Dagblaðið Vísir - DV - 07.11.1987, Blaðsíða 14

14
LAUGARDAGUR 7. NÓVEMBER 1987.
Frjálst, óháö dagblaö
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÖNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSOI\|
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTM1, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 600 kr.
Verð í lausasölu virka daga 60 kr. - Helgarblað 75 kr.
77/77/ ímynda og eftirlæsis
Sumir bandarískir fræðimenn hafa lengi gert greinar-
mun á ólæsi, læsi og eftirlæsi. Fyrst í tímaröð er ólæsi,
síðan kemur tímabil læsi og loks rekur lestina eft-
irlæsi, sem er nýlegt af nálinni. Hinir eftirlæsu eru þeir,
sem eiga að hafa lært að lesa, en notfæra sér það ekki.
Tækninni hefur fleygt svo fram, að fólk getur lifað
góðu lífi og jafnvel komizt áfram í heiminum án þess
að þurfa að lesa og skrifa. Til dæmis er prentað mál
ekki lengur aðgöngumiði að upplýsingum. Það breyttist
fyrst með útvarpi og síðan einkum með sjónvarpi.
Breytingar af þessu tagi valda ýmsum vandamálum,
sem hér er ekki rúm til að rekja. Eitt þeirra er myndin,
sem harlægist raunveruleikann, er hún átti upphaflega
að endurspegla, og verður að ímynd. Fólk horfir á ímynd
aðstæðna og atburða og á ímynd fólks, persónu þess.
Þegar sjónvarp hóf göngu sína hér, komust helztu
stjórnmálamenn landsins inn á gafl á heimilum fólks.
Sumir þeirra risu við þetta og aðrir hnigu, allt eftir
ímyndinni, sem þeir megnuðu að sýna á skjánum. Aðr-
ir áttu í erfiðleikum, sem þeir smám saman sigruðust á.
Langt er í land, að íslendingar nái tökum á umgengni
við hina nýju tækni, svo sem sjónvarpið. Bandaríkja-
menn hafa búið við hana miklu lengur og miklu
harkalegar en við. Samt hefur mikill hluti þeirra ekki
enn lært að gera greinarmun á ímynd og raunveruleika.
Ýmsir illa hæfir og óhæfir menn hafa komizt langt í
tilraunum til að ná völdum í Hvíta húsinu í Washing-
ton. Reagan Bandaríkjaforseti er skólabókardæmi um
ímynd, sem geislar frá sér hlýju, karlmennsku og jafn-
vægi, en hefur að baki dapran raunveruleika getuleysis.
Frambjóðendur til forsetaembættis næsta kjörtíma-
bils hafa risið á grundvelli ímyndar í sjónvarpi, en hafa
síðan sumir hverjir hrapað til jarðar á grundvelh upp-
ljóstrana í dagblöðum. Ef til vill er þar að koma í ljós
merki .þess, að ímyndir séu loksins á undanhaldi.
Athyglisvert er þó, að fleiri Bandaríkjamenn treysta
enn upplýsingum sjónvarps betur en dagblaða. Hinn
ímyndaði heimur á skjánum virðist fólki raunveruleg-
ur, eins og því finnst leikhús raunverulegt. Og frétta-
sjónvarp er einmitt leikhús eins og annað sjónvarp.
Fólk horfir á skjáinn og því finnst það sjá veruleik-
ann, af því að fréttirnar virðast gerast á skjánum. Það
gerir sér ekki grein fyrir, hvort fah verðbréfa í Wall
Street er sambærilegt við hrunið á undan kreppunni
miklu, þegar það horfir á leikþátt eftir Yngva Hrafn.
í Bandaríkjunum hafa margir lengi haft afar arðbæra
vinnu við að framleiða ímynd vöru, þjónustu, fyrir-
tækja, skemmtifólks, leikara og stjórnmálamanna. Hér
á landi er þessi atvinnugrein að skjóta rótum. Við því
er ekkert að segja - annað en að vekja athygli á því.
Um þetta gildir hið sama og um önnur neytendamál,
að fólk verður að læra að umgangast sjónvarp og aðra
framleiðendur ímynda af meiri varúð. Fólki er til dæm-
is skynsamlegt að hætta að ímynda sér, að fréttir í
sjónvarpi séu áreiðanlegri en fréttir á prenti.
Sjónvarp er í eðli sínu fremur afþreying eða leikhús,
en ekki fréttamiðill eins og dagblöð. Sjónvarpið er mikil-
vægur þáttur í breytingunum, sem bandarísku fræði-
mennirnir voru að hugsa um, þegar þeir fundu orðið
„eftirlæsi“ til að lýsa nýju menningarástandi.
Ef fólk nær áttum, er ástæða til að vona, að eftirlæsi
verði hér ekki alls ráðandi og að ímyndir í leikhúsi sjón-
varps muni ekki stjórna viðhorfum fólks til skaða.
Jónas Kristjánsson
Á að láta
RÚV rása
Það var merkilegt að sjá þá vís-
bendingu í nýlegri skoðanakönnun
félagsvísindastofnunar Háskólans
að sjónvarpsgláp landsmanna færi
minnkandi. Stóraukið framboð á
efni og samkeppnin ætti sam-
kvæmt öllum venjulegum mark-
aðslögmálum að auka neysluna
fremur en draga úr henni. En viti
menn: sú virðist þó raunin. Sam-
keppnin hefur leitt sjónvarpsstöðv-
arnar út í eins konar auglýsinga-
og kynningastríð. Mikil orka fer í
þetta kynningarstarf hjá stöðvun-
um. Þær keppast við að auglýsa sig
og dagskrána, með öllum ráðum,
bæöi á eigin vettvangi og annars
staðar, í blöðunum og jafnvel hjá
höfuðsamkeppnisaðilanum. Allt
þetta virðist þó koma fyrir lítið.
Neyslan minnkar enda finnst
mörgum nóg um og menn orðnir
þreyttir á að sitja undir síendur-
teknum sýnishornum úr dagskrá
næstu daga og endalausum auglýs-
ingum um hlustun og horfun.
Mörlandanum er ekki alls varn-
að. Við höfum, allt frá því við
skriðum út úr moldarkofunum og
út í rafmagnaöa tækniveröldina,
verið sjúklega veik fyrir hvers kon-
ar apparötum og tólum og elt
tískusveiflur tækninnar eins og
síldartorfa á eftir átu. Þetta æði,
sem á þjóðina rennur með jöfnu
millibili, er aö vísu fokdýrt fyrir
þjóðarbúskapinn og heimihn í
landinu en sú er þó bót í máh að
kaupberserksgangurinn rennur
fljótt af okkur eins og berserks-
gangur gerir alla jafna. Menn eru
ekki fyrr búnir að kaupa græjumar
en þær eru orðnar darsl úti í bílsk-
úr eða boðnar til sölu í smáauglýs-
ingunum blaðanna. Nýjasta dæmi:
fjórhjólin sem nú fást á spottprís,
næstum gefins. Menn hafa semsagt
ekki hugmynd um það hvers vegna
í fjandanum þeir voru að kaupa
þetta til landsins.
Fjölmiðlar uppteknir af
sjálfum sér
Fjölmiðlar hafa ruðst inn á heim-
ili landsmanna með þvílíku offorsi
eftir að einokun ríkisins var létt
af útvarpsstarfsemi að fólk er orðið
ofmett enda hefur útvarps- og sjón-
varpsefni ekki vaxið aö gæðum að
sama skapi og magnið.
Fyrir skömmu birtist merkilegt
viðtal í Alþýðublaðinu viö séra Sig-
I talfæri
Jón Hjartarson
urbjörn Einarsson biskup. Þar
ræðir hann meðal annars um út-
varp og einkum þó sjónvarpið og
þátt þess í þjóðaruppeldinu. Og
hann talar um fyrirbrigðið með
hálfgerðum hryllingi: „Hvað ríkiö,
þessi allsherjar forsjá okkar leyfir
sér aö dæla inn á fólk af ófógnuði
er alveg hrylhlegt,“ segir hann og
bendir á að þó að eitt og annað
slæðist með í dagskrá sjónvarps-
stöövanna sem er viöhlítandi eða
gott þá sé þettÆ nálega allt afþrey-
ingarefni.
I viðtahnu fer séra Sigurbjörn
hörðum orðum um sjónvarpið sem
á sinn ríka þátt í að móta hugsun
þjóðarinnar. Hann bendir meðal
annars á þá gagnrýni sem komið
hefur á allt það stórflæði af ensku
sem meira að segja ríkissjópvarpið
hefur haft meðalgöngu um. „Okkur
þótti ekki gott að fá dagskrá Kana-
sjónvarpsins svokallaða yfir
okkur,“ segir hann. „Spurningin
er hvort framfarirnar urðu svo
miklar þegar allt kemur til allt.
Hver óskar eftir því að fá allan
þennan hroða sem er í sjónvap-
inu?“
Á ríkið að hætta þessum
útvarpsrekstri
það er vert að staldra við og hug-
leiða þessi varnarorð séra Sigur-
bjöms. Og það er ekki síður
umhugsunarvert að gefa gaum
þeirri niðurstöðu hans að ríkið eigi
að hætta þessum rekstri. Eða eins
og hann segir: „Úr því að hugsjóna-
menn frelsisins em búnir að koma
þessu í gegn með frjálsan útvarps-
og sjónvarpsrekstur, er það eina
rökrétta að ríkið sé ekkert að þessu
meira.“
Þetta er þungur dómur yfir Ríkis-
útvarpinu. Og það jaðrar við að
maður hugsi: Hér heggur sá er hlífa
skyldi. En spurningin er hvort
mikils yrði að misst þótt Ríkisút-
varpið yrði lagt niður. Líklega
myndi maður sakna helst gömlu
útvarpsstöövarinnar sem nú er
yfirleitt kölluð „gamla gufan“ og
þykir víst yfirmáta púkó.
Um rás 2 er fátt að segja. Dægur-
málaútvarpið nýstofnaða er sjálf-
sagt ahs góðs maklegt en af
poppútvarpsstöðvum virðist hins
vegar ætla að verða nóg í framtíð-
inni og óþarfi fyrir Ríkisútvapið að
strekkja sig og svekkja á þeim vett-
vangi.
Ríkissjónvarpið að daga
uppi
Dagskrárgerð ríkissjónvarpsins
hefur verið með þeim endemum að
undanfomu aö hennar þarf varla
nokkur maður að sakna. Sjón-
varpsstöð, sem leggur einna helst
metnað sinn í að filma hundasýn-
ingu og halda grettukeppni, má
alveg missa sig. Innlend fram-
leiðsla þessarar stofnunar er
nánast engin orðin ef undan er
skfiið fréttaefni og viðtalsþættir
sem henta oft ekki síður sem blaða-
eða útvarpsefni. Þessi miðUl er
annars mest notaður til þess að
útvarpa hasarmyndum inn á heim-
ilin. Barnaefnið byggist nær
einvörðungu á erlendum teikni-
myndum sem eru framreiddar af
sjónvarpsins hálfu á ódýrasta hátt
sem hægt er að hugsa sér. Og svo
er farið í spurningaleik.
Það er löngu tímabært aö spyija
hver tUgangurinn sé með rekstri
ríkissjónvarpsins. Hvaða mark-
miöum á það að þjóna? Er það
kannski tilgangur sjónvarps allra
landsmanna, eins og nú standa sak-
ir, að dagskrárgerð þess leggist í
svo mikla vesöld aö mönnum fari
að standa á sama, verði jafnvel
þeirri stund fegnastir að það verði
lagt niður. Þá geta frelsispostularn-
ir leikiö lausum hala á þessum
markaði. - Og er ekki eins gott að
við „látum þetta bara rása“ svo
notuö séu orð séra Sigurbjörns.
Fólk snýr sér aftur að bókum
En umrædd fiölmiðlakönnun gef-
ur semsagt vísbendingar um að
fólkið haldi vöku sinni þrátt fyrir
allt og frábiðji sér smám saman
hávaöann af þessum skarkala, „láti
ekki fara með sig eins og ómyndug-
an pening, sem tekur við hverju
sem er“.
Svo kann að fara að ljósvakafjöl-
miðlarnir eða rafmagnsijölmiðl-
arnir svokölluðu verið í framtíð-
inni líkt og umferðargnýrinn sem
menn hlusta tæpast eftir nema með
öðru eyranu.
Það er margt sem bendir til þess
að menn leiti æ meira á náðir bók-
mennta og annarrar alvarlegrar
menningar til þess að hvíla sig á
útvarpsskarkalanum og öðlast ein-
hverja andlega næringu. Það ætti
þvi kannski að vera óþarfi að hafa
áhyggjur af öllu því hrati og þeim
hroða sem sjónvarpsstöðvarnar
hella yfir landsmenn. Það er því
spurning hvort á ekki að „láta þetta
rása“ og ríkið komi ekki nálægt
slíkum rekstri nema til eftirlits og
aðhalds.
Jón Hjartarson