Þjóðviljinn - 24.12.1975, Blaðsíða 10

10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN — Jólablaö 1975.
GUÐRÚN
FRÁSÖGN EFTIR ELÍAS MAR
Frá Reykjavlk, skömmu fyrir
aldamót.
llöur nema hálft annað ár unz bú-
skapnum er hætt og heimilið
leysist i sundur. Jón Erlendsson
sezt að i Hafnarfirði og leggur
stund á smiðar, unz hann andast
þar vorið 1892. — Barnanna biður
ekki annað en að sjá fyrir sér
sjálf, enda vel á legg komin og
orðin fær um að vinna fyrir sér að
þeirrar tiðar hætti. Þegar hér er
komið sögu, er „kramaraum-
inginn” frá Hausastöðum
órðinn átján vetra blómarós og,
að þvi bezt er vitað, ekki
óásjálegri en aðrar stúlkur. En nú
voru fööurhús henni endanlega að
baki, og auðna hlaut að ráða hvað
við tæki. Hvað var eðlilegra en
hún beindi för sinni til Reykjavik-
ur, þangað sem margmenni og
fjölbreytileg tækifæri hafa löng-
um heillað ungviðið? Þangað
sneri hún lika för sinni, og þar tók
hið ókunna við henni, blitt og
stritt, opnum örmum. Hún átti
engan að i þeirri ókunnu veröld,
nema Guð sem henni hafði verið
kennt að treysta, brjóstvit sitt, og
svo tæplega fullharðnað likams-
þrek. En allt átti þetta eftir að
verða henni aö þvi haldi, sem
dugði.
Fyrsti dvalarstaður bennar i
þessum hálfdanska bæ var á
heimili Helga smiðs Helgasonar i
Þingholtunum, en hann er nú ekki
lengur kunnur fyrir verk sin i
smiðjunni, sá maöur, heldur fyrir
tónsmiðar, þvi hann er sá sami
sem gefið hefur þjóðinni nokkur
vinsæl sönglög sem allir kannast
við. Um þessar mundir gekk hann
reyndar undir nafninu mislinga-
Helgi, þvi talið var, að hann hefði
flutt þann sjúkdóm til landsins, og
ekki fór aðkomustúlkan af Alfta-
nesinu varhluta af þeim faraldri
fremur en svo margir aðrir. Hitt
var þó öllu lakara, að á heimili
tónskáldsins leið henni illa.
Vinnuharkan var með fádæmum:
svo sagðist henni frá á elliárum
sinum. Ekki kom til mála að sýna
linkind þótt einhver uppákoma
legðist á húshjálpina. Hún var
send inn I þvottalaugar, haldin
háum sótthita, með þungan
Vegna mistaka er rangur texti með efstu myndinni á slöunni hér á móti
en þar er Guörún Jónsdóttir ásamt syni slnum Guömanni Eiiasi Sú
mynd er tekin á Vopnafiröi sumarið 1900.
Myndin t.h. er af Guörúnu Jónsdóttur með greinarhöf. á handleggnum.
Myndin er tekin viö konungskomu I Rvk. 1926.
Það er aðfararnótt 31. janúar
1942. I lágreistu bakhýsi i
Skuggahverfi Reykjavikur
gengur unglingspiltur um gólf,
hægum skrefum, máski nokkuð
þreytulegum, þvi honum hefur
ekki orðið svefansamt undanfarin
dægur. Allt er hljótt; það er eins
og veröld öll blundi I værð, nema
þessi sautján ára piltur. Cti fyrir
glugganum kyngir niður snjó i
stillilogni. Hljóðlaust. Kolaofninn
i herberginu hefur ekki verið
kyntur þennan dag, enda ekki
ýkja-kalt i veðri, þótt vetur sé og
fannfergi. Samt ber pilturinn
létta, þunna dúnsæng yfir herðum
sér á reiki sinu um gólfið; ekki þó
beinlínis vegna kulda. Hrollurinn
sem hefur gripið hann stafar öðru
fremur af svefnleysi og þreytu.
En hvers er hann að biða, þessi
piltur? Þvi er fljótsvarað: Hann
er að biða komu dauðans.
Fyrrum daginn hafði læknirinn
sagt, að hans mætti eiga von á
hverri stundu, úr þvi sem komið
var. Pilturinn er þvi harla viss
um, að einmitt i nótt muni
dauðinn gista þessi lágreistu
húsakynni, hljóðlátur gestur eins
og nóttin, hin kalda og friðsæla
islenzka vetrarnótt, sem hjúfrar
að öllu, lifs og liönu, hvitri mjúkri
voð.
Þó á pilturinn ekki von á þvi, að
dauöinn vitji hans sjálfs. I hvilu i
herberginu liggur gömul kona.
Slðasta klukkutimann hefur henni
horfið meðvitund. Það er hennar
lif, sem er að fjara út, hægt og
rólega; þjáningarlaust að því er
bezt verður séð. Eftir sautján og
hálfs árs samfylgd hafa þau nú
kvaðzt i hinzta sinn, þessi gamla
kona og þessi piltur. 1 smáu
veröld herbergisins má nú aöeins
greina tvennskonar hljóð: fótatak
hans sjálfs og veikan en þó öran
andardrátt hennar sem er að
deyja. Veikan andardrátt; æ
veikari sem lengur liður.
Oðru hverju nernur pilturinn
staðar. Loks skynjar hann ekki
andardrátt hennar lengur;
finnur ekki hjarta hennar slá.
Nokkur stund líöur i algjörri
þögn. Þannig er hin dumba
viðstaða þess gests, sem mun
vitja okkar allra. Pilturinn veitir
hinni látnu nábjargirnar. Það er
hinzta þakklætis-viðvik hans og
þjónusta henni til handa. Þján-
ingarlausu helstriði er lokið;
einum andardrætti hljóöara i
nóttinni.
1 þeim mánuði sem ritsmið
þessi er saman tekin, október
1963, er rétt öld liðin frá fæðingu
hennar. Guðrún Jónsdóttir leit
fyrst dagsins ljós að Hausa-
stöðum á Aiftanesi þ. 12. okt. 1863.
Foreldrar hennar voru Anna
Magnúsdóttir, ættuð úr Engey, og
Jón Erlendsson smiður frá
Sveinsstöðum i Húnavatnssýslu,
en þau höfðu nokkrum árum áður
sett bú saman, fyrst aö Hjalla-
landi á Alftanesi, siðar að Hausa-
stöðum, og áttu einn son fyrir, er
þeim fæddist dóttirin.
Það blés vist ekki byrlega fyrir
henni fyrstu æviárin. Hún var
haldin kýlasótt og ódöngun, og
varö ekki bóiusett af þeim sökum
fyrr en hún var orðinn fullra
þriggja ára. Skottulæknir sem
kom á bæinn lét þó svo um mælt,
að ef þessi „kramaraumingi” —
eins og hann orðaði það — kæmist
yfir vesöldina, yrði hún aö
likindum mjög hraust og táp-
mikil. Þau orð rættust. Það lif,
sem beið þessa vesældarlega
barns, útheimti mikla hreysti og
táp. Ég býst viö, að það hefði ekki
ætiö verið heiglum hent aö standa
i sporum hennar um dagana.
Ekki verður gerð tilraun til
ýtarlegrar ævisögu meö þessum
linum, enda litill kostur sliks og
varla til þess ætlazt. Stiklað skal
þó á nokkrum atriðum þess ævi-
ferils, sem áður en yfir lauk
spannaöi rúm 78 ár, ef verða
mætti til að glöggva þá persónu-
lýsingu, sem hér verður borið við
aö skrá.
Sextán ára gömul missir Guð-
rún móður sina, og faðir hennar
tekur ráðskonu á heimiliö, en ekki

Eftirfarandi grein,
skrif uð haustið 1963,
birtist upprunalega í
tímaritinu úrvali, janúarhefti
1964, í greinaf lokki um minnisstæða
persónuleika. Siðan hafa ýmsir borið í mál
við mig að f rásögn þessi yrði endurprentuð,
og f innst mér ekki fara illa á því að láta
það verða einmitt nú. Vel má því skoða
hana sem f ramlag til yf irstandandi
kvennaárs Sameinuðu þjóðanna.
Ég veit, að þar stendur
Guðrún f rá Hausastöðum
vel fyrir sínu.