Dagur - 17.12.1956, Page 24

24
JÓLABLAÐ DAGS
Scð inn í Þorvaldsdal.
Mælti hún þá svo um og lagði á, að
það skyldi engum framar nýtast, og
nágrönnunum til maklegrar refs-
ingar skyldu hrossin engu týna
nema lífinu. Merkti kerling svo fyr-
ir hæfilegu stykki af fjallinu og
hrundi það yfir hrossin. Þar heitir
síðan Hestahraun, og þykir sumum
það styðja þjóðsögnina, að frarn
undan hrauninu gægjast vallgrónir
bakkar, og langt inn í hraunið er á
einum stað geil, sem af óskiljanleg-
um ástæðum hefur ekki hrunið yf-
ir. Þar hafa gangnamenn á Þor-
vadsdal oft áð, og leyft gæðingum
sínurn að grípa niður í engjar Sig-
ríðar stórráðu.
Hinum megin ár, sunnan Heim-
ari-Lambár, sem steypist fram af
500 m hárri Lambárbrún, sést fyrir
tóftarbrotum fremsta bæjar, sem
líkur eru til að staðið hafi í daln-
um, en það var Lambárkot. Þar um
liggja enn götur gangnamanna af
Árskógströnd, er þeir fara í Fögru-
hlíðargöngur.
Sumarfagurt er þarna í dalnum,
sléttlendi talsvert be'ggja megin ár
allt frá Þverá og fram að Langholti,
sem er hávaxin melalda vestan meg-
in Þorvaldsdalsár, frá Lambánni og
inn undir Olnboga.
Var fastur siður, og er líklega
enn, að spretta myndarlega úr
spori, þegar gangnamenn komu á
Þveráreyrar og Vatnsbakka. Sam-
tímis var þá gjarnan tekið lagið, og
snarbrött Vatnshlíðin látin um það
að útvarpa gleðskap og söng alla
leið inn til Derris og Kaupmanns.
Meðan engir voru bílvegir og fátt
um ferðalög í aðra landshluta, fóru
Ströndungar skemmtiferðir inn á
Dal á Gránum sínum, Rauðkum og
Skjónum, veiddu silung í lygnun-
um sunnan við Hraun, tíndu fjalla-
grös í Fögruhlíð og Nautártung-
um, eða nutu bara frelsis og frið-
sælu íslenzka dalsins.
Þorvaldsdalur ytri mun hafa
byggður verið þegar á Landnáms-
tíð, og langt fram eftir öldum er
búið þar á 7 bæjum a. m. k., en
munnmæiasagnir tilgreina fleiri.
f Jarðabók Árna Magnússonar og
Páls Vídalíns, er svo sagt frá.býlum
í Þorvaldsdal, að 3 séu þá í ábúð
(Kúgil, Grund og Kleif), en 4 í eyði
(Lambárkot, Hrafnagil, Hávarðs-
staðir og Þórhallakot). Af eyðibýl-
unum fjórurn byggðist Hrafnagil
aftur og var lengi búið þar (fór síð-
ast í eyði 1925). Á I-Iávarðsstöðum
var ljyggt upp aftur um síðustu
aldamót, en aðeins fá ár liðu, þar til
kotið eyddist enn. Á Þórhallakoti
er síðast búið um 1096 (samkv. frá-
sögn jarðabókarinnar). Flest þess-
ara býla eru enn með greinilegum
ummerkjum eftir ábúð, enda 5
þeirra í manna minnum mönnum
byggð. Þau eru öll í yzta hluta dals-
ins, þ. e. norðan Hrafnagils og
Kúgilshrauns. Miðhlutinn, þaðan
að Háaleiti og í botn Nautárdals,
hefur lengst af verið afréttur. Þar
telur Jarðabókin þó hiklaust að
verið liafi eitt býli, Lambárkot í
Fögruhlíð, en lítil sjást þess nú
rnerki. Munnmæli herma svo enn-
fremur, að á Vatnsbökkum liali
staðið bærinn Fögruvellir, þar und-
ir sem nú er Hrafnagilshraunið, og
beint á móti (þar sem Kúgilshraun-
ið er) hafi verið býlið Þverá. Engin
merki er unnt að sjá þessu til stuðn-
ings, þó að satt kunni að vera. Að
þessu samanlögðu hefur röð bæja í
Þorvaldsdal verið sem hér segir:
Að vestan: Lambárkot, (Þverá), Kú-
gil, Grund, Kleif. Að austan:
(Fögruvellir), Hrafnagil, Hávarðs-
staðir og Þórhallakot (er fyrr mun
hafa heitir Þórhallsstaðir). Tveir
síðast nefndu eru án ela landnáms-
bæir. Skulu hér á eftir leidd nokkur
rök að því, að svo sé.
Landnámabók getur um Þorvald
Galmason, og telur hann fyrst búið
hafa í Þorvaldsdal, en síðar niðri á
Galmaströnd (tilgreinir þó ekki
hvar). Faðir hans, Galmur, hafði
numið Galmaströnd milli Þorvalds-
dalsár og Reistarár, og hefur senni-
lega búið að Galmastöðum við
Fagraskógarvík (Arnarnessvík), því
að þar var býli er hét Galmastaðir
(stóð þar fram um 1920). Svo vill
til, að þar suður og uppi í fjallinu,
sem aðskilur Galmaströnd og Mjóa-
dal (grunnan afdal upp frá Hrafna-
gili), er skarð, sem heitir Þorvalds-
skarð. Hefur einhverjum Þorvaldi
verið tíðförult þar, eða maður með
því nafni e. t. v. orðið þar úti.
Svarfdæla saga getur um Hávarð
bónda í Þorvaldsdal og syni hans
Vigfús og Þorvald, en nefnir ekki á
hvaða bæjum þeir hafi búið.
i