð Hafskips virðist tjónið sunmart stafa af óeðlilegum
aðgæzluskorti Útvegsbankans á þessu síðasta ári.
Stærsta þáttinn í útreið Hafskips eiga Atlantshafssigl-
ingarnar, sem hófust í fyrrahaust. Svo virðist sem ýmsir
helztu ráðamenn fyrirtækisins hafi ekki tekið nægilegt
mark á aðvörunum og gefið bæði stjórnarmönnum og
hluthöfum ranga mynd af stöðunni.
Á þessu stigi málsins er ekki ástæða til að vera með
vangaveltur um, hvort bjartsýnin hafi verið ósjálfráð
eða af ásettu ráði. Alténd er ljóst, að stjórnarmenn og
ýmsir aðrir hluthafar voru illilega smitaðir af þessari
bjartsýni á aðalfundinum í vor.
Þar var samþykkt að auka hlutaféð úr 15 milljónum
í 95 milljónir. Vafasamt er, að nokkur þeirra, sem tóku
þátt í aukningunni, hefði gert það, ef þeir hefðu haft
raunhæfar upplýsingar um horfur fyrirtækisins. Fyrir
þetta verða þeir nú að gjalda dýru verði.
Hin mikla bjartsýni hlutafjárkaupenda hefur án efa
smitað yfir í Útvegsbankann, sem hafði heimtað þessa
aukningu hlutafjár. Bankinn, sem áður hafði dottað á
verðinum, virðist hafa sannfærzt um, að aukningin
þýddi, að vandamálið væri komið út úr heiminum.
Svo virðist sem ráðamenn Útvegsbankans hafi árum
saman tekið lítið sem ekkert mark á aðvörunum Banka-
eftirlitsins, sem aðallega Qölluðu um, hversu varasamt
væri að vera með svona mörg egg í sömu körfunni, -
bankinn hefði ekki burði til að hafa svona fjárfrekan
viðskiptavin.
Einkar sérkennileg afstaða ráðamanna Útvegsbank-
ans hefur komið átakanlega fram í öðru máli, kynningu
bankans á nýju sparifjárformi. í henni segir orðrétt: „í
ríkisbanka er áhættan engin.“ Með þessu er vísað til,
að ríkissjóður beri ábyrgð á skuldbindingum bankans.
Af þessu má læra, að ríkisbankar hafa tilhneigingu til
að vera ábyrgðarminni en einkabankar, enda hafa hinir
síðarnefndu reglur um fjölda eggja í hverri körfu. Slíkar
reglur ætti að setja um ríkisbanka einnig. Síðan ætti
að breyta ríkisbönkunum í banka án ríkisábyrgðar.
Slíkt hindrar ekki, að áfram fari rekstur á höfuðið.
Með auknu bankaaðhaldi má þó minnka skellinn.
Jónas Kristjánsson
Að gera axarsköft
- Það er löngu kominn tími til
að menn láti af þessum kveinstöf-
um. Þeir eru þreytandi og auk þess
lítilmannlegir. Það er alveg sama
hvert maður fer, maður heyrir
ekkert annað en grátstunur uppúr
mönnum, og ef maður flettir blöð-
um liggur við að allar greinar séu
prentaðar í sorgarramma. Og hvað
er svo að? Það eina sem mönnum
dettur í hug að segja er að það
vanti peninga, að allir séu svo fó-
tækir, að það sé svo dýrt að lifa
og launin svo lág! Af hverju vinnur
fólkið þá ekki meira? Af hverju
fjárfestir það ekki? Af hverju fer
það ekki út í einkarekstur?
Það var virtasti meðlimurinn,
sem hélt þessa fjallræðu yfir kaffi-
bollunum og koníaksglösunum.
Hann sat þungbrýnn við borðsend-
ann, beinn í baki og studdi hnúum
við hné sér en lét ístruna flæða
frjálsa þangað sem hún vildi, innan
þeirra marka sem vesti og buxna-
strengur settu henni.
Það sáust merki angurs á andliti
hans. Vinstri augnabrúnin mynd-
aði háan boga sem við sinn hæsta
punkt studdi vel við hórsvörðinn
yfir enninu. Hægri augnabrúnin
slútti hinsvegar yfir augað svo ekki
sást í það. Þetta köllum við Óðins-
svipinn á virtasta meðlimnum.
Nasavængir hans voru þandir til
hins ýtrasta og fjörfiskur hlaupinn
í vinstri kinnina. Það benti sem-
sagt allt til þess að nú yrði okkur
lesinn pistillinn um dugleysi, þrek-
leysi og heybrókarhátt yngri kyn-
slóðarinnar og vitnað til þrotlausr-
ar elju eldri kynslóðarinnar, fyrir-
hyggju hennar, áræðis og mann-
dóms.
- Stóðum við eitthvað betur, ég
og mínir jafnaldrar, þegar við hóf-
umst handa hér á árunum milli
stríða? Nei, fjandinn hafi það! Við
komum í bæinn, enn á kúskinns-
skóm, og dáðumst að þessum
hundakofum sem þá þóttu merki-
legar byggingar. Og við þræluðum
myrkranna á milli, drógum fram
lífið á smáaurum, en festum allt
okkar fé í framtíðarvonum þjóðar-
innar. Og við höfum uppskorið
ríkulega!
Ég hef áður greint hér nokkuð
frá ferli virtasta meðlimsins. Ég hef
sagt frá verksmiðjunum hans sem
allar nema ein áttu það sammerkt
að pródúséra ekki neitt. Sumar
brunnu, aðrar voru aldrei byggðar,
aðrar fóru á hausinn fokheldar.
Úr ritvéfinni
Ólafur B. Guðnason
Þær sem ekki brunnu fóru allar ó
hausinn á annan hátt en alltaf
tókst virtasta meðlimnum að auðg-
ast á þeim, einhvem veginn. Nema
einni. Það var eina verksmiðjan
sem var byggð og náði að hefja
framleiðslu áður en hún fór á
hausinn. Þar voru framleidd ax-
arsköft. '
Á hana er aldrei minnst í áheyrn
virtasta meðlimsins, hún er aumur
blettur á sálu hans. Þessi verk-
smiðja var stofnuð í kjölfar gjald-
þrots annarrar verksmiðju sem
virtasti meðlimurinn hafði hagnast
vel á. Sú verksmiðja hafði átt að
framleiða pappírskvoðu úr reka-
viði en ekki hafði fundist leið til
að losna við saltið úr trjábolnum
auk þess sem ýmiskonar sæpöddur,
sem höfðu sest að í viðnum, reynd-
ust hafa slæm óhrif á kvoðuna.
Verksmiðjan var semsagt gjald-
þrota áður en framleiðsla hófst en
af gáleysi hafði virtasti meðlimur-
inn keypt ósköpin öll af rekaviði
og því datt honum í hug að stofna
hlutafélag um rekstur axarskafta-
verksmiðju, en rekaviðarbirgðirn-
ar voru reiknaðar sem hans fram-
lag af hlutafé og töldust vera 20%
af hlutafé fyrirtækisins.
Virtasti meðlimurinn fór um
þetta leyti til útlanda, og í íjarveru
hans datt einhverjum fífldjörfum
félaga hans í hug að hefja alvöru
framleiðslu á axarsköftunum. Þeg-
ar virtasti meðlimurinn kom heim
frétti hann að verksmiðjan ætti nú
tæplega tíu þúsund axarsköft á
lager sem svaraði til um tuttugu
ára eftirspumar að óbreyttum
markaðsforsendum.
Maður nokkur, sem var viðstadd-
ur þegar virtasti meðlimurinn fékk
þessar fréttir, var síðar spurður að
því hvemig hann hefði brugðist
við. „Vel í fyrstu," hljóðaði svarið.
„En svo fór að lokum að hann
grét.“
En hér dugði hvorki vol né víl
og það skildi virtasti meðlimurinn
sem lagðist undir feld og hugsaði
málið lengi. Þar kom að lokum að
hann gekk á fund róðherra nokk-
urs og bauð honum axarsköftin til
sölu.
„Þér er fullkunnugt hversu mót-
fallinn ég er öllum opinberum af-
skiptum af atvinnulífinu,“ sagði
hann við ráðherrann. „En athygli
mín hefur verið vakin á því að hið
opinbera á íslandi er svívirðilega
vanbúið axarsköftum sem em þó
til svo margra hluta nytsamleg, að
ekkert siðmenntað þjóðfélag getur
komist af án þeirra. Axarsköftin
má nota ef til óeirða kemur, ax-
arsköft em nauðsynleg ef til elds-
voða, jarðskjálfta eða annarra
náttúmhamfara kemur.. “
„Já,“ sagði ráðherrann. „Og svo
em þau gagnleg ef ó þau eru fest
blöð!“
„Jaaá. . “ sagði virtasti meðlim-
urinn undrandi og bætti því við að
einmitt þessa stundina gæti hann
boðið stjórnvöldum upp ó tíu þús-
und axarsköft á vildarkjörum, „en
mitt boð stendur ekki lengi“.
Axarsköftin vom auðvitað keypt,
og virtasti meðlimurinn bjargaði
íjárfestingu sinni en hafði lítinn
hagnað upp úr viðskiptunum. Síð-
an hefur hann öðru hverju velt því
fyrir sér að stofna axarblaðaverk-
smiðju, en ekki haft uppburði í sér
til þess, því reynslan af verksmiðj-
unni, sem hóf raunverulega fram-
leiðslu, var honum svo þungbær.
Ég veit ekki af hverju, en þegar
virtasti meðlimurinn sagði í fjall-
ræðu sinni að ef menn væm fátækir
væri það þeirra eigin mistökum að
kenna, greip ég frammí og sagði
þetta rétt vera, menn sem gerðu
axarsköft gætu bara sjálfum sér um
kennt.
Það sló þögn á samkomuna. Virt-
asti meðlimurinn þagnaði, vinstri
augnabrúnin hljóp niður undir
kjálkabarð og fjörfiskunnn í
vinstri kinn dó snögglega, um leið
og ístran dró sig í hlé bak við ves-
tið.
Fundinum lauk þar með.