Dagblaðið Vísir - DV - 19.05.1988, Blaðsíða 15

FIMMTUDAGUR 19. MAÍ 1988.
15
Að stjórna
af þekkingu
Þaö hefur færst mjög í vöxt hér á
landi undanfarin ár að stjómun sé
aöeins oröheiti eöa stööutákn.
Stjómun sem aögerð er að veröa æ
fátíðari. Þetta finnst mér mjög at-
hyglisverð staðreynd í ljósi þess
hvaö þjóðfélagið hefur fjárfest mikið
í háskólanámi manna á þessu sviöi.
hef stundum spurt sjálfan mig
hvort hugsanlegt sé að menn, sem
mennta sig á þessu sviði, fari allir
sérhæfingarleiðina. Það virðist,
eftir verkum þeirra, sem þeir hafi
ekki þroska eða þekkingu til þess
að geta haft heildaryfirsýn yfir alla
þætti stjórnunar.
Fyrirtækið ísland
Fyrirtæki það, sem við rekum
öll, heiti Lýðveldið ísland. Fyrir-
tæki þetta er tölvert deildaskipt og
hver deild skiptist upp í margar
rekstrareiningar. Tfi þess að
stjórna því þarf mjög mikla yfirsýn.
Helstu deildir þessa fyrirtækis
okkar eru: tekjuöflunardeild sem
skiptist upp í undirdeildir fyrir
sjávarútveg, iðnað og landbúnað.
Hver þessara undirdeilda hefur svo
margar rekstrareiningar.
Önnur deild í fyrirtæki okkar er
þjónustudeildin. Hún skiptist einn-
ig upp í undirdeildir. Má þar nefan
t.d. verlsunardeiid, framleiðslu fyr-
ir innlendan markað, viðskipta- og
fjárfestingadeild, feröa- og flutn-
ingaþjónustu.
Þriðja aðaldeild fyrirtækis okkar
er samhjálpar- og stjórnunardeild.
Þessi deild skiptist aftur upp í t.d.
lífeyrismál og heilbrigðismál,
menntamál og menningarmál, hús-
næðismál, dómsmál og yfirstóm.
KjaHarinn
Guðbjörn Jónsson
fulltrúi
Yfirstjórn þessa fyrirtækis okkar
er skipuð 63 mönnum (Alþingi) sem
kosnir eru með allsherjaratkvæða-
greiðslu. Yfirstjóm þessi setur lög
og reglur um samskiptahætti innan
fyrirtækisins. Hún setur einnig
reglur um viðskipti við aðila utan
fyrirtækisins og hefur eftirlit með
framkvæmd þeirra. Yfirstjórnin
skipar svo framkvæmdastjórn
(ráðherrana) sem sjá um fram-
kvæmd samþykkta yfirstjómar og
hefur eftirht meö því að eftir þeim
sé farið. Til þess að annast eftirlit
þetta hefur framkvæmdastjómin
starfshópa (ráðuneytin).
Rekstrareiningar innan fyrir-
tækisins eru sumar reknar beint á
ábyrgð yfirstjórnar en einnig eru
sjálfstæðar einingar sem greiða
gjöld af veltu sinni í heildarsjóð
fyrirtækisins.
í grófum dráttum
Hér hefur verið dregin upp gróf
og mjög ófullkomin mynd af þjóð-
félagi okkar. Af þessari mynd er
„Fyrstu spor í átt til gjaldþrots eru allt-
af tekin þegar hætt er aö þróa tekjuöfl-
un, meö því t.d. að gæta fyllstu hag-
kvæmni í fjárfestingum og rekstri...“
Stjórnun, orðheiti eða stöðutákn. - Stjórnun sem aðgerð er að verða æ
fátíðari, segir m.a. í greininni.
þó glöggt hægt að sjá aö stjórnend-
ur, hvort heldur í yfirstjóm eða
hinum einstöku rekstrareiningum,
þurfa að hafa mikla yfirsýn ef fyrir-
tækið á ekki að verða gjaldþrota.
Algengustu ástæður gjaldþrota
eru hæfnisskortur framkvæmda-
stjórnar, sofandaháttur og sjálfum-
gleði yfirstjórnar. Þegar þessir
tveir eiginleikar eru fyrir hendi
hætta einstakar rekstrareiningar
að fara eftir nauðsynlegum reglum
um hag heildarinnar en reyna að
draga til sín eins mikið og þær geta
komist yfir.
Fyrstu spor í átt til gjaldþrots eru
alltaf tekin þegar hætt er að þróa
tekjuöflun með því t.d. að gæta
fyllstu hagkvæmni í fjárfestingum
og rekstri og ekki er sinnt upp-
byggingu nýrra tekjuþátta með
arðsemi í fyrirrúmi. Þetta gerist
yfirleitt samhhða skeytingarleysi
eöa þekkingarleysi yfirstjómar og
framkvæmdastjómar. Samhliða
þessu fer svo þjónustuhlutinn aö
draga til sín stærri hlut teknanna
en honum er ætlað, og það kemur
ahtaf fyrst niður á samhjálpinni og
þróunarmöguleikum tekjuöflunar-
innar.
Höft eða hagnýt
stjórnun
Þegar upp hafa komið raddir, sem
telja þörf á aðhaldi í fjárreiðum
landsins, rísa upp sjálfskipaðir
riddarar eyðslunnar og hafa hátt
um skerðingu frelsis og óþolandi
höft. Sannleikurinn er nú bara sá
aö höft hafa alla tíð verið eina virka
stjórnunin hér á landi og em enn.
En því miður beinast þau eingöngu
að skerðingu frelsis til tekjuöflunar
fyrir þjóðfélagið.
Á árum haftanna, sem svo eru
kölluð, beindust höftin fyrst og
fremst gegn eyðslu þess litla gjald-
eyris sem við öfluöum. Frá fyrstu
tíð th dagsins í dag hefur maðurinn
þurft að leggja hömlur á langanir
sínar. Á sama hátt er það staðreynd
enn í dag aö sá er aflar tekna á
heimili hefur ákvörðunarvald um
hvernig þeim er variö. Hvers vegna
er þessi þáttur talinn fjarstæöa í
stjórnkerfinu en dyggð á heimilun-
um? Skyldu stjórnvöld vera búin
að finna endimörk þess sem hægt
er að láta sig langa í?
Með hestu kveðjum.
Guðbjörn Jónsson
„MR er öðru visi menntastofnun sem kennir önnur sjónarmió um þekk-
ingu og þjóðfélag," segir greinarhöfundur.
um
Hversu oft heyrist ekki sú fullyrð-
ing að skólum, uppeldi og menntun
fari hrakandi? Að nemendur nú til
dags viti ekki neitt og að agaleysi
í skólum sé yfirþyrmandi. Að
menntakerfið sé að sálga þjóðinni
með ofureyðslu. Að kennarar vinni
ekki nema hálfan vinnutímann!
Yfirleitt er málflutningur af
þessu tæi ekki byggður á sérlega
haldgóðum staðreyndum. Oftast
eru slíkar fullyrðingar einfa'ldlega
rangar. Þeir sem flytja þær láta sig
það engu skipta því að þær eru
hluti af íhaldssömum alþjóðlegum
áróðri byggöum á þeirri skoðun að
skólar eigi að viöhalda ríkjandi
ástandi í heiminum (les: þjóðfélags-
legu misrétti) í stað þess að vera
virkt afl í þjóðfélagsbreytingum í
átt til jafnréttis (t.d. karla og
kvenna eða jafnréttis milh lands-
hluta).
Var einhvern tíma gullöld?
Lítum aðeins á þessar fullyrðing-
ar, t.d. á það hvenær var gullöld
íslenskra skóla. Alla síðustu öld
hafa verið einhveijir sem hafa talið
skólum fara aftur. Margir töldu að
miklu betri árangur hefði verið af
kennslu á kvöldvökum á 19. öld en
í farskólum á fyrri hluta 20. aldar.
Aðrir básúnuðust yfir því að stærð-
fræðideild hefði verið stofnuð í
Menntaskólanum í Reykjavík og
gríska lögð niður sem skyldunáms-
grein fyrir stúdenta. Að ekki sé
talað um áróður dagsins í dag um
hvað þekkingu útskrifaðra stúd-
enta fari hrakandi.
Sjónarmið sem þessi eru ekki
byggð á staðreyndum. Ef einhveij-
ar staðreyndir koma viö sögu þá
eru þær samtvinnaðar skoðunum
og þjóðfélagslegum aðstæðum sem
valda því t.d. að fleiri nota stærð-
fræði en grísku þegar upp í háskóla
er komið. Þegar verið er meta
framför og afturför verður aö taka
með í reikninginn þjóðfélagsleg
áhrif breytinganna.
Það hlálega er að. ef þaö væri
mælt þá kæmi auðvitað í ljós að
MR-ingar 1988 vita miklu meira
heldur en MR-ingar 1968. Þeir vita
jafnvel fjölmargt sem enginn vissi
KjaUarinn
Ingólfur Á. Jóhannesson
sagnfræðingur og nemi
í Wisconsinháskóla
í Bandaríkjunum
1968. Hvort MR-ingar 1988 eru hins
vegar merkilegra fólk en MR-ingar
1968 skal ósagt látið (ég hef reyndar
ekki áhuga á svarinu). Til viðbótar
má nefna að það vill svo til að ég
veit að stúdentar frá Menntaskól-
anum við Sund vorið 1986 vissu
meira um 20. aldar mannkyns- og
íslandssögu en stúdentar frá
Menntaskólanum á Akureyri vorið
1975 vissu um sama efni (þaö er
ekki bara það sem bættist við af
sögu á þessum ellefu árum, heldur
var þetta efni einfaldlega ekki til
umfjöllunar í MA á umræddum
tíma!).
MR-ingar 1988 eru hins vegar
áreiðanlega ekki merkilegri en
stúdentar frá fjölbrautaskólum hist
og her um landið. Það er ekki bara
hvað stúdentarnir vita og geta sem
veldur því að ég fullyrði þetta eða
sigur nemenda Fjölbrautaskóla
Suðurlands í spurningakeppni
framhaldsskólanna í sjónvarpinu
1986. MR er öðru vísi menntaskofn-
un sem kennir önnur sjónarmið
um þekkingu og þjóðfélag. Þeir sem
eru málsvarar þess að MR-stúdent-
ar séu öðrum lærðari (það er
reyndar venjulega orðað „betur
búnir undir háskólanám") taka af-
stöðu með tilteknum þjóðfélagsleg-
um gildum. Það gera að sjálfsögðu
einnig málsvarar fjölbrautaskól-
anna. Munurinn er sá að talsmenn
„MR-gúdanna“ telja sín gildi hlut-
laus á meðan talsmenn íjölbrauta-
skóla og jafnréttis til náms vita vel
að engin gildi eru hlutlaus.
Hefur eitthvað breyst?
Önnur meginspurning, sem
spyrja má, er hvort eitthvað hefur
breyst í íslenskum skólum sl. 20 ár.
Hvort t.d. samfélagsfræðin ill-
ræmda, sem aldrei komst til fram-
kvæmda nema að örlitlu leyti, hafi
kollvarpað allri söguþekkingu
landsmanna eins og hafdið hefur
verið fram í alvöru.
A.m.k. hefur minna breyst en
mörgum áköfum skólamönnum
finnst að hefði þurft að breytast.
Sérstaklega á það við um hvað ver-
ið er aö gera í hverri einstakri
kennslustund. Hafa kennsluhættir
breyst með nýju námsefni? Hefur
innihaldið breyst? Er enn verið að
kenna bömum og unglingum sömu
sjónarmiðin? Hvaö sem öðru líður
er vel ljóst að lestur, skrift, reikn-
ingur og íslenska eru ennþá
kjarnanámsgreinar sem allir kenn-
arar leggja ríka áherslu á.
Eitt hefur sem betur fer breyst:
Fleiri en áður geta stundaö nám í
framhaldsskólum. Er sú staðreynd
kannski þyrnir í augum þeirra sem
áður nutu þeirra forréttinda að
geta stundað nám í MR meðan fáir
aðrir framhaldsskólar voru til? Eru
þeir smeykir við að fá fleiri utan
af landi í háskólanám eða til fram-
haldsnáms erlendis? Er það slæmt
að Lánasjóður íslenskra náms-
manna hefur gert mér og mörgum
öðrum, sem ella hefðu ekki átt þess
kost, kleift að stunda þroskandi og
gagnrýnið nám?
Ekki einir í heiminum
íslenskir íhaldsmenn eru ekki
einir í heiminum við að berjast
gegn samfélagsfræði og auknum
möguleikum alþýðufólks til náms
(með fjölbrautaskólum, Lánasjóði,
o.s.frv.). í Hessen í Þýskalandi hef-
ur verið gerð svipuð aðför að sam-
félagsfræði og á íslandi, hér í
Bandaríkjunum eru róttæk hægri
öfl enn að berjast fyrir því að banna
kennslu um þróunarkenningu
Darwins, að heimta bænahald og
reyna að rífa niður alla ávinninga
í átt til jafnréttis, í Bretlandí er rík-
isstjórn Thatchers að...
Við getum haldið upptalningunni
áfram en rúmið hér leyfir það ekki
aö þessu sinni.
Ingólfur Á. Jóhannesson
„Islenskir íhaldsmenn eru ekki einir í
heiminum viö að berjast gegn sam-
félagsfræöi og auknum möguleikum
alþýðufólks til náms (með fjölbrauta-
skólum, Lánasjóði, o.s.frv.).“