Dagblaðið Vísir - DV - 13.01.1986, Blaðsíða 13

DV. MÁNUDAGUR13. JANÚAR1986.
13
Staðið við stóru orðin
Haraldur Blöndal lögfræðingur
geysist framá DV-ritvöllinn 8. jan-
úar síðastliðinn, brynjaður heilagri
vandlætingu og vopnaður stað-
lausum stöfum, og heimtar að ég
standi við „stóru orðin“. Skal fús-
lega orðið við þeirri áskorun að
standa við það sem ég hef sagt, þó
matsatriði kunni að vera hvort þau
orð hafi verið tiltakanlega stór.
Staðlausir stafir
En fyrst vil ég víkja örfáum orð-
um að staðlausu stöfunum. Ég
þykist ekki þjást af ofsóknarkennd
og tel mig hingaðtil hafa átt þess
kost að viðra viðhorf mín opin-
berlega, þó mér blöskri sú leynda
og ljósa skoðanakúgun sem við-
gengist hefur hérlendis svo áratug-
um skiptir og nánar verður vikið
að í lokin. Ég var ekki stofnandi
Varðbergs og hef aidrei nálægt
þeim félagsskap komið, en átti hlut
að stofnun Samtaka um vestræna
samvinnu og gaf út áróðursrit á
þeirra vegum, kostuð af bandaríska
sendiráðinu. Ég hafði ekki einn
manna utan ritstjóra fastan nafn-
greindan dálk í Morgunblaðinu
eða Lesbókinni, einsog Haraldur
staðhæfir, heldur áttu þar fleiri
hlut að máli, svosem Haraldur J.
Hamar, Magnús Þórðarson, Svava
Jakobsdóttir og Jón Hnefill Aðal-
steinsson, allt starfandi blaðamenn
á Morgunblaðinu. Aukþess hafði
Jón Hnefill Aðalsteinsson guð-
fræðiprófessor um árabil fastan
vikulegan þátt í Lesbókinni undir
fullu nafni. Uppsögn mín átti rætur
að rekja til þess að síðasta árið eða
svo voru rabb-skrif mín í Lesbók-
inni „grisjuð“, sennilega af góðum
og gildum ástæðum, og loks var ég
í ársbyrjun 1967 beðinn að hætta
rabb-skrifum framyfir alþingis-
kosningar þá um vorið, sem ég taldi
í fávísi minni jafngilda uppsögn af
blaðsins hálfu. ■
Það voru ekki „verðlaun" sem
mér voru um síðustu áramót veitt
úr Rithöfundasjóði Ríkisútvarps-
ins, heldur árlegur styrkur, en fé
til sjóðsins kemur að nokkru frá
rithöfundum sjálfum. Við það tæki-
færi orðaði ég undrun mína yfir því
að Islendingar væru eftir því sem
ég kæmist næst eina siðmenntaða
þjóð veraldar sem aldrei hefði
markað sér opinbera stefnu í menn-
ingarmálum. I framhaldi af því
sagði ég orðrétt: „Þegar falast er
eftir opinberri menningarstefnu er
hreint ekki verið að biðja um póli-
tíska miðstýringu eða opinber af-
skipti af hverju einu sem gert er í
menningarefnum, heldur einhverja
skynsamlega forgangsröðun verk-
efna sem vinna beri að með þeim
afarnaumu fjármunum sem varið
er til mestu þjóðþrifamála lands-
manna.“ Tók ég síðan nokkur
dæmi af því, í hverju opinber
menningarstefna væri fólgin.
Hvers eiga bókmenntirnar
aðgjalda?
Orðahröngl Haralds um menn-
ingarpólitík í Sovétríkjunum og
Hitlers-Þýskalandi er því gersam-
lega útí hött, en honum láist að
geta þess að við eigum nú þegar
eina hreinræktaða sovéska stofnun
þarsem er útvarpsráð. Jafnvel
Bandaríkjamenn með alla sína
margprísuðu markaðshyggju hafa
fastmótaða opinbera stefnu í menn-
ingarmálum alrikisins og veita
árlega álitlegar fúlgur til marg-
háttaðrar listastarfsemi, ánþess
þarlendir listamenn telji sig af þeim
sökum hafa gengið undir jarðar-
men til að njóta náðar.
í stuttri tölu minni á gamlaársdag
benti ég á eftirfarandi staðreyndir:
Á fjárlögum fyrir 1986 eru opinber
fjárframlög til menningarmála 300
milljónir króna, þaraf 7,4 milljónir
til Launasjóðs rithöfunda (sem er
snöggtum lægri fjárhæð en tíu
ráðherrar fá i bílastyrk), en sölu-
skattur af bókum árið 1985 var
kringum 150 milljónir króna, sem
er langtum meiri blóðtaka en
þekkist annarstaðar á byggðu
bóli. „Þegar þarvið bætast tollar
af efni til bókagerðar ásamt þing-
gjöldum allra rithöfunda og ann-
arra sem að bókagerð vinna, jafnt
einstaklinga sem fyrirtækja, þá er
varla ofætlað að bókmenntirnar
einar sér fjármagni allt menningar-
líf í landinu, það sem kostað er
af almannafé, á sama tíma og
rithöfundar búa holt og bolt við
launakjör sem eru langt fyrir neð-
an alltvelsæmi.1'
Hér er hvergi ýjað að skattfríð-
indum rithöfunda né sérréttindum
bundnum við aðal, nafnbætur eða
lögtign, einsog Haraldur vill vera
láta, heldur einungis bent á þá
kynlegu staðreynd að með óhófleg-
um söluskatti á bókum, sem á sér
hvergi í heiminum hliðstæðu, er ein
einasta listgrein látin standa undir
öllum opinberum fjárframlögum til
menningarmála. Aðgöngumiðar að
tónleikum, listsýningum og leik-
sýningum eru undanþegnir sölu-
skatti ásamt aðgöngumiðum að
innlendum kvikmyndum. Hvers á
elsta og viðamesta listgrein þjóðar-
innar að gjalda? Væri söluskattur
af bókum látinn ganga óskiptur til
rithöfunda, mætti kannski tala um
skynsamlega menningarstefnu og
yrði bókmenntum í landinu mikil
lyftistöng, þeirri listgrein sem
langsamlega mikilvægust er varð-
veislu og ræktun tungunnar, sem
allir virðast vera sammála um að
sé sjálft fjöregg þjóðarinnar.
„Innri ritskoðun“
Og er þá komið að „svarta listan-
um“ sem Haraldur nefnir svo. Í
nýbirtri grein í tímaritinu Þjóðlífi
geri ég meðal annars að umtalsefni
þá leyndu og ljósu skoðanakúgun
sem viðgengst í landinu og póli-
tísku hálfvitarnir í meirihluta út-
varpsráðs eru átakanlegast dæmi
um. í því samhengi nefni ég upplýs-
ingar sem þáverandi starfsmaður
sjónvarpsins lét mér í té fyrir einum
SIGURÐUR A.
MAGNÚSSOIM
RITHÖFUNDUR
15 árum, þess efnis að ég væri
kominn á „bannlista" hjá frétta-
stofu sjónvarps samkvæmt fyrir-
mælum séra Emils Björnssonar.
Ástæðan var sögð vera sú að ég
hefði helgað eitt hefti Samvinn-
unnar 1968 sjónvarpinu og birt
greinaflokk sem þótti ákaflega
gagnrýninn á hina ungu stofnun.
Ég tek skilvíslega fram í greininni
í Þjóðlífi, að umrætt bann sé
hvergi skráð og verði ugglaust
mótmælt af hlutaðeigendum, en
það ógildir að mínu mati ekki þær
upplýsingar sem fyrrnefndur sjón-
varpsmaður veitti mér. Ég þekki
af eigin raun á Morgunblaðinu að
bönn geta verið jafnvirk þó þau séu
hvergi skráð og ekki orðuð nema
undir rós. Þau liggja í loftinu og
eru kunn þeim sem skilja hálf-
kveðnar visur, þó enginn kunni við
að kveða uppúr um þau. Þessi sér-
staki ritskoðunarháttur er nefndur
„innri ritskoðun'' og gamalkunnur
í einræðisríkjum. til dæmis fyrir
austan tjald.
Hvað þá um óhrekjandi dæmi?
Þar vandast málið, því áhrifamátt-
ur „innri ritskoðunar" er ekki síst
í því fólginn að erfitt er eða ómögu-
legt að festa hönd á neinu áþreifan-
legu. Maður hefur i besta falli
ákveðnar vísbendingar. Áðuren
Samvinnuheftið birtist var ég til-
tölulega tíður gestur í sjónvarps-
sal, en á liðnum 17 árum hef ég
einungis þrisvar komið fram í sjón-
varpsþáttum sem öllum var stjórn-
að af mönnum utan stofnunarinn-
ar, síðast í Vöku 1981. Hinsvegar
hef ég tvívegis á liðnum áratug
verið beðinn að koma fram í frétta-
tengdum sjónvarpsþáttum, en í
bæði skiptin var hætt við fram-
kvæmd að nánar athuguðu máli,
sem kann að hafa verið hrein til-
viljun, en ég taldi mig í báðum
tilvikum skilja ástæðurnar.
Hversvegna hef ég þá ekki viðrað
þessa vitneskju fyrren nú? I fyrsta
lagi vegna þess að ég þóttist sjá í
hendi mér, að ég yrði vændur um
ofsóknarbrjálsemi, einsog nú hefur
komið á daginn (vitaksuld kom
aldrei til greina að ljóstra upp nafni
heimildarmannsins). í annan stað
er séra Emil Björnsson nýlátinn
af starfi fréttastjóra sjónvarps, og
mér þykir engin goðgá að vænta
þess, að með nýjum herrum komi
nýir siðir, og er ég þó hvorki að
biðja mér griða né náðar hinna
nýju herra.
Jafnerfitt er að benda á önnur
fórnarlömb þeirrar geðþóttastjórn-
ar sem sjónvarp allra landsmanna
hefur um árabil lotið. en ég þykist
mega fullyrða að meðal þeirra séu
Ólafur Haukur Símonarson rit-
höfundur og Þorsteinn Jónsson
kvikmyndagerðarmaður. Þor-
steinn hefur itrekað sótt um störf
hjá sjónvarpinu og ævinlega verið
hæfastur umsækjenda, en honum
hefur jafnan verið hafnað á for-
sendum sem hljóta að teljast ann-
arlegar.
I tilefni af lokaorðum Haralds vil
ég taka fram, að ég taldi mig ekki
vera að þiggja fé úr hendi séra
Emils Björnssonar eða skósveina
hans þegar ég tók við styrknum á
gamlaársdag. Ég hef aldrei átt neitt
sökótt við Rikisútvarpið. en hef
ævinlega litið svo á að pólitískt
útvarpsráð sé óhæfa ættuð austan-
af Volgubökkum. Von mín er sú,
að þegar nýr kafli fjölmiðlunar í
landinu er að hefjast sjái háttvirt
Alþingi sóma sinn í að losa lands-
lýð við þá hlálegu tímaskekkju sem
hlutdrægt, gerræðisfullt og tröll-
heimskt útvarpsráð er.
Sigurður A. Magnússon
a „Jafrierfitt er að benda á önnur fórn-
^ arlömb þeirrar geðþóttastjórnar sem
sjónvarp allra landsmanna hefur um ára-
bil lotið, en ég þykist mega fullyrða að
meðal þeirra séu Olafur Haukur Símonar-
son rithöfundur og Þorsteinn Jónsson
kvikmyndagerðarmaður. ‘ ‘
Aðförin að Lánasjóði
íslenskra námsmanna
- aðför að jafnrétti til náms
Nú hafa íhaldsöfl blásið til sóknar
gegn Lánasjóði íslenskra náms-
manna og verður ekki betur séð en
þau, undir forystu alræmdra
frjálshyggjugaura, hyggist koma
honum fyrir kattamef.
Ekki er úr vegi við þetta tækifæri
að rifja upp nokkur atriði úr sögu
námsaðstoðar á Islandi.
Tilgangur námslána
Tilgangur námslána er sá að
stuðla að jafnrétti til náms. Fyrir
daga opinberrar námsaðstoðar var
gífurlegum erfiðleikum bundið að
fara í langskólanám nema eiga ríka
að. Sérstökum erfiðleikum var
bundið fyrir fátæk ungmenni utan
af landi að stunda dýrt nám í
Reykjavík.
Lánasjóði fyrir stúdenta var
komið á fót upp úr 1960. Honum
varbreyttí núverandi mynd 1967.
Þessi fyrstu lán voru ekki verð-
tryggð enda verðbólga á þeim tíma
skapleg miðað við það sem nú er
og engin lán verðtryggð. Upp úr
1970, þegar óðaverðbólgan varð
landlæg, var farið að ræða nauðsyn
þess að verðtryggja námslán enda
hafði aldrei verið ætlunin að koma
á námslaunakerfi.
Frá og með 1976 voru því námslán
verðtryggð og voru þau meðal al-
fyrstu lána sem urðu þess heiðurs
aðnjótandi. Mörgum fannst þar
byrjað á öfugum enda. En þrátt
fyrir verðtryggingu námslánanna
eru ótrúlega margir Svarthöfðar til
sem láta eins og námslán séu gjafir
eða styrkir.
Árið 1982 var svo endurgreiðslu-
reglum sjóðsins enn breytt og er
nú reiknað með því að 90% af
lánuðu fé endurgreiðist. Upphæð
endurgreiðslu á að vera viss hluti
af tekjum sem er mikið réttlætismál
til að einhver leggi í að fara út í
langt nám sem þjóðfélagið kann
að þarfnast án þess að hafa von
um mjög háar persónulegar tekjur
að námi loknu. Frjálshyggju-
postulunum finnst það ótækt, þeir
vilja ekki að neinn fari út í dýrt
nám nema hann hafi von um per-
sónulegan ábata af því.
Hverjirfá námslán?
Fyrst náði námsaðstoð (í formi
námslána) aðeins til háskólastúd-
enta. Um eða upp úr 1970 var farið
að greiða framhaldsskólanemum,
sem urðu að dvelja fjarri heimilum
sinum við nám, lága dvalar- og
ferðastyrki.
Smám saman hafa nemendur/ótal
sérskóla; bændaskóla, iðnskóla,
tækniskóla o.s.frv., átt kost á
námslánum. Nú er svo komið að
einungis helmingur þeirra lánþega,
sem stunda nám á íslandi, er há-
skólanemar. Hitt eru nemendur
sérskóla.
Eru námslánofhá?
Það er auðvitað hreint matsatriði
hvor þær 20.900 krónur sem ein-
hleypur námsmaður. sem býr utan
foreldrahúsa og stundar nám hér-
lendis, getur fengið í námslán á
mánuði til framfærslu er of há eða
lág upphæð. Ábyrgðarlaus um-
ræða, m.a. á Alþingi, veldur því að
fjölmargir halda að allir námsmenn
fái 50.000 krónur á mánuði í náms-
lán. (Það mun láta nærri að hjón
(þ.e. tveir einstaklingar), bæði í
námi, með eitt barn, geti mest féng-
ið þessa upphæð.)
Fyrrnefndar 20.900 kr. er ill-
mögulegt að drýgja því að vinni
námsmaðurinn með náminu dregst
það mestallt frá láninu. Það er
kannski í lagi fyrir þá sem vinna
„svarta" vinnu. Mér kæmi ekki á
óvart þótt sumir frjálshyggjubles-
arnir, sem hæst láta nú, hefðu á
sínum tíma svindlað sér út námslán
með þessum hætti.
Reyndar minnir mig að mennta-
málaráðherra segði fyrir áramót
að reglum sjóðsins yrði ekki breytt
og þannig „yrði ekki komið aftan
að mönnum í miðju námi“. Nú eftir
áramót er hann hins vegar búinn
að „frysta" upphæð námslána í
stað þess að láta framfærsluvísitölu
gilda eins og reglurnar mæltu fyrir
um.
Á að eyðileggja sjóðinn?
Reyndar skiptir minnstu hvort
lánað er einu þúsundinu fleira eða
færra móts við það að standa vörð
um þann ávinning sem náðst hefur.
Það er mál margra, og þar byggi
ég, sem naut aðstoðar sjóðsins í
fimm ár, líka á eigin reynslu, að
sjóðnum hafi tekist hlutverk sitt:
að jafna aðstöðu ríkra og fátækra,
höfuðborgarbúa og Langnesinga,
ógiftra stráka og einstæðra mæðra,
eins og vel og hægt er að gera með
stjórnvaldsaðgerðum.
Margumtalaður fjárhagsvandi
sjóðsins er einmitt kominn til af
því en ekki óráðsíu sjóðsins eða
„lausung" á fé eins og ráðherra
kallaði það og hljómar í eyrum
INGÓLFUR Á.
JÓHANNESSON
SAGNFRÆÐINGUR
OG KENNARI
allra sem átt hafa viðskipti við
sjóðinn sem brandari.
Að sjóðurinn hefur náð tilgangi
sínum er einmitt þyrnir í augum
frjálshyggjuíhaldsins. Sumir þeirra
sem nú eru sendisveinar ráðherra
voru forystumenn Vöku, félags
íhaldsunglinga, á háskólaárum
mínum, félags sem kennir sig við
lýðræði. Nú hafa þeir fengið völd
til að koma hugmyndum sínum að.
Ég hvet alla sem vilja jafnrétti
til náms til að snúast til varnar og
láta ekki blekkingavaðal um háar
námsupphæðir, að námslán séu
gjafir og að námsmenn séu
heimtufrekir, hafa áhrif á sig.
Kjarni málsins er jafnrétti til
náms.
Ingólfur Á. Jóhannesson.