Dagblaðið Vísir - DV - 03.12.1990, Side 20

20
M'ÁNUDAGUR 3. DESEMBER 1990.
Menning
Fróðlegt hagfræðirit
Fyrir nokkrum vikum skrifaði Þorvaldur
Gylfason hagfræðiprófesson afar lofsamleg-
an dóm í Morgunblaðið um nýja bók Þráins
Eggertssonar hagfræðiprófessors á ensku.
Og mi um miðjan nóvember skrifaði Þráinn
síðan afar lofsamlegan dóm í sama blað um
nýja bók Þorvaldar, Almannahag, greinasafn
frá síðustu árum! Jafnhógværum manni og
mér líður satt að segja eins og boðflennu í
heimi gagnkvæmrar hrifningar er ég tek mér
penna í hönd til þess að skrifa Hér stutta
umsögn um bók Þorvaldar. Raunar get ég
sagt lesendurm DV það að bók Þráins er góö
og bók Þorvaldar ekki vond þótt hún sé ekki
heldur góð. Almannahagur er ekki vond bók
vegna þess að Þorvaldur er lipur rithöfundur
og hefur margt til mála að leggja. Hann er
til dæmis eindreginn andstæðingur þeirrar
heimskulegu sóunarstefnu, sem stjórnvöld
hafa fylgt í landbúnaðarmálum, og ötull tals-
maður aöhalds í rikisfjármálum og peninga-
málum. Þetta er fróðlegt hagfræðirit.
Þrjár ástæður eru hins vegar til þess að
bókin er ekki góð. í fyrsta lagi hefur Þorvald-
ur ekki fylgst vel með þróun hagfræðinnar.
Hann heldur enn fast í ýmsar kenningar
Johns Maynards Keyness þótt margir starfs-
bræður hans í fremstu röð séu sem óðast að
hverfa frá þeim. Hann hnýtir líka eins og
hann getur í Milton gamla Friedman, góðvin
okkar íslendinga. Að því er virðist gerir Þor-
valdur sér ekki fulla grein fyrir einum aðal-
gallanum á kenningakerfi Keyness sem er
lítill skilningur á leikréglum en þó sérstak-
lega takmörkunum stjórnmála. Hagfræðing-
ar geta vissulega setið inni í Háskólasölum
og sett saman doðranta um markmið og leið-
ir í hagstjórn. En bækur þeirra missa marks
séu kenningarnar óframkvæmanlegar eða
illframkvæmanlegar. Þá eru þær eins og
hestvagn í hestlausri veröld. Keynes var
snjall maður og síður en svo tjandmaður
hins frjálsa hagkerfis. En hann vanmat þann
lækningarmátt, sem býr í sjálfu atvinnufrels-
inu, um leið og hann ofmat getu og vilja
embættismanna og stjórnmálamanna til
skynsamlegrar hagstjórnar.
í öðru lagi er tillaga Þorvaldar til lausnar
fiskveiðivanda okkar íslendinga óskynsam-
leg. Hún er, að ríkið innheimti auðlinda-
skatt, til dæmis með því að bjóða upp veiði-
leyfi. Þaö jafngildir auðvitað því að ríkið slái
eign sinni á fiskistofnana, taki þá af útgerðar-
mönnum. Hin lausnin er betri, að ríkið út-
Bókmenntir
Hannes H. Gissurarson
hluti varanlegum og framseljanlegum kvót-
um svo að frjáls markaður geti myndast með
kvóta og kostir eignarréttar og atvinnufrels-
is nýst. Setjum svo að sá arður, sem mynd-
ast geti í sjávarútvegi við skynsamlegri skip-
an mála (lægri tilkostnað) en staðið hefur
fram á síðustu ár, nemi tíu milljörðum ís-
lenskra króna á ári. Valið um lausnir í fisk-
veiðimálum er í rauninni mjög einfalt. Hvort
eiga þeir tíu milljarðar að bætást við þá átta-
tiu milljarða, sem 33 manna meiri hluti á
Alþingi hefur þegar til ráðstöfunar, eða dreif-
ast á um 2000 útgerðaraðila, eigendur hlutaíj-
ár í útgerðarfyrirtækjum? Hvort stuðlar að
meiri valddreifingu? Fleiri íjárhagslega sjálf-
stæðum einstaklingum? Hagkvæmari.með-
ferð fjármuna? Svörin blasa við.
í þriðja lagi gerir Þorvaldur sig á einum
stað sekan um útúrsnúning, sem virðulegur
prófessor í Háskóla íslands getur ekki verið
þekktur fyrir í'kennslubók. Hann segir að
krafan um frjálsan innflutning landbúnaðar-
afurða eigi ekkert skylt viö frjálshyggju sem
sé sú skoðun nokkurra heittrúarmanna að
einkavæða eigi slökkviliðið og lögregluna!
Þetta er fáránlegt. Frjálshyggja hefur verið
ágætlega skilgreind, meðal annars í bókum
þeirra Ólafs Björnssonar og Jónasar Haralz.
Hún er í sem fæstum orðum sú skoðun að
einstaklingarnir geti leyst flest (en ekki öll)
mál sín með frjálsum samningum, án valda-
boðs og tilskipana frá ríkinu. Hún á rætur
að rekja til kenningar Johns Lockes um al-
menn mannréttindi og kenningar Adams
Smiths um sjálfstýringu við frjáls viðskipti.
Þótt vel geti komiö til greina að einkavæða
slökkvilið og lögreglu þá er sú hugmynd eða
tillaga vitaskuld ekkert skilgreiningaratriði
um frjálshyggju. Þorvaldur er hér að reyna
að gera lítið úr þessari stjórnmálaskoðun.
En ég er hræddur um að enginn minnki við
shk mælskubrögð annar en upphafsmaður
þeirra.
Þorvaldur Gylfason:
Almannahagur.
Hlð íslenska bókmenntafélag. Reykjavík 1990.
Fyrsti kaþólski biskupinn á
íslandi efftir siðaskiptin
„Enginn einn Islendingur hefur byggt jafn-
mikið og glæsilega og hann, alveg fram á þenn-
an dag.“ Þannig komst Guðbrandur Jónsson
að orði í minningargrein um Martein Meulen-
berg (1872-1941), fyrsta kaþólska biskupinn á
íslandi eftir siðbreytinguna. Grein Guðbrands
er meðal nokkurra greina um Meulenberg
biskup sem birtar eru í þessu minningarriti
um hann.
Nafn Meulenbergs biskups er nú vafalaust
gleymt flestum íslendingum en verk hans lifa
og þykir enn af þeim bæjarprýði, eins og segir
í formála þessa rits.
Rit þetta er fjarri því að vera fræðileg úttekt
á ævistarfi Meulenbergs biskups hér á landi.
Þar er hins vegar margt áhugavert að finna.
Það hefur að geyma nokkrar misjafnlega gaml-
ar greinar um hann og sömuleiðis fáeinar
greinar eftir hann.
Sjálfur hafði ég sérstaklega gaman af að lesa
grein séra Sigurðar Pálssonar vígslubiskups
(1901-1986) um Meulenberg. Mörgum þótti sem
séra Sigurður hefði á sér kaþólskt yfirbragð og
í ljósi þess var afskaplega forvitnilegt að lesa
um hin nánu kynni, sem hann hafði af Meulen-
berg, og að hann skyldi nefna hann meðal
þeirra þriggja manna sem höfðu hvaö djúptæk-
ust áhrif á sig. Hinir voru sr. Friðrik Friðriks-
son og sr. Guðmundur Einarsson á Mosfelli.
Þá var sömuleiðis mjög fróðlegt að lesa tvær
mjög læsilegar greinar eftir Jónas Jónsson frá
Hriflu, aðra um kirkjuhöfðingjann Meulenberg
og hina um Landakotskirkju sem lokið var
1929. Segir Jónas að Meulenberg hafl verið líf-
ið og sálin í kirkjubyggingunni og hafi hann
„vakað yfir hverju handtaki, eins og móðir
yfir veiku barni". Meulenberg hafði ekki verið
lengi hér á landi er hann lét danskan bygginga-
meistra standa fyrir byggingu barnaskólans á
Landakotshæð. Hann fékk Guðjón Samúelsson
húsameistara til að teikna sjúkrahús og kirkju
í Hafnarflrði. Þá reisti Meulenberg, með aðstoð
Sigurðar Guðmundssonar, hið mikla og veg-
lega sjúkrahús í Stykkishólmi, stórhýsi handa
kaþólska spítalanum í Reykjavík og loks
klausturbygginguna í Hafnarfirði.
Meulenberg var sendur til íslands árið 1903.
Tuttugu árum síðar var hann skipaður postu-
Bókmenntir
Gunnlaugur A. Jónsson
llegur præfectus á íslandi og 1929 var hann
vígður biskup af van Rossum, kardínála í
Kristskirkju, og var það fyrsta helgiathöfnin
sem fór fram í kirkjunni, nokkrum dögum eft-
ir vígslu hennar. Það var söguleg athöfn því
hún þýddi að íslendingur höfðu fengið sinn
fyrsta kaþólska biskup eftir að Jón Arason var
líflátinn árið 1550. Meulenberg var það Ijóst
að fyrsta skilyrði til að ná til Islendinga væri
að læra tungu þeirra og útrýmdi hann öðrum
tungumálum en latínunni úr kaþólsku kirkj-
unni á íslandi. Hann var fyrstur erlendra
manna sem Alþingi veitti ríkisborgararétt eftir
að ísland varö fullvalda ríki. Jónas Jónsson
segir réttilega um þær breytingar, sem urðu í
tíð Meulenbergs hér á landi, að sá skilnaður,
sem varð milli mótmælendakirkjunnar og ka-
þólskrar trúar við aftöku Jóns Arasonar, hafi
„orðið að heilum sættum í tíð Meulenbergs
biskups“. Sjálfur trúði hann því fram í rauðan
dauðann að íslendingar ættu eftir að hverfa til
hins forna siðar.
Nú stendur fyrir dyrum að rita íslenska
kristnisögu á vegum Alþingis í tilefni af
kristnitökuafmælinu árið 2000. Þar er yflrlýst
stefna ritstjórnar að þá sögu eigi ekki að skrifa
af sjónarhóli ákveðinnar kirkjudeildar. Það
ætti að tryggja að merkt starf kaþólskra manna
hér á landi gleymist ekki. Þessi litla bók minnir
ritstjórn kristnisögunnar á þýðingarmikið
starf Meulenbergs biskups og á þann gamla
sannleika að einstaklingarnir skipta alltaf
miklu máli í sögunni þótt persónusagan sé
ekki í tísku nú um stundir og eigi ekki mjög
upp á pallborðið hjá sagnfræðingum.
Marteinn Meulenberg Hólabiskup
Til minningar um fyrsta biskup
kaþólskra á íslandi eftir siðaskipti
Þorlákssjóður
Reykjavík 1990
Bóndinn á síðasta orðið
Bóndi er bústólpi,
bú er landstólpi.
Því skal hann virður vel.
Það liggur við að fjölmiðlar og sumir
stjórnmálamenn hafl gert þessi spaklegu orð
listaskáldsins góða að öfugmælum með
áróðri sínum gegn bændastéttinni á undan-
fórnum árum. Öllum má ljóst vera að land:
búnaðurinn hefur gengið í gegnum ýmsar
þrengingar. Má þar fyrst nefna þverrandi
markað fyrir hefðbundnaf landbúnaðaraf-
urðir, breytta neysluhætti þjóðarinnar og
aukna samkeppni á ýmsum sviðum. Sumt
er heimabúinn vandi. Við höfum ekki fylgst
nægilega vel með kröfum markaðarins og
súpum seyðið af því. Síðast en ekki síst þyk-
ir mér skorta á að málin séu skoðuö í sam-
hengi. Menn segja að það sé lítil eftirsjá í því
að nokkur kotbýli fari í eyði. Þau megi missa
sig og það sé sjálfsagt til að sníða framleiösl-
una eftir þörfum markaðarins. En máhð er
bara ekki svona einfalt. Reynslan sýnir að
það eru ekki alltaf lélegustu býlin sem fara
í eyði. Búskapur getur líka siglt í strand á
góðum jörðum sem vel eru í sveit settar. Svo
eru það „aukaverkanirnar", ef svo má segja.
Ef byggð grisjast um of hverfa þeir líka sem
atvinnu hafa af þjónustu, flutningum, versl-
un o.s.frv. í dreifbýlinu. Skólarnir tæmast,
Bókmermtir
Albert Jóhannsson
enginn fæst til að starfa við heilsugæslu-
stöðvar o.fl. Afleiðingin verður fólksflótti og
byggðaröskun. Ómæld verðmæti glatast.
Fólk flýr jarðir sínar. Hús í þorpum standa
auö og óseljanleg en þjóðin tapar. Þessar og
fleiri voru hugleiðingar mínar við lestur
þeirrar ágætu bókar sem hér er ijallað um.
Hún hefur aö geyma viðtöl eða frásagnir þar
sem fimm úrvalsbændur segja frá lífi sínu
og starfi. Þessir mætu menn eru: Einar E.
Gíslason, Skörðugili, Skagafirði, Benedikt
Hjaltason, Hrafnagili, Eyjafirði, Örn Einars-
son, Silfurtúni, Hrunamannahreppi, Björn
H. Karlsson, Smáhömrum, Steingrímsfirði
og Guðmundur Lárusson, Stekkum, Flóa.
Allir eru þeir nútíma bændur sem skara
fram úr hver á sínu sviði og eru jafnframt
forvígismenn í félagsmálum og ræktun. Ein-
ar er formaður Félags hrossabænda og Sam-
bands íslenskra loðdýraræktenda, Benedikt
sporgöngumaður um breytta búskaparhætti
í tengslum við kúabúskap, Örn stjómarform-
Helgi Bjarnason á viðtöl við fimm bændur
í Bændur i hvunndagsfötum.
aöur Sölufélags garðyrkjumanna, Björn
virkur í félagsstafi heima í héraði, oddviti
sveitar sinnar og landskunnur sauðfjárrækt-
armaður og Guðmundur er formaður Lands-
sambands kúabænda. Ekki er víst að allir
séu sammála þeim hugmyndum sem hér
koma fram um lausn vandamálanna, en sú
staðreynd blasir þó við að þeir vita um hvað
þeir eru að tala og hafa á mörgum sviðum
sigrast á erfiðleikunum og snúið vörn í sókn.
Það sést t.d. á stöðu hrossabænda undir ör-
uggri stjórn Einars í Skörðugili og sr. Hall-
dórs í Holti. Mættu fleiri að hyggja og sann-
ast hið fornkveðna, að guð hjálpar þeim, sem
hjálpar sér sjálfur. Höfundur bókarinnar
Bændur í hvunndagsfótum boðar að í hyggju
sé að gefa út þrjú bindi af þessu ritsafni. Tel
ég það rétt ráðið. Þó að bækurnar séu eigu-
legar og ágætar er sú hætta fyrir hendi að
þær verði leiðigjarnar ef lopinn er teygður
of lengi eins og dæmi sanna annars staðar.
Bækur þessar eru í senn fróðlegar og
skemmtilegar og vel til þess fallnar að vekja
stéttarvitund bænda og sýna þeim og sanna
að þrátt fyrir allt eiga þeir síðasta orðið.
Höfundur bókarinnar skilar sínu hlutverki
vel og sanna það nákvæmar og réttar lýsing-
ar á mönnum þeim sem segja frá og ég þekki
persónulega. Þegar öllu er á botninn hvolft
hygg ég að landbúnaðurinn muni rétta úr
kútnum og umheiminum verða ljóst, að hér
eru framleiddar gæðavörur í hreinu og
ómenguðu landi, heilsuvörur sem ekki fást
annars staðar og verða eftirsóttar í heimi
hormónaframleiðslu, gerviefna og mengun-
ar.
Bændur i hvunndagsfötum II
Höfundur: Helgi Bjarnason
Hörpuútgáfan, 1990