Þjóðviljinn - 24.12.1975, Blaðsíða 17

•Jölablaö 1975 — ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 17
Brigslin þungu sjái sá...
Um það þarf vist ekki af> deila,
aö menn hafa visur ekki eins á
hraöbergi nú til dags og var hér
fyrrum þegar enginn var talinn
maður með mönnum nema hann
væri hagmæltur. Margt af þvi
sem ort var fyrrum var lélegt,
jafnvel rusl, sem enginn hirti um
að læra og geyma, og má raunar
fullyröa að mikill meirihluti
kveðskapar almennings hafi ver-
ið þannig. En þá eins og nú skáru
sig alltaf einhverjir úr, og þótt ár-
in líöi, jafnvel eitt eða tvö hundr-
uð, lifa visur þessara manna
meöal þjóðarinnar. Og i þessum
vinsaþætti skulum viö hverfa
nokkuð aftur i timann og sjá
hvernig menn ortu hér fyrr á ár-
um.
A siöari hluta 18. aldar var
prestur að Tjörn i Svarfaöardal,
nánar tiltekið á árunum 1769 tií
1794, séra Magnús Einarsson,
andrikur gáfumaður og skáld
gott. Þar að auki var hann talinn
göldróttur og kraftaskáld.
Margar snjallar visur eru til
eftir séra Ma^nús. Tilefni þess-
arar fyrstu er við birtum voru
þau, að unnusta hans varö vanfær
áður en þau giftu sig sem þótti
hneisa á þeim tima. Læknir einn
hrakyrti hann fyrir þetta og sagöi
að hann ætti að missa hempuna
fyrir vikið, en séra Magnús var
nýbúinn aö fá hana þá, enda ung-
ur. Þá er sagt að prestur hafi
svarað lækni:
Brigsiin þungu sjái sá
sem þeim best aö hyggur,
og hefti tungu þina þá
þegar þér mest á liggur.
Nokkrum árum siðar lenti viö-
komandi læknir i barnsfaöernis-
máli, og er hann hugðist hefja
málsvörn sina var honum alger-
lega varnað máls, og það var ekki
fyrr en séra Magnús fyrirgaf hon-
um, aö hann fékk málið aftur.
Eitt sinn þegar séra Magnús
var skrifari hjá Þórarni sýslu-
manni á Grund reið hann til
þings. Sveinn lögmaöur Sölvason
á Munkaþverá var þar einnig, og
urðu jafnan orðaglettur meö þeim
Sveini og Magnúsi er þeir fund-
ust. Þegar þeir riðu heim Kalda-
dal af þingi I slæmu veðri, sagði
Sveinn:
öfugt, gröfugt er nú hér
oröiö um storö að rlöa.
Magnús, þagna þér ei ber,
þoröu orö aö smlöa:
Séra Magnús svaraði:
Haröir garöar hlaöast aö,
hliöar viö á stöllum.
Skaröast jaröir, skaöi er þaö,
skriöur riöa úr fjöiium.
Séra Magnús frétti eitt sinn aö
lögmaöur hefði lesiö Njálu og
kvað þá:
Allar vammir æfandi
öllum var til skaöa,
hátt mun gjamma I horngrýti
Hallgeröur bölvaöa.
Þessa visu mátti Sveinn ekki
heyra, en þær sem hann fékk að
heyra voru svona:
Enginn hafi þaö eftir mér
ekki hcldur lofa ég vif,
en máske hún hafi séö aö sér
og síöan fengiö eilift llf.
Ekki er vlst aö svo þaö sé
samt, þótt héldi vitur mann,
aö aö liafi lent I horngrýte
Hliöarenda-bústýran.
VÍSNA-
ÞÁTTUR
Sigriður Stefánsdóttir hús-
freyja á Grund og séra Magnús
elduöu oft grátt silfur saman,
enda var hún stórorð og svinn i
meira lagi. Eitt sinn fann Magnús
ekki skóna sina er hann þurfti að
heiman frá Grund. Er húsfreyja
heyrði þetta sagöi hún aö Magnús
heföi étiö skóna, en þá kvað hann:
Húsmóöirin, þaö heiila sprund,
hungrinu mun svo forða,
aö skóna hér á góöu Grund
gerist ei þörf aö boröa.
En séra Magnúsi þótti naumt
skammtaö, og eitt sinn voru
framborin tóm eggjaskurn með
matnum. Þá kvaö hann:
Kænni hef ég ei konu séö,
viö krása framreiöingar,
hún Sigriöur hefur sett þau meö
svona til uppfyilingar.
Þessi visa varð til i Uröakirkju i
vetrarkulda:
Kuldinn stór gjörir biáan bjór
á bókaþór viö morgunslór,
kraftur er sljór, en fjöriö fór,
fr.iósa skór i Uröa kór.
Látum þá útrætt um visur séra
Magnúsar; en á svipuðum tima og
hann var prestur nyröra, þó aö-
eins fyrr, var annar snjall hag-
yröingur i prestastétt á Noröur-
landi, séra Stefán i Laufási, og
þessa ágætu visu orti hann þegar
hann minntist fyrri ára eftir að
hann var oröinn prestur:
Man ég þaö ég mokaöi flór
meö mjóum fingurbeinum.
Er ég nú kominn innstur I kór
meö öörum dándis-sveinum.
En svo við færum okkur um
eina öld nær nútlmanum, þá bjó i
Skagafiröi á siðari hluta 19. aldar
og fyrri hluta þessarar Bjarni
Gislason, sem kemmdur var við
Kálfárdal i Göngusköröum. Var
hanntalinn einna snjallastur hag-
yröinga i Skagafiröi á sínum
tima, en hann var fæddur 1880.
Þessi visa hans er mörgum
kunn:
Illt er aö finna eðlisrætur,
allt er nagaö vanans tönnum,
en oitt er vist aö fjórir fætur
færu betur sumum mönnum.
Bjarna hefur verið mjög létt
um aö yrkja, eins og eftirfarandi
visur sýna:
Uni ég nú viö strit og striö,
stefni aö hinsta máti.
Liti ég yfir liðna tiö
liggur mér viö gráti.
Ég hef kynnst viö trega og tál,
trúin finnst mér lýgi.
Ljósblik innst i eigin sál
er mitt hinsta vigi.
Gremjusieginn geös um þey,
girnist feginn næöi.
Heimur segir, aö ég ei
auðnuveginn þræöi.
Bjarni mun hafa verið hug-
hrifamaöur, vinhneigöur nokkuð
eins og oft er meö listamenn og
orti þá gjarnan góöar visur eins
og fleiri hagyröingar við skál.
Þess vegna skilja menn eflaust
hvernig ástandiö hefur verið hjá
honum þegar þessi visa varð til:
Þetta hversdagsleiöa llf
lamar sálarkraftinn,
aö hafa hvorki vin né vif
aö verma á sér kjaftinn.
Bjarni var trúlofaður stúlku
sem svo sveik hann. Orti hann þá
magnaðan brag til stúlkunnar, og
eru tvær siöustu visur hans þann-
'g:
Nú þó ljós þér lýs»i braut
lán og hrósiö dvinar,
veit ég frjósa og visna I þraut
vonatrósir þinar.
Þræddu synda svartan stig,
sorg og yndi viki,
láttu blinda leiöa þig
Hfsþægindasýki.
Hann mun hafa fengið ein-
hverja eftirþanka vegna bragsins
og gerði þessa bragarbót:
Vestu rós meö roöablæ
rööulsljósi vafin,
blóm þó frjósi og blundi fræ
beöi snjós und kafin.
Arið 1831 fæddist norður i
Skagafirði stúlka sem skírð var
Lilja og var Gottskálksdóttir.
Hún varð lista-hagyrðingur þegar
timar liöu. Hún hafði þó misjafnt
orö á sér, en visur hennar urðu
kunnar. Hún var sérlega barngóð
eins og þessi visa hennar ber meö
sér:
Þegar fáir leggja lið
lundi smáum spanga,
Oli dável unir viö
elligráan vanga.
Lilja giftist manni sem Sveinn
hét, og var hann einnig góður
hagyröingur. Þau eignuðust m.a.
dóttur sem Valgerður hét, og eitt
sinn sagði Sveinn:
Vaigeröur er vænstra sprund,
væri ei skitin hennar lund...
Lilja greip frammi.
Fiestir segja aö faldabrik
fööur sinum veröi lik.
Lilja fluttist á efri árum að
Blönduhllð i Skagafirði og var si-
yrkjandi. Eitt sinn var hún atyrt
fyrir það; þá kvað hún:
Kveö ég ljóöin kát og hress
kviöi ei hnjóöi I oröum,
fyrst aö góöur guð til þess
gaf mér hijóöin foröum.
Alkunn er þessi visa hennar er
hún kvaö á ferðalagi:
Færöin bjó mér þunga þraut,
þrótt úr dró til muna.
Hreppti ég snjó i hverri iaut
hreint I ónefnuna.
Við skulum s.o ljúka þessum
vlnsaþætti með einhverri bestu
vísu sem til er. Hún er eftir
Látra-Björgu, og visuna kvað hún
er sýslumaður einn ætlaði að
neyða hana til að sverja þess eiö
að hætta að flakka:
Beiöi ég þann er drýgöi dáð
og deyö á höröum krossi leið,
að sneiða þig af nægt og náð
ef ncyöiröu mig aö vinna eið.
—S.dór
fammk jól -fL-ái)eín-a Á íjér ocj [)ur.

-J'-K i J1 j’

Jfcýt u, kett-i vííj-^já, kkmu^t Ipncj-u wii:
LÍTIÐ JÓLALAG
Lag og texti
Kristinn Magnússon
Jólahátið höldum við
hér á landi öll.
Bömin góð með bjölluklið
burtu reka tröll.
Enn má jólasveina sjá
sveima hér og þar.
Kjöt og kerti vilja fá,
kunnugt löngu var.
Klöppum kátt,
klöppum hátt.
Kringum tréð við dönsum dátt.
Gísli T.
Guðmundsson:
ÁÁLANDSEYJUM
Það er fallegt á Álandseyjum,
á sumri er sólin skin
og litfögur blóm i brekkum
— breiða út blöðin sin.
í sólskini fiðrildi fljúga
fögur, litrik, hljóð.
í skóginum fuglar syngja
— sin fegurstu sumarljóð.
— Og eyjanna Evudætur
i sólbaði una sér.
Og lognalda sjávar leikur
léttstig við strönd og sker.
— Og hér var það Sally Salminen,
sem skrifaði góða bók.
Um ,,Kötu” húsið og himininn
— um heiminn, sinn hróður jók.
— Og eitt sinn á Álandseyjum,
alþýðan háði sitt strið.
Hún var kúguð af konungum kristnum
og keisarans valdsjúka lýð.
— En i dag skin á eyjar og sundin,
sólin á fólkið frjálst.
Það trúir á mátt sinn og megin
menriingu, kærleik og ást.
Gisli T. Guðmundsson