Dagblaðið Vísir - DV - 21.04.1987, Side 12

12
ÞRIÐJUDAGUR 21. APRÍL 1987.
Frjálst, óháð dagblað
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarrítstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÚNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð: HILMIR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 550 kr.
Verð i lausasölu virka daga 55 kr. - Helgarblað 65 kr.
Kröfur Dagsbrúnar
Dagsbrún hefur sett fram kröfur um kauphækkanir.
Þær koma í kjölfar þeirra samninga, sem ríkið hefur
gert við opinbera starfsmenn að undanförnu. Þetta eru
talsverð tíðindi. Dagsbrún krefst hækkunar almennra
launa hjá sér um 23-35 prósent. Auk þess verði sérstök
hækkun lágmarkslauna. Sagt er, að önnur verkalýðs-
félög muni fylgja á eftir. '
Rök eru fyrir kröfum Dagsbrúnarmanna. I almennnu
kjarasamningunum í desember síðastliðnum var nær
eingöngu samið um hækkun lægstu launa. Dagsbrún
samdi með svipuðum hætti. Fyrir samningamönnum
bæði launþega og vinnuveitenda vakti, að samið yrði,
án þess að verðbólgan ykist. Góðærið hafði borið þann
árangur, að kaupmáttur launa hafði vaxið meira en
nokkru sinni. Því komu samningamenn fram af á.byrgð.
Ekki skyldi freistað að keyra upp öll laun, sem hefði
einungis þýtt meiri verðbólgu og eyðileggingu þess ár-
angurs, sem náðst hafði í efnahagsmálum. Þess í stað
skyldu einungis bætt kjör sumra þeirra, sem höfðu
dregizt aftur úr. Mikil pólitísk umræða fer nú fram um
góðærið. Þar segja flokksforingjar ekki alveg rétt frá.
Góðærið var fyrst og fremst til komið vegna lækkunar
olíuverðs og aukinna útflutningstekna. En það skilaði
sér vegna hófsamlegra kjarasamninga, sem ríkisstjórnin
tók þátt í síðasta ár. Slíkir samningar voru gerðir í fe-
brúar 1986 og aftur í desember. Vonir stóðu til, að
verðbólgan í ár gæti orðið um tíu prósent eftir það.
Þetta var auðvitað umdeilt, en fæstum mun hafa bland-
azt hugur um, að kjarasamningarnir í desember voru
mjög æskilegir.
Kröfur Dagsbrúnar nú eru ekki bara pólitískt útspil
alþýðubandalagsmanna. Dagsbrúnarmenn benda á þær
hækkanir, sem aðrir hafa fengið að undanförnu í kosn-
ingasamningum. Þeir benda á mikinn hallarekstur
ríkissjóðs, sem er verðbólguvaldur. Það hlýtur að dæm-
ast rétt vera, að margir opinberir starfsmenn hafa
síðustu vikur fengið hækkanir langt umfram það, sem
almennir launþegar fengu í desember. Vissulega höfðu
sumir hópar opinberra starfsmanna setið eftir og verð-
skulduðu nokkra hækkun umfram aðra. En kauphækk-
anir síðustu vikna hafa verið mjög umfram slíkt. Því
hlýtur hinn almenni launþegi að láta á sér kræla, ekki
bara Dagsbrúnarmenn, heldur aðrir miklu frekar, svo
sem iðnverkafólk og lágt launað verzlunarfólk.
Hætt er við, að ekki sé unnt að veita þessu fólki tafar-
lausa kauphækkun. Slíkt mundi magna verðbólgu og
eyðileggja kaupmáttinn, mjög til viðbótar því, sem orð-
ið er. Mestu skiptir, að árangrinum í efnahagsmálum
verði ekki eytt. Reyna verður að halda honum og von-
ast til, að ríkisstjórn takist eftir kosningar að byggja
upp að nýju, hvort sem það verða sömu flokkar og nú
í stórum dráttum eða aðrir flokkar. Því miður hefur
glannaskapur nú spillt ýmsu.
Almennir launþegar hljóta þó að freista þess að fá
verulegar kauphækkanir, þegar samningar renna út um
áramót. Hjá því verður ekki komizt. Landsfeður geta
ekki vænzt þess að geta hækkað laun sumra hópa, án
þess að innan tíðar komi til sams konar launahækkun
til sambærilegra hópa. Því verður nú allt erfiðara við-
fangs.
Kröfur Dagsbrúnar sýna, hve vandinn er mikill. Þær
segja okkur, hve miklu almennir verkamenn telja sig
hafa tapað í samanburði við aðra að undanförnu.
Haukur Helgason
„Hamingja býr í
hjarta manns“
Það var geðfelldur svipui' skyn-
semi og öfgaleysis yfir skrifi Vil-
hjálms Þorsteinssonar, ungs og
upprennandi athafnamanns, hér í
DV á dögunum. Þar tók hann undir
sumt, sem ég hef sagt á undanförnum
misserum, en andmælti greinum
mínum gegn félagshyggju með þrem-
ur röksemdum. í íyrsta lagi hafi
dæmi, sem ég hafi tekið af biðröðum
á læknastofum, sýnt, að ég legði
menn ekki að jöfnu i sama skilningi
og jafnaðarmenn. í öðru lagi sé
greinilegt, að við ftjálshyggjumenn
teljum hamingju fólks felast í fésæld
þess, en það sé bersýnilega rangt. 1
þriðja og síðasta lagi kunnum við
að sögn Vilhjálms engin ráð við
vanda þess fólks, sem fætt sé í fá-
tækrahverfum stórborga eða búi við
bág kjör hér á íslandi. Mig langar
til þess að svara þessum röksemdum
og skýra betur mál mitt í þeirri von,
að ég geti afstýrt margvíslegum mis-
skilningi um stjómmálaskoðun
okkar fijálshyggjumanna.
Biðraðir og biðtími
Eg hafði haldið því fram hér í blað-
inu, að menn ættu að fá að kaupa
sig út úr biðröðum, til dæmis á
læknastofúm. Þar sem tími manna
væri misjafnlega mikils virði, hefði
það allt of mikla sóun í för með sér
að neyða alla til þess að bíða jafn-
lengi eftir læknum. Þess vegna
mætti leyfa læknum að setja upp
misjafnlega hátt verð fyrir þjónustu
sína. „Það sem gleymist að mínu
mati í þessu dæmisegir Vilhjálm-
ur, „er það að heilbrigði allra er
jafhdýrmætt." Hann telur, að „heil-
brigði verði ekki metið til fjár og að
heilbrigði eins einstaklings eigi að
vera jafndýrmætt heilbrigði annarra
einstaklinga, óháð efnahag þeirra".
Og hann bætir við, að sama máli
gegni um menntun, lýðræði, menn-
ingu og listir.
Hér er ég hræddur um, að skörpum
hafi skotist. Ég hélt því alls ekki
fram, að menn ættu að njóta misjafn-
lega góðrar heilbrigðisþjónustu,
heldur að menn ættu ekki allir að
þurfa að bíða jafnlengi eftir henni,
Eymd félagshyggjunnar
KjaUaxinn
Dr. Hannes
Hólmsteinn
Gissurarson
lektor
þar sem tími sumra væri dýrmætari
en annarra. Þetta er auðvitað sitt
hvað. Það tapar enginn á því, að sá
sem getur notað tíma sinn betur en
til þess að bíða í biðröðum, fái að
kaupa sig út úr þeim. Hvers vegna
á að neyða alla í nafni jafnaðarstefn-
unnar, til þess að bíða jafnlengi eftir
lækni? Er ekki betra, að menn fái
að nota tima sinn til þess, sem þeir
kjósa, hvort sem það er að bíða í
biðröðum (ef þeir spara sér fé með
því) eða kaupa sig út úr þeim og
gera eitthvað annað á meðan?
Ég sé ekkert heldur því til fyrir-
stöðu, ef menn vilja af einhverjum
ástæðum kaupa betri heilbrigðis-
þjónustu en ríkið býður þeim, að
leyfa þeim það. Svipað er að segja
um önnur þau gæði, sem Vilhjálmur
nefhir, svo sem menntun.
Fésæld og hamingja
Vilhjálmur sakar fijálshyggju-
menn ennfremur um að „meta flest
á mælikvarða efnislegra gæða“.
Hann segir: „Hamingja hvers okkar
veltur einnig á hamingju nágrann-
ans. Getur þeim manni liðið vel sem
ekur glæsivagni sínum fi'am hjá úti-
gangsmanni sem hvergi á höfði sínu
að halla? Það er nauðsynlegt fyrir
hamingju okkar allra að vita að
aðrir þurfi ekki að líða fyrir hana.“
Ég veit hins vegar ekki um neinn
frjálshyggjumann, sem heldur því
fram, að beint samband sé á milli
fésældar og hamingju. Sumir ríkir
menn eru auðvitað óhamingjusamir,
og sumir fátækir menn eru ham-
ingjusamir. En því síður er beint
samband á milli þeirra tekjujöfnun-
ar, sem félagshyggjumenn berjast
fyrir, og hamingju. Sumir eru ham-
ingjusamir, ef öðrum gengur vel, og
sumir eru óhamingjusamir af ná-
kvæmlega sömu ástæðu. Ég held, að
ríkið geti ekki skipulagt hamingjuna
með neinum hætti, heldur verði ein-
staklingamir að fá að leita hennar
í friði fyrir ríkinu. „Hamingjan býr
i hjarta manns,“ yrkir Sigurður
Breiðfjörð.
Hitt er annað mál, að flest gæði
lífsins kosta fé. Spumingin er þess
vegna gjaman, hveijir eigi að bera
þann kostnað. Við fijálshyggjumenn
erum sammála um þá meginreglu,
að þeir, sem slíkra lífsgæða njóta,
eigi að öllu jöfnu sjálfir að bera
kostnaðinn af þeim, en ekki velta
honum yfir á herðar annarra.
Úr fátækt í bjargálnir
í þriðja lagi segir Vilhjálmur:
„Fyrir einstaklinginn sem er svo
óheppinn að vera fæddur í fátækra-
hverfi í stórborg eða alinn upp hjá
einstæðri móður í Reykjavík, svo
tekið sé nærtækara dæmi, hefur
frjálshyggjan engin úrræði.“
Þetta hlýtur að vera sagt í ein-
hverju hugsunarleysi. Ef frjáls-
hyggjumenn hafa einhver ráð í
pokahominu, þá em þau einmitt ráð
við vanda fátæks fólks. Við skulúm
ekki gleyma því, að síðustu tvær
aldir hafa kjör venjulegs fólks batn-
að miklu meira en hagur efnamanna,
og það er hvorki að þakka kjarabar-
áttu né ríkisafskiptum, heldur
atvinnufrelsi og einkaframtaki.
Markaðskerfið er mikilvirkasta tæk-
ið, sem fundist hefur til þess að koma
fátæku fólki í bjargálnir, eins og
Milton Friedman sagði fslendingum.
Þeir örsnauðu innflytjendur, sem
flykktust til Bandaríkjanna milljón-
um saman á nítjándu öld, komust í
bjargálnir vegna þess svigrúms, sem
þeir fundu og hagnýttu sér í hinni
nýju álfu. Þeir minnihlutahópar,
sem hafa á tuttugustu öld treyst á
afskipti ríkisins sér til hjálpar, til
dæmis þeldökkir menn, hafa hins
vegar dregist aftur úr.
í þessu efni er valið um tvær stefn-
ur, sem kalla má ölmusu- og sjálfs-
hjálparstefriuiTiar. Hin fymiefnda er
að auðvelda fólki að sitja föstu í fá-
tækt með margvíslegri beinni aðstoð
við það. Hin stefnan er sú, sem frjáls-
hyggjumenn vilja fara, og hún er að
auðvelda fólki að komast af eigin
rammleik úr fátækt í bjargálnir með
því að opna fyrir það leiðir inn í
atvinnulífið. Sú góða vísa er líklega'
aldrei of oft kveðin, að frjáls sam-
keppni á markaði knýr menn til þess
að leggja sig fram um að fullnægja
þörfum annarra og kemur þeim
þannig öllum til einhvers þroska.
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
„Ég held, að ríkið geti ekki skipulagt hamingjuna með neinum hætti,
heldur verði einstaklingarnir að tá að leita hennar í friði fyrir rikinu.“
„Markaðskerfið er mikilvægasta tækið,
sem fundist hefur til þess að koma fátæku
fólki í bjargálnir,... “