Dagblaðið Vísir - DV - 27.01.1990, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 27. JANÚAR 1990.
15
Davíð gegn Golíat
Daglega berast fréttir af gjaldþrot-
um. Gjaldþrotum í útgerð, gjald-
þrotum í verslun, gjaldþrotum í
fiskeldi, iðnaði og loðdýrabúskap.
Gott ef ríkissjóður sjálfur er ekki
gjaldþrota. Maður fær það á tilfinn-
inguna að annar hver maður sé á
hausnum og hinir verði fyrir barð-
inu á því. Fólk flýr land og fólk flýr
landsbyggðina og átthagafélögin
fyllast af brottfluttum ættarstólp-
um og ætthðum sem hafa hrakist
frá heimaslóðum vegna uppdráttar
og atvinnuleysis. Ég sá í einu blað-
anna um daginn að átthagafélögin
væru meira að segja orðin athvarf
frá firringunni og samastaður
þeirra sem leita sér kærleika og
samhjálpar. Það er fokið í önnur
skjól.
Maður spyr sjálfan sig hvort
þjóðin eigi sér framtíð annars stað-
ar en í átthagafélagi einhvers stað-
ar í útlöndum. Er nokkur lifandi
maður eftir sem getur rekið arð-
bæra starfsemi? Atvinnurekstur
virðist vonlaus (nema þá hjá þeim
sem eiga peninga afgangs til að
leggja í Stöð tvö) og launþegar
mega þakka fyrir ef þeir halda
vinnunni og laununum, enda geng-
ur kjarabaráttan út á það að hækka
launin um tvisvar sinnum eitt pró-
sent á árinu. Hvenær kemur vor í
dal?
En lífsbaráttan heldur áfram og
alltaf eru einhverjir nógu vitlausir
til að leggja á brattann. Sjálfsbjarg-
arviðleitnin er ekki dauð úr öllum
æðum og kannske er það einmitt á
tímum sem þessum sem reynir á
þolrifin, reynir á dug þjóðarinnar.
Sumir hafa að minnsta kosti níu líf
og rísa jafnan upp aftur þegar
gjaldþrotin hafa dunið yfir, Það er
seigla í íslandsmanninum og kom
ekki loðnan aftur eftir að fiskifræð-
ingar voru búnir að lýsa hana
týnda og tröllum gefna? Forsætis-
ráðherra segir að forspár maður
hafi sagt sér að bjart sé yfir árinu
og meðan við höfum efni á að end-
urbyggja Þjóðleikhúsið fyrir einn
og hálfan milljarð þá er einhvers
staðar fé að hafá. Það dugar ekki
að gráta Björn bónda.
Sjálfsbjörgin
Ég þekki mann. Þetta er ósköp
venjulegur maður sem hefur
hvorki unnið sér frægð né frama í
þjóðfélaginu og á sína fiölskyldu
og átti sinn bát norður í landi sem
hann stýrði sjálfur í sveita síns
andlitis. En þar kom að veikindi
settu strik í reikninginn og hann
varð eins og margur annar lands-
byggðarmaðurinn að söðla sinn
hest og halda suður. Ólærður í há-
skólafræðum, ómenntaður í fjár-
málum og óskólagenginn í þeim
lífsmáta að hafa gott af öðrum.
Hans eini lærdómur er í rauninni
sá að hver þurfi að bjarga sjálfum
sér og sínum. Þetta er kannske
gömul speki og úrelt en til eru
menn sem þekkja ekki annað vega-
nesti og þessi maður er einn af
þeim.
Hann fann það út að hér mætti
rækta sveppi. Spyrjið mig ekki um
það hvers vegna manninum datt í
hug að rækta sveppi. Hvað þá held-
ur manni sem aldrei hafði nálægt
sveppum komið og hafði sennilega
aldrei lagt þá sér til munns nema
í sveppasósunni með nautasteik-
inni sem hann fékk í Kaupmanna-
höfn hér um árið þegar hann sigldi.
Með bjartsýni og áræði hófst
hann handa. Með harðfylgi og
þrautseigju vann hann bug á áföll-
um. Fyrirtækið var ekki stórt í
sniðum í upphafi, hann og krakk-
arnir og tvær hendur tómar. Rotm-
assinn var keyptur suður á landi
en rotmassi er sá sveppabeður þar
sem sveppirnir vaxa. Framleiðslan
var seld í veitingahús og verslanir.
Veltan jókst og að nokkrum árum
liðnum var þessi maður orðinn
stærsti sveppaframleiðandinn í
landinu. Ekki þar fyrir að þeir
væru margir fyrir. Einstaka bóndi
stundaði svepparækt í hjáverkum,
sér til gamans og nágrönnunum til
bragðbætis.
Það fór hins vegar eins og títt er
hér á landi að þegar einn hefur
rutt brautina vilja aðrir koma á
eftir og nýir framleiðendur fóru að
láta að sér kveða og allt var gott
um þá samkeppni. Samkeppnin
kallaði á aukna hagræðingu í
rekstri og þegar íslenski rotmass-
inn, sem framleiddur er úr hálmi,
var orðinn jafndýr töðunni og auk
þess oftast blautur og myglaður
leitaöi sveppaframleiðandinn okk-
ar út fyrir landsteinana eftir
sveppabeði. Samningar voru gerðir
við breska framleiðendur fyrir
margfalt minna verð. Ráðuneytið
samþykkti innflutninginn og allt í
einu var unnt að lækka heildsölu-
verðið um tæp fjörutíu prósent.
Það var eins og við manninn mælt.
Salan tvöfaldaðist og fyrirtækið fór
aftur að skila arði.
Kristján tíundi
En nú var það sem atburðarásin
tók á sig annarlega mynd. Einhver
öfundarmaður eða samkeppnisað-
ili kærði innflutninginn á rotmass-
anum í desember síðastliðnum og
daginn eftir tekur bændablaðið
Tíminn sig til og slær því upp á
forsíðu að sveppir mannsins séu
ræktaðir í breskum hrossaskít! Og
ekki stóð á viðbrögðunum. Ráðu-
neytið stöðvaði innflutninginn þeg-
ar í stað og bar fyrir sig lög um
vamir gegn gin- og klaufaveiki sem
Christian tíundi af guðs náð, kon-
ungur íslands og Danmerkur,
Vinda og Gauta, hertogi í Slésvík,
Holtsetalandi, Stórmæri, Þétt-
merki, Láenborg og Aldinborg setti
fyrir sextíu árum.
Kristján tíundi er löngu dauður
og allt hans veldi fyrir bí en eftir
standa hins vegar ennþá þessi
praktísku lög um gin- og klaufa-
veiki sem hafa reynst íslenskri
landbúnaðarframleiðslu sverð og
skjöldur þegar að henni hefur verið
sótt úr öllum áttum. Óttinn við gin-
og klaufaveiki hefur verið langlífur
hér á landi og enda þótt höfð séu
endaskipti á Evrópu í framleiðslu
og neyslu alls kyns matvæla án
þess að nokkur maður minnist á
gin- og klaufaveikí hefur íslenski
varnarmúrinn haldiö velli. Flesk
og skinka, kjúkhngar og spendýr,
ósoðin mjólk og jafnvel fatnaður
úr dún og fiðri hefur aldrei komist
inn fyrir landsteinana í þessu sótt-
hreinsaða landi.
Og þarna fundu hinir háu herrar
í sextíu ára lagaklausum Kristjáns
tíunda að hálmur væri hættulegur
heilsu manna hér á landi, svo ekki
sé nú talaö um hrossaskít sem full-
yrt var að fyndist í rotmassanum
frá Bretlandi.
Gamanið kárnar
Þeir stöðvuðu innflutninginn og
stöðva hann enn. Kerfið lætur ekki
að sér hæða né heldur hinn hefð-
bundni landbúnaður sem þolir það
ekki til lengdar að venjulegur mað-
ur geti tekið það upp hjá sjálfum
sér að rækta sveppi í samkeppni
við hina sótthreinsuðu atvinnu-
grein hans hátignar, Kristjáns tí-
unda. Þó var sveppaframleiðand-
inn okkar nógu góður til að borga
sjóðagjöld til landbúnaðarins, alls
4,24% af brúttóveltu og þó var
sveppaframleiðandinn okkar bú-
inn að fá uppáskrifað leyfi til inn-
flutningsins frá ráðuneytinu. Hann
var sem sagt þóknanlegur kerfinu
meðan hann borgaði til kerfisins
og hann var nógu góður til að fram-
leiða sveppi meðan enginn annar
taldi sig tapa.
En gamanið fór að kárna þegar
verðið fór að lækka og samkeppnin
við skjólstæðinga kerfisins reynd-
ist þeim um megn. Þá var klagað
og kvartað og þá var kært. Okkar
maður hefur lagt fram gögn sem
sýna fram á að rotmassinn frá
Bretlandi inniheldur hvorki
hrossaskít né sóttkveikjur. Ef um
hálm er að ræða þá er hann ekki
hættulegri en sá hálmur sem not-
aður er til einangrunar í land-
búnaðarráðuneytinu og öðru
hverju húsi og allur er þessi hálm-
ur gerilsneyddur og hættulaus eins
og vottorð bera með sér. En hálmur
skal það heita og hálmur skal það
vera og ekki orð um það meir. Kerf-
ið kann að segja sitt síðasta orð.
Gæludýr kerfisins
Þegar þetta er skrifað stendur
enn allt fast í kerfinu. Ráðuneytið
vísar á Rannsóknastofnum land-
búnaðarins og Rannsóknastofnun-
in vísar á landbúnaðarráðuneytið.
Og fulltrúar sótthreinsúnardeild-
arinnar halda áfram að tala um
hálm og hrossaskít í fjölmiðlum og
vara við þeim framleiðsluaðferðum
sem leiða til þess að sveppir seljist
á viðráðanlegu verði. Á hafnar-
bakkanum standa gámar af
sveppabeði sem ekki fást leystir út
og gera má ráð fyrir að rekstur
sveppaframleiðslunnar leggist nið-
ur eftir örfáa daga. Þá mun ástand-
ið komast aftur í eðlilegt horf,
sveppir verða fáir og dýrir og al-
menningur getur aftur snúið sér
að innkaupum á kínverskum dósa-
sveppum.
Þessi saga kemur kannske eng-
um við nema þeim sem fer á haus-
inn í þetta skiptið. Almenningur
er orðinn því vanur að fá fréttir af
atvinnurekstri sem ekki gengur og
hann er líka vanur því að heyra
fréttir af atvinnurekstri sem ekki
gengur en gengur samt. í síðar-
nefnda flokknum eru gæludýr
kerfisins, skjólstæðingar gin- og
klaufaveikinnar, hollir þegnar
Kristjáns tíunda.
En sveppaframleiðandinn okkar
er ekki í þeim hópi. Hann býr ekki
á lögbýli og er ekki lögverndaður
bóndi. Hann hefur leyft sér að gera
ódýr innkaup og lækka vöruverðið
fyrir neytendur. Hann er að fikta
við framleiðslu sem honum kemur
ekki við. Hann er svo vitlaus að
halda að hann geti staðið á eigin
fótum. Kerfið sér um að koma svo-
leiðis mönnum fyrir kattarnef.
Þúsund svona sögur
Einhverjum kann að þykja þetta
ómerkileg saga af heldur ómerki-
legu máli. En á bak við allar frétt-
irnar um gjaldþrotin og erfiðleik-
ana i atvinnurekstrinum, á bak við
atvinnuleysið óg kjararýrnunina
leynast þúsund svona sögur af
mönnum sem vilja vel og geta
spjarað sig en mega það ekki.
Mönnum sem eru blessunarlega
lausir við þann lærdóm sem kennir
þeim að taka ekki áhættu. Mónnum
sem vilja bjarga sér sjálfir og skapa
arðbæra atvinnu. Mönnum sem
stuðla að lægra vöruverði og skyn-
samlegri framleiðslu.
Þetta eru mennirnir sem ólærðir,
ómenntaðir og óskólagengnir ráð-
ast til atlögu við fífldirfskuna. Lær-
dómur þeirra og lífsreynsla felst í
sjálfsbjargarviðleitninni. En svona
menn vill ekki kerfið og ekki lögin
og ekki Kristján tíundi sem enn er
viö völd á íslandi í gegnum skriff-
innsku, tregðu og hagsmunagæslu.
Er nema von að fólk flýi land og
geri átthagafélögin að athvarfi
sínu? Er nema von þótt seint komi
vor í dal?
Ég ætla að gera mér það til dund-
urs að fylgjast með þessu máli til
enda. Fylgjast með þvi hvort kerf-
inu tekst að drepa enn einn dugn-
aðarmanninn af sér. Eða hvort
honum tekst að hafa sitt fram. Það
er slagur Davíðs gegn Golíat.
Stundum hefur Davíð sigrað! En
það hefur aldrei verið Golíat að
þakka.
Ellert B. Schram