Dagblaðið Vísir - DV - 07.12.1985, Blaðsíða 21

DV. LAUGARDAGUR 7. DESEMBER1985.
21
Frá gyðingaghettóinu i Varsjá 1943 - þaðan fluttu Þjóðverjar yflr 400 þúsund gyðinga til útrýmingarbúða.
POLVERJAR
SKOÐA SAMVISKUNA
Fjórum áratugum eftir útrýmingarherferð þýskra
nasista á hendur evrópskum gyðingum í hern-
umdu Póllandi eru Pólverjar farnir að skoða
samviskuna og spyrja sig sársaukafullra spurn-
inga varðandi útrýmingarherförina sem farin var
fyrir augum þeirra.
sinni vekur það athygli að þeir era
í fyrsta sinn sama sinnis. Þeir telja
myndina and-pólska.
Umræðan um myndina hófst sem
andsvar yfirvalda við and-pólskum
áróðri. En nú hefur umræðan tekið
óvænta stefiiu: hún snýst um sjálfs-
könnun Pólverja, það sem mennta-
menn nefna nú „hið svarta gat í
pólitískri samvisku okkar“.
Það voru 3,5 milljónir pólskra
gyðinga í Póllandi í stríðsbyrjun; 100
þúsund þegar stríðinu lauk.
„Shoah“ sætir helst gagnrýni í
Póllandi fyrir þær sakir að gæta ekki
jafnvægis í umfjöllun og að í hana
vanti ýmislegt þýðingarmikið.
Menningarvitar í Varsjá hafa sagt
Hvatinn að þeirri almennu um-
ræðu, sem nú er hafin í Póllandi, er
umræðuefni sem lengi hefur legið í
þagnargildi - spumingar varðandi
það hvort Pólverjar hafi einvörð-
ungu verið fómarlömb í seinni
heimsstyrjöldinni.
Voru Pólverjar almennt virkir í
gyðingaíjandskap? Völdu nasistafor-
ingjamir Pólland fyrir útrýmingar-
búðir sínar vegna þess hve fjandsam-
legir Pólverjar yfirleitt vom gyðing-
um? í útrýmingarbúðunum í Póll-
andi týndu 6 milljónir gyðinga lífinu.
Franski kvikmyndaleikstjórinn
Claude Lanzmann varpar fram þess-
um spumingum og þessari pólsku
sjálfskönnun í heimildar- mynd sinni,
„Shoah“ - mynd sem m.a. byggist á
viðtölum við þýska fangabúðaverði,
gyðinga sem lifðu útrýmingarher-
ferðina af og Pólverja sem sáu margt
misjafnt á stríðsárunum.
Pólsk yfirvöld mótmæltu kröftug-
lega þegar „Shoah“ - sem er hebr-
eska orðið yfir útrýmingu - var fyrst
sýnd í Frakklandi snemma á þessu
ári. Pólverjamir héldu því fram að
myndin gæfi til kynna að Pólverjar
bæm sömu ábyrgð á glæpaverkunum
og Þjóðverjar.
Talsmaður pólsku ríkisstjómar-
innar, Jerzy Urban, sagði að myndin
„losaði nasistana undan hluta sinnar
sektar vegna þjóðarmorðsins á gyð-
ingum“ með því að draga fram í
dagsljósið marga hjátrúarfulla og
einfalda Pólveija sem „horfðu af-
skiptalausir á meðan óvinsælir ná-
grannar vom þurrkaðir út“.
NIU KLUKKUTIMA MYND
Pólsk yfirvöld skutu stoðum undir
þessa kæru Urbans með þvi að sýna
í sjónvarpi hluta úr þessari heimild-
armynd Fransmannsins. 1 fullri
lengd er „Shoah“ níu klukkustunda
löng - og verður bráðlega sýnd í
kvikmyndahúsum.
Að lokinni sýningu þessa myndar-
hluta í pólska sjónvarpinu fylgdi
umræða í sjónvarpssal þar sem gáfu-
menn létu í ljósi álit sitt á myndinni.
Ýmsir þeirra sem þátt tóku í umræð-
unni töluðu þvert á skoðun yfirvalda
- létu reyndar í ljósi skoðanir sem
almennt. heyrast ekki í Póllandi.
Ýmis dagblöð í Póllandi hafa birt
greinar og viðtöl vegna „Shoah“ -
viðtöl við Jerzy Urban og Tygodnik
Powszechny, ritstjóra kaþólsks viku-
rits. Þessir tveir menn koma oft fram
í pólskum íjölmiðlum en að þessu
að þeir hefðu kosið að auka við mynd
Lanzmanns ýmsu sem hefði getað
skýrt ýmislegt og sett í sögulegt
samhengi.
Lanzmann lét sér nægja að tala við
bændur sem störfuðu og bjuggu
nærri Treblinka, norðaustan við
Varsjá, þar sem 800 þúsund gyðingar
fóru í gasofn. Og einnig spjallaði
hann við Pólverja í smábæjum sem
yfirtóku yfirgefin heimili gyðinga og
fyrirtæki.
„PÓLVERJAR EKKI FRA-
BRUGÐNIR ÖÐRUM“
Þegar Lanzmann ræddi við pólska
bændur og þorpsbúa, meira en 40
árum eftir að atburðir gerðust, glottu
sumir í kampinn, ypptu öxlum eða
muldruðu fremur andgyðinglegar
athugasemdir - hluti sem vissulega
má heyra af og til hvar sem er í
Evrópu.
„Okkur finnst að þessi mynd hafi
gert okkur rangt til,“ sagði Andrzej
Wasilewski útgefandi í sjónvarpsvið-
tali. „Myndin skýrir ekki rétt frá
viðbrögðum mikils meirihluta
pólsku þjóðarinnar við útrýmingar-
herferðinni."
Urban, sem sjálfur er afkomandi
gyðinga, sagði að Pólverjar hefðu
brugðist við á sínum tíma rétt eins
og aðrar þjóðir hefðu gert, þar með
taldir gyðingar sjálfir.
„Áttu bændurnir í þorpunum í
nágrenni Treblinka og annarra
dauðabúða að hætta að yrkja jörðina
og deyja úr hungri?" spurði hann.
„Hefðu það verið gyðingar sem
plægðu kringum búðir þar sem Pól-
verjar voru að sálast hefðu þeir
hegðað sér nákvæmlega eins og
Pólverjarnir við Treblinka."
Þeir sem gagnrýnt hafa myndina
segja að yfir 100 þúsund gyðingum
hafi verið bjargað frá nasistum þótt
vitað hafi verið að þeir sem leyndu
þeim hefðu sjálfkrafa hlotið dauða-
dóm ef upp hefði komist. Þessir
gagnrýnendur saka Lanzmann um
að vekja athygli á gyðingahatri
smábænda, ásamt áhuga þeirra á
dulhyggjulegri og sveitamannslegri
kaþólsku, til þess að gefa til kynna
að nasistar hafi vitað að þeir gætu
reitt sig á pólskt aðgerðaleysi í
sambandi við útrýmingarherferðina.
Franciszek Ryszka sagnfræðingur
sagði: „Gyðingahatur og ofsóknir
voru til fyrir þessa styrjöld en við
að sjá hvað gerðist í stríðinu og halda
því fram að það hafi bara verið rök-
rétt eru vægast sagt annarleg vinnu-
brögð.
Útrýmingarherferðin á hendur
gyðingum hefði farið fram í Póllandi
þótt Pólverjar sem þjóð hefðu staðið
sem einn maður með gyðingum, ein-
faldlega vegna þess að hér var hen-
tugast að framkvæma þessi voða-
verk.“
2,5 milljónir fluttar til Póliands
Artur Sandauer prófessor, af ætt-
um gyðinga, sagði: „Það var auð-
veldara fyrir Þjóðverja að flytja 2,5
milljónir gyðinga til Póllands heldur
en að flytja 3,5 milljónir frá Póll-
andi.“ Þar að auki vildu Þjóðverjar
fela þessar dauðabúðir eins langt í
austri og þeim var unnt.
Turowicz, þekktur menntamaður
úr röðum kaþólskra, minnti á að
gyðingafjandskapur hefði blossað
upp í Póllandi í byrjun aldarinnar,
eftir að gyðingar hefðu fengið að
vera þar í friði mjög lengi, en það
sagði hann jafnframt skýringuna á
Qölda gyðinga í Póllandi. Og hann
neitaði ásökun Lanzmanns um að
pólskt gyðingahatur væri afleiðing
af kaþólsku þjóðarinnar. „Að saka
pólsku þjóðina um að vera samsek í
þjóðarmorðinu á gyðingum er fárán-
legt og út í hött.“
Dr. Marek Edelman, sem lifði af
eftir að hafa verið í gyðingahverfinu
í Varsjá, en þaðan voru um 400
þúsund gyðingar sendir til Tre-
blinka, sagðist ekki telja viðtöl
Lanzmanns móðgandi né heldur
„Shoah" and-pólska.
Hann rifjaði upp ofsóknarherferðir
á hendur gyðingum í Póllandi sem
aldrei hefði verið talað um - nefndi
borgir eins og Krakow og Kielce í
því sambandi eftir stríðið og einnig
pólitískar ofsóknir sem hrakið hefðu
marga úr landi.
Háskólamenn og blaðamenn, sem
þátt tóku í umræðunni í sjónvarpssal
eftir sýningu á hluta úr „Shoah“,
hvöttu til þess að þagnarhulunni
yrði svipt af spumingunni um gyð-
inga í Póllandi og framkomu í þeirra
garð síðan stríði lauk.
Donald Forbes/Reuter.
- ‘
OTRULEGA
LÁGT VERÐ
Kr. 19.600 staðgreiðsla
Afborgunarskilmálar
TVEGGJA DYRA
KÆLI' OG FRYSTISKAPAR
Samt. stærð: 275 1.
Frystihólf: 45 I.
Hæð: 145 sm. Breidd 57 sm.
Dýpt: 60 sm.
Vinstri eða hægri opnun
Fullkomin viðgerða-
og varahlutaþjónusta.

VfSA
Heimilis- og raftækjadeiid.
HEKIAHF
LAUGAVEG1170-172 SIMAR 11687 - 21240