Dagblaðið Vísir - DV - 07.12.1985, Blaðsíða 44

44
DV. LAUGARDAGUR 7. DESEMBER1985.
Guðmundur Kjærnested segir frá erfiðum samskiptum við yfirmenn Gæslunnar:
HÉR VERÐUR
ENGINN REKINN
„Hér verður enginn rekinn,“ var svar
Ólafs heitins Jóhannessonar til
Guðmundar Kjærnested þegar svo
mjög hafði kastast í kekki milli skip-
herrans og Péturs Sigurðssonar, for-
stjóra Landhelgisgæslunnar, að við
brottrekstri lá. Þessir atburðir urðu
haustið 1972 í upphaíi stríðsins um
50 mílna fiskveiðilögsöguna. Þá
hafði Ægir, undir stjórn Guðmundar,
lent í samstuði við Grimsbytogarann
Aldershot út af Norðausturlandi
þrátt fyrir fyrirmæli til skipherranna
um að forðast beina árekstra við
togarana.
ÓSÁTTUR VIÐ YFIRMENNINA
Guðmundur Kjæmested segir ítar-
lega frá togstreitunni milli skipherra
Gæslunnar og forstjóra hennar í
síðara bindi ævisögu sinnar sem
nýlega er komin út. Þar kemur fram
að samstarfið gekk mjög stirðlega,
sérstaklega í stríðinu um 5o mílurn-
ar.
Guðmundur sagði í samtali við DV
'’lfc að hann „hefði alveg eins átt von á
að hætta störfum hjá Gæslunni eftir
þessa atburði. Ef skipstjóra og út-
gerðarstjóra greinir ú þá víkur skip-
stjórinn. Það er reglan.
Ólafur heitinn Jóhannesson hvatti
mig hins vegar til að halda áfram.
Hann var dómsmálaráðherra og því
æðsti yfirmaður Gæslunnar. Hann
hvatti mig líka til að heimsækja sig
þegar ég var í landi og ræða ástandið
á sjónum. Áhugi og framkoma Ólafs
réð trúi ég mestu um að ég fór ekki
í land.
En þessir erfiðleikar í samskiptun-
um við yfirstjórnina reyndu mikið ú
okkur sem vorum á sjónum. Ég vissi
oft ekki hvort ég væri orðinn söku-
dólgurinn þegar komið var fyrir sjó-
' rétt til að rannsaka einstök mál. Þó
starfið á sjónum væri oft erfitt gat
verið einfaldara að sinna því en að
leysa vandann sem beið í höfn. Það
átti að stjórna okkur eins og her-
mönnum af íjarlægri herstjórn sem
oft vissi lítið hvað var að gerast.
Auðvitað hafði pólitíkin áhrif á
gang mála. Þegar líkur voru á samn-
ingum vildu þeir í landi hafa ró á
miðunum. Við gerðum okkur grein
fyrir að við áttum í höggi við her-
veldi sem var miklu öflugra en við.“
ANNAÐ BINDIÆVISÖGU
Sveinn Sæmundsson ritar sögu
\ Guðmundar. Sem og í fyrra bindinu
er mikið byggt á dagbókum Guð-
mundar. Þær ná allt aftur til ársins
1956. Jafnframt hefur Guðmundur
safnað úrklippum úr erlendum og
innlendum blöðum. Þá ræddu þeir
Sveinn og Guðmundur saman um
efni bókarinnar. Á þessum heimild-
um er bókin síðan byggð.
„Eftir að ég fór að skoða efnið sá
ég að skrifa yrði um það á breiðum
grundvelli," sagði söguritarinn,
Sveinn Sæmundsson. „Það er
ómögulegt að greina í sundur líf
Guðmundar og störf hans hjá Land-
_ helgisgæslunni. Hann var alltaf á sjó
á þessum árum. Sérstaklega á þetta
við í stríðinu um 200 mílurnar. Þá
stjómaði Guðmundur flotanum.
Ég er búinn að reyna í viðtölunum
við Guðmund að hann er stálminn-
ugur...“
„... og hraðlyginn", bætir Guð-
mundur við.
„í fyrri bókinni var meira um mig.
Þessi er ef til vill meiri starfssaga,
var úrskurður Ólafs Jóhannessonar þegar öldurnar risu hvað hæst
þó held ég að reynt sé að koma
manninum að líka,“ segir Guðmund-
ur.
HÖRKUTÓL
Harkan sem Guómundur sýndi af
sér í þorskastríðunum kemur skýrt
fram i bókinni. Eru þar tilfærðir
vitnisburðir úr erlendum blöðum þar
sem breskir togaramenn kvárta sár-
an undan þessu hörkutóli. Við spyrj-
um Guðmund hvort hann sé ósáttur
við þessar sögur um hörku:
„Nei, það var helvítis harka í þess-
um átökum. Þeir sem eru litlir verða
líka harðir þegar á daginn kemur að
þeir geta þó eitthvað. Ég skil það vel
að togaramennirnir skyldu reiðast
okkur. Auðvitað var það ekkert
annað en óþverraháttur að skera frá
þeim veiðarfærin.
í stríðunum áttum við alls kostar
við togaraflotann en möguleikar
okkar gegn flotanum voru ákaílega
litlir.
Ég er satt að segja hissa á að skip-
herrar með 240 menn undir vopnum
skyldu láta okkur, 24 kalla, gefa sér
langt nef.
Ég hef hitt nokkra af þessum skip-
stjórum síðar og þeir hafa sagt mér
að þetta hafi verið ákaflega leiðin-
legt starf. Hitt viðurkenna þeir líka
að þeir lærðu mikið í þorskastríðun-
um. Þeir voru alls óvanir að beita
skipum sínum, allra síst að vetri til
í norðurhöfum.
I stríðinu um 12 mílurnar vorum
við að fást við foringja sem fengu
reynslu af sjóhernaði í seinni heims-
styijöldinni. Það voru grófir náung-
kominn í land og tekur lífinu
DV-myndPK
Guðmundur Kjærnested skipherra
með ró.
í haust fór Guðmundur til Grimsby og Hull að kynna sér ástandið í þessum frægu togarabæjum. Guðmund-
ur kom þar að í Hull sem verið var að rífa seinasta úthafstogarann, Arctic Corsair, gamlan kunningja
úr þorskastríðunum.
ar. Þessir sem við mættum í seinni
stríðunum tveim voru miklu heflaðri.
f stríðinu um 12 mílurnar kom oft
fyrir að hótað væri að skjóta varð-
skipin niður. Okkur var aðeins hótað
slíku einu sinni í stríðunum sem á
eftir komu og þá fyrir hálfgerðan
misskilning.
Annars hefur mér alltaf verið vel
til breska flotans. Ég sigldi í skipa-
lestum með herskipum hans á árum
síðari heimsstyrjaldarinnar og veit
að í flotanum eru enn hæfir menn.
Ég get því vel tekið ofan fyrir þeim.
ÞRÝSTINGUR Á NATO
- Nú má líta svo á að átökin í
þorskastríðunum hafi farið fram á
tveim vígstöðvum, annars vegar á
hafinu og hins vegar á pólitíska svið-
inu, einkum með þrýstingi á NATO.
Hvort telur þú að hafi vegið þyngra
þegar að lausn deilnanna kom?
„Þetta hefúr stutt hvort annað. Ef
við hefðum ekki verið í NATO hefðu
Bretar gengið miklu lengra en þeir
gerðu. Það er lika ljóst að samning-
amir tókust að lokum vegna þrýst-
ingsins á NATO og óbeinna hótana
um brottrekstur hersins af Keflavík-
urflugvelli. Það er einnig ljóst að við
vorum að komast í þrot undir lok
seinasta þorskastríðsins.
f upphafi höfðu þeir ekkert svar
við togvíraklippunum. Þó var talað
um eitthvert gagnvopn sem flotinn
var búinn að hanna en togaramenn
höfnuðu því. Sennilega hefur þetta
verið sprengja en ekkert er vitað um
hvemig átti að nota hana.
Niðurstaðan varð því sú að flotinn
var sendur á vettvang til að ganga
frá varðskipunum. Þegar ljóst var
að freigáturnar dugðu ekki til þess
var næst á dagskrú að senda stærri
skip - beitiskip - til að klúra verkið.
Þá hefði eftirleikurinn líka verið
auðveldur. Því mátti ekki dragast
lengur að semja. Annars hefðu átök-
in end- að með ósköpum.
Samningamir voru því það eina
raunhæfa sem hægt var að gera í
stöðunni og þeir reyndust mjög góðir
fyrir okkur.“
- í þorskastríðunum varst þú mjög
í sviðsljósinu. Þú varst dáður sem
þjóðhetja. M.a. var til sölu peysa með
mynd af þér. Hvernig fannst þér allt
þetta umtal?
„Ég man ekki betur en að þessi
ágæta peysa færi vel, sérstaklega á
stúlkum. En gamanlaust þá fylgir
viss pressa svona umtali og maður
gengst upp í því eins og allir sem er
hampað eða bölvað. Én þegar frá
líður gleymist þetta.“
STIRÐ SAMSKIPTIVIÐ
FJÖLMIÐLA
- í bókinni kemur fram að mikil
leynd hvíldi yfir aðgerðum varðski-
panna á miðunum í upphafi stríðsins
um 50 mílurnar. Hafði þetta slæm
áhrif ú málstað fslendinga í úróðurs-
stríðinu sem alltaf var snar þáttur í
fiskveiðideilunum?
„Já, það er enginn vafi á því, enda
breytti það miklu um kynningu á
múlstað okkar að fá blaðamenn um
borð. Við leyfðum þeim að fara um
allt skip og fylgjast með öllu eftirlits-
laust. Ég man ekki eftir að neinn
blaðamaður, hverrar þjóðar sem var,
hafi verið neikvæður í okkar garð.“
- Þótt Landhelgisgæslan standi
ekki lengur í stórræðum þá er hún
enn umtöluð. Hvað finnst þér um
ástandið núna hjá þinni gömlu stofn-
un?
„Það er ekki hægt að segja annað
en að ústandið er hvergi nærri nógu
gott. Við stöndum langt að baki
landhelgisgæslunum hjá nágranna-
þjóðunum og drögumst stöðugt aftur
úr. Fyrir þorskastríðin á síðasta
áratug var Gæslan mjög vanbúin og
ráðamenn virðast ekki almennt hafa
gert sér grein fyrir hvað var fram-
undan. I stríðunum var Gæslan
styrkt verulega en nú sækir allt í
sama farið. Ég veit ekki hvað gerist
ef við lendum á ný í þorskastríði.
Á árunum milli 1930 og 1940 var
það sama að gerast. Þá fækkaði
skipunum úr 3 - 4 i eitt. Síðan varð
að leigja fiskibáta til að halda uppi
nauðsynlegri gæslu. Fjársveltið, sem
Gæslan er í núna, kann að koma
okkur í koll. Hvað ef Greenpeace-
mennirnir, sem við tókum hér um
árið, hefðu verið hryðjuverkamenn?
Það vildi bara svo til að þeir voru
afskaplega friðsamir svo við tókum
þá bara og drógum í land. En það
má ekki gleymast að það getur þurft
að beita hörðu og þá er eins gott að
vera velbúinn.“
GERIEKKIFLUGU MEIN
- Nú ert þú kominn í land. Hvernig
kanntu því?
„Já, kominn í land og geri ekki
flugu mein lengur. Þetta er rólegt líf
og ég kann því ágætlega. Ég held að
það hafi alltaf verið í eðli mínu að
taka lífinu með ró. Menn verða lika
ekki eins árásargjamir með aldrin-
um.“
- En em þetta ekki viðbrigði fyrir
mann sem var útmálaður sem „skel-
firinn" í heimspressunni? Svo sögðu
togaramennimir að þú værir svo
þrár líka.
„Jú, þetta með þrúann var bara
aðferðin til að þenja taugar andstæð-
ingsins þar til þær bmstu. Það var
ein helsta barúttuaðferðin í stríðinu.
Ég var voða sjaldan hræddur -
nema helst eftir á. Núna er ég stund-
um hræddur við að fara yfir götu,“
sagði Guðmundur skipherra Kjær-
nested. GK