Dagblaðið Vísir - DV - 03.12.1990, Qupperneq 15

MÁNUDAGUR 3. DESEMBER 1990.
15
Mín fótfúna þjóð og bfllinn helgi
„Mannni bregður illa að koma heim og mæta framrás hinna hundrað
og fjörutíu þúsund biia landsmanna."
Við erum nokkur sem ferðumst
fótgangandi um höfuðborgina. Það
er ekki stór hópur og kannski ekki
nógu þrýstinn til að ná eyrum ráða-
manna og fyrirferðarmeiri vegfar-
enda. Mig langar þó að freista þess
að hefja máls á einu atriði sem
okkur varöar. -
Það eru gagnstéttirnar.
Ég get ekki haldið því fram að ég
sé víðforul kona. Þó hef ég drepið
niöur fæti í nokkrum borgum Evr-
ópu og auk þess búið erlendis um
hríð. Og alls staðar þar sem ég hef
komið eru gangstéttir í borgum
ætlaðar gangandi fólki. Það gengur
á gangstéttunum, gjóar augunum
hvað á annað, strunsar hvað fram
úr öðru, kinkar kolli, snýr sér við
og horfir á eftir athyglisverðum
einstaklingum, stundum kannast
menn hver við annan og fallast í
faðma, skiptast á nokkrum orðum
og kveðjast. Eða fylgjast aö ein-
hvern spöl.
Svona atvik áttu sér oft stað í
Reykjavík á árum áður en þau ger-
ast nú æ fátíðari. Því valda breyttar
aðstæður og síversnandi skilyrði.
Gangstéttir í Reykjavík virðast
nefnilega ekki lengur ætlaðar
gangandi fólki. Þær eru undirlagð-
ar af bílum. Þar sem þessi hellu-
lagða rönd meðfram akbrautum er
ekki víggirt með járnstöngum og
steinstólpum, fylla hana bílar. Þeir
raða sér upp á kantsteinana og ystu
hellumar flestir, en þeir djörfustu
taka alla stéttina fyrir sig. Gang-
andi vegfarandi, ég tala nú ekki um
ef hann er kona með barnavagn,
verður því stöðugt að leggja líf sitt
í þá tvísýnu að fara út af gangstétt-
inni og ganga á akbrautinni.
Eöa hvar á að ganga?
Ég veit ekki hversu lengi hægt
er að búast við því að sleppa lifandi
heim til sín og ómeiddur en á með-
an ekki er búið að keyra mig niður
ætla ég að nota tækifærið og spyrja
KjaJIaiinn
Steinunn
Jóhannesdóttir
rithöfundur
borgaryflrvöld og akandi sam-
ferðafólk mitt í umferðinni hvar ég
megi ganga tveim fótum. Ég þarf
ríflega kvenbreidd þar sem ég ek
venjulega á undan mér lítilli dóttur
minni í kerru og stundum gengur
systir hennar mér við hlið. Þar að
auki finnst mér náttúrlega
skemmtilegt að geta mætt þessum
fáu borgarbúum sem nota fæturna
á sér til einhvers annars en stíga á
bensínið og bremsuna.
Undrun og andóf
Ég hef vissulega orðið vör við að
ég er ekki ein um að undrast sér-
kennilega umferðarmenningu ís-
lendinga. Erlendir ferðamenn segja
frá ótrúlegum bílafjölda á mjóum
götum og gangstéttum höfuöborg-
arinnar þegar þeir koma heim til
sín og kalla þó ekki allt ömmu sína
í þeim efnum.
Landar mínir sýnast mér þó
fremur hafa áhyggjur af umferðar-
hraðanum en magninu enda á
hraðinn sinn drjúga þátt í því hve
umferðarslys eru hér mörg, lim-
lestingar, örkuml og manndráp tíð.
Einkum verða íslensk börn hart
úti miðað við börn í nágrannalönd-
um okkar.
Og ég hef tekið eftir því að fólk,
sem sjálft hefur orðiö fyrir óbætan-
legu tjóni af völdum umferðarinn-
ar, kannski fengið hnrnið sitt á lík-
börum heim úr skolanum, reynir
af veikum mætti að senda út viö-
varanir og áköll ef það mætti veröa
einhverjum til bjargar. Lögregla og
leikarar fara í skólana til að brýna
fyrir börnum að haga sér nú rétt
og vel í umferðinni, sem vonandi
er til einhvers gagns, þó vitað sé
að börn þurfa aö vera allstálpuð til
þess að geta dæmt rétt um hraða
aðvífandi bíla og eru að sjálfsögðu
á allan hátt verr í stakk búin en
fullorðnir til þess að fá tillit tekið
til sín sem vegfarenda.
Blessuð skepnan
Ábyrgðinni á umferðaröryggi
barna er beint og óbeint velt yfir á
börnin sjálf, á meðan enginn þorir
að amast við sjálfum höfuðpaurn-
um, bílnum. Blessuð skepnan, bíll-
inn minn. Og þar sem helgi bílsins
er jafnmikil og hér þykir náttúrlega
ekki tiltökumál þó hann fái að
mola undir sér gangstéttarhellurn-
ar, breyta sérhverjum ógirtum
grasbletti í drulluflag og gera borg-
ina að einu allsherjar bílastæði.
Enda er hér orðið afskaplega ljótt.
Manni bregður illa að koma heim
og mæta framrás hinna hundrað
og íjörtíu þúsund bíla landsmanna.
Því eins og konan sagði, sem ég
bað um að fara með bílinn niður
af gangstéttinni svo ég kæmist
framhjá með kerru telpunnar
minnar:
„Ég geri bara það sem mér sýn-
ist.“
Einir í alheiminum
Þaö er kannski eðlilegt að eyjabú-
ar eins og við haldi stundum að
þeir séu einir í heiminum og geti í
flestu gert eins og þeim sýnist. En
þrátt fyrir það, hvað við búum af-
skekkt, ferðast loftstraumar jafnt
til okkar og frá. Sama gildir um
hafstrauma. Vistkerfi jarðar er eitt
samhangandi kerfi og sérhver
maður á í því sinn litla rétt og ber
á því sína litlu ábyrgð.
Það er augljóst að lítil þjóð í
strjálbýlu og stóru landi þarf að
eiga góð faratæki. En það mætti
einnig vera ljóst hversu ruddalegt
það er gagnvart umheiminum að
fara á jeppanum út í næsta hús.
Og þaö væri heldur ömurlegt af-
spurnar ef það þyrfti margar al-
þjóðasamþykktir um hámark eit-
urlofts, sem hverri þjóð leyfist að
spúa út í andrúmsloftiö, áður en
hinir frelsisunnandi íslendingar
láta segja sér að drepa á bílnum.
Steinunn Jóhannesdóttir
„Það er kannski eðlilegt að eyjabúar
eins og við haldi stundum að þeir séu
einir í heiminum og geti 1 flestu gert
eins og þeim sýnist.“
Kvóti til sölu,
kostar eina tölu
Lesandi góður. Einhvers staðar
stendur skrifaö að fiskstofnarnir
við landið séu sameiginleg eign
allrar þjóðarinnar. Öllum þeim
sem þekkja til má þó vera ljóst að
svo er í raun ekki. Þaö er búið að
úthluta útgerðarmönnum helstu
nytjastofnunum á íslandsmiðum
um ófyrirsjáanlega framtíð.
Veiðiheimildir ganga kaupum og
sölum og virtir endurskoðendur
eignfæra veiðiréttindi í ársreikn-
ingum útgerðarfyrirtækja eins og
hver önnur verðmæti. - Svo er
kominn nýr gjaldmiðill í umferð,
hið svokallaða „þorskígildi".
Þorskígildi er eitt kíló af óveiddum
þorski á íslandsmiðum. Verðmæti
annarra tegunda er síðan metið
sem hlutfall af þorskkílóinu. - Kíló
af ýsu er til dæmis 1,19 þorskígildi,
ufsi 0,56, karfi 0,53, og svo fram-
vegis.
Verðlagning á
óveiddum fiski
Það kostar sem sé peninga að
veiöa helstu nytjastofna við landiö.
Annaðhvort kaupa menn kvóta eða
nota eigin kvóta sem ella væri
hægt að selja. Það er verslað með
óveiddan fisk á tvennan hátt. Ann-
ars vegar er verslað með aflakvóta
til eins árs. Þá kaupa útgerðar-
menn, sem fara fyrirsjáanlega fram
úr leyfilegum veiðiheimildum,
aflakvóta frekar en að greiða hinu
opinbera sektir. Sektir fyrir að
veiða umfram kvóta í ár eru um
KjaUarinn
Brynjólfur Jónsson
hagfræðingur
60 krónur fyrir þorskígildið. Þeir
útgerðarmenn, sem ekki veiða upp
í sínar árlegu aflaheimildir, geta
því selt þær því hærra verði sem
sektir hins opinbera er hærri!
í ár er gangverðið um 40 krónur
fyrir þorskígildið. Þannig er það
ákveðið í sjávarútvegsráðuneyt-
inu, þó með óbeinum hætti sé,
hvernig verðlagningu á þorskígild-
inu er háttað.
Svo er seldur „varanlegur afla-
kvóti“ fyrir um það bil 150 krónur
þorskígildið. Þannig er hægt að
kaupa leyfi til að veiða eitt tonn af
þorski á íslandsmiöum um ófyrir-
sjáanlega framtíð fyrir 150.000
krónur. Tonnið af ýsu fyrir 178.500
krónur, tonnið af ufsa fyrir 84.000
krónur, tonnið af karfa fyrir 79.500
krónur og svo framvegis.
Heildarverðmæti veiðileyfa
helstu nytjastofna hér við land er
um hundrað milljarðar króna, mið-
að við 150 króna verð á þorskígild-
inu. Að vísu er ekki búið að út-
hluta alveg öllum þessum aflakvót-
um enn því smábátar undir 5 tonn-
um eru enn á sóknarmarki. Það
þýðir að þeir mega veiða eins og
þeir geta en verða að hætta veiöum
ákveðna daga ársins, hina svoköll-
uðu banndaga. Heildarafli smábáta
hér við land er samt óverulegur
hluti af heildarveiðinni.
Sú eignatilfærsla, sem á sér stað
í íslensku þjóðfélagi með tilkomu
kvótakerfisins, er um 100 mifijarð-
ar króna. Þá er miðað við að aOar
„Sú eignatilfærsla sem á sér stað í ís-
lensku þjóðfélagi með tilkomu kvóta-
kerfisins er um 100 milljarðar króna.“
Tegund Ársveiði tonn Þorskigildi tegundar Verðmæti í millj. kr.
Þorskur 310.000 1,00 46.500
Ýsa 60.000 1,19 10.710
Ufsi 90.000 0,56 7.560
Karfi 60.000 0,53 4.770
Grálúða 35.000 0,80 4.200
Úthafsrækja 20.000 1,64 4.920
Sfld 90.000 0,10 1.350
Loðna 965.000 0,07 10.132
Humar 2.100 12,00 3.780
Hörpudiskur 12.500 4,00 7.500
Alls .101.422
„Heildarverðmæti veiðileyfa helstu nytjastofna hér við land.“
veiðar helstu nytjastofna séu
komnar undir kvótakerfið. Er
nokkuð óeðlilegt þó íslenskir út-
gerðarmenn og hagsmunasamtök
þeirra hafi barist ötullega fyrir
þessu?
Að verðmeta fiskiskip
Þegar fiskiskip eru verðmetin í
dag er það gert þannig að teknar
eru saman heildarveiðiheimildir
skipsins og þeim breytt í þorskí-
gildi. Þorskígildaijöldinn er marg-
faldaður með 150 krónum. Það er
verðmæti veiðiheimildanna. Svo er
tekið tryggingaverðmæti skipsins
og deilt í það með þrem til að fá
mat á skipinu sjálfu. Þessar tvær
tölur lagðar saman eru raunveru-
legt markaðsverð fiskiskipa á ís-
landi í dag.
Kvótaskattur?
Ef íslendingar hefðu borið gæfu
til þess að innleiða auölindaskatt í
stað kvótakerfisins þá sæti ríkis-
sjóður í dag uppi með um 100 millj-
arða króna verðmæti, sem búið er
að gefa útgerðarmönnum. Hér er
verið að tala um fjárhæð sem er
álíka mikO og heildarskattheimta
rOúsins 1991 samkvæmt íjárlaga-
frumvarpi, og hvorki meira né
minna en 57% af heildarskuldum
þjóðarbúsins.
Því eiga útgerðarmenn þá ekki
að standa undir 57% af þjóðar-
skuldunum? Við hin myndum þá
standa undir þeim 43% sem eftir
yrðu. Við þaö myndu heildarskuld-
irnar okkar lækka úr 173 milljörð-
um í 73 milljarða. Það munar um
minna. Heildarskuldir á hvern ein-
stakhng myndu lækka úr 700 þús-
undum króna í 300 þúsund. Þetta
er í raun sanngirniskrafa þeirra
einstaklinga sem ekki eiga kvóta.
Kvótaskatturinn yrði bara venju-
legur eignaskattur, miðaður við
þorskígildi. Það er í sjálfu sér ekk-
ert athugavert við það að skatt-
leggja „opinberar gjafir" á þennan
hátt.
Lesandi góður. Það er hægt að
leggja kvótaskatt á útgerðarfélög-
in, og það er sanngirniskrafa að það
verði gert, og dregið úr skattlagn-
ingu sem því nemur á öðrum svið-
um þjóðfélagsins. Það er því miður
eina leiðin til að bæta almenningi
upp þann skaða sem orðið hefur
við það að helstu nytjastofnarnir á
íslandsmiðum eru ekki lengur
sameiginleg eign landsmanna,
heidur fáeinna útgerðarfyrirtækja.
Brynjólfur Jónsson